یک تاریخ

در کتاب خاطرات

هوشنگ ابتهاج "سایه"

"پیر پرنیان اندیش" یادمانده های "هوشنگ ابتهاج – سایه" به همت انتشارات سخن منتشر شد. اثری که بیش از آنکه خاطرات زندگی شخصی و خصوصی هوشنگ ابتهاج باشد، فصلی از تاریخ و فرهنگ و شعر و موسیقی کشور ماست. سایه در فاصله دو نسل پیشین و امروزین شعر و موسیقی ایران ایستاده است. او با شهریار و صبا همدم بوده، نیما را دیده، با مرتضی کیوان رفیق بوده و با کسرایی و مشیری و لطفی و شجریان پیش امده است و حاصل همه این زندگی و تجربیات در خاطراتش بازتاب یافته است.

"پیر پرنیان اندیش" حاصل زندگی و گفتگوهای پنج ساله "میلاد عظیمی" و "عاطفه طیه" با سایه است. حاصل این زندگی و گفتگو اثری شده است بسیار دلنشین و پرمحتوا در نزدیک به 1500 صفحه که یقینا همچون کاری جاودانه در شناخت فصل تاثیرگذاری از تاریخ ادبی و فرهنگی ایران باقی خواهد ماند.  

سایه در این گفتگوها از جوانی خود و آشنایی اش با مرتضی کیوان، ورود به حزب توده ایران، همراهی اش با کسرایی، نادرپور، شاملو، اخوان، و ... یاد می کند. از ورودش به رادیو، آغاز به کار برنامه گلها، جمع کردن جوانان هنرمند و موسیقیدان و تاثیر آن بر سرنوشت شعر و موسیقی ایران سخن می گوید.

سایه از 1351 تا 1353 به ریاست بخش شعر گلهای رادیو منصوب شد و از سال 53 تا 57 مسئول کل موسیقی رادیو شد، مسئولیت هایی که وی را در مرکز فعالیت های هنری آن زمان قرار داد. این حضور خاطرات او را به یک سند تاریخی از اطلاعات درباره اشخاص و هنرمندان و نادانسته ها و زوایای ناگفته تاریخ شعر و هنر و موسیقی ایران تبدیل کرده است. پس از کشتار هفده شهریور 1357 سایه همراه با محمد رضا لطفی، شجریان، حسین علیزاده و گروه ایشان از رادیو استعفا می کند و در آن زمان نوارهای سرودهای انقلابی را بطور مخفیانه بیرون می دهد.

"پیر پرنیان اندیش" در دو جلد تدوین شده است. در جلد نخست عمدتا درباره زندگی سایه و ورود او به عرصه زندگی سیاسی و هنری و شناخت او از زندگی هنری دوران پهلوی سخن گفته می شود. جلد دوم بیشتر به ارزیابی های او از شعر و موسیقی ایران اختصاص دارد.

از شخصیت هایی که در زندگی ادبی و سیاسی سایه حضوری بسیار پررنگ دارد زنده یاد مرتضی کیوان است که سایه بارها و بارها از او یاد می کند و نقش پراهمیت او را نشان می دهد. سایه از دیدارهای هر روزه خود با کیوان، دوستی و رفاقت میان او و کسرایی و شاملو و نادرپور سخن می گوید. از دستگیری و آخرین لحظات زندگی کیوان و ایستادگی اش در کنار دیگر اعضای سازمان نظامی حزب یاد می کند.

احسان طبری نیز در خاطرات سایه در دوران پس از انقلاب حضوری تاثیرگذار دارد. سیاوش کسرایی، محمد رضا لطفی، شفیعی کدکنی، محمد حسین شهریار، نیما یوشیج، غلامحسین بنان، محمود اعتمادزاده، اخوان ثالث، محمد رضا شجریان، حسن کسایی، فریدون مشیری، نادرپور و صدها نام آور دیگر که سایه از روابط و زندگی و اثار آنان و تاثیر آن بر تحول شعر و موسیقی ایرانی سخن گفته است به "پیر پرنیان اندیش" اهمیتی در حد یک دایره المعارف شناخت تاثیرگذاران شعر و موسیقی ایرانی داده است و کشفیات تازه و بکری در اختیار خواننده قرار می دهد.

وسعت خاطره ها و اطلاعات و ناگفته ها و زیبایی های این اثر در حدی است که نمی توان آن را در این معرفی خلاصه کرد. تنها می توان در شماره های آینده، به تدریج به گوشه هایی از آن اشاره کرد و خوانندگان را به مطالعه اصل کتاب سفارش کرد.