برخی بررسی ها... احسان طبری (36)

20 سال نهضت انقلابی

خرمدینان علیه خلیفه عباسی

سرداران و سرهنگان لشگر بابک خرمدین و نهضت خرمدینی نیز مانند خود بابک از میان توده مردم برخاسته بودند. نهضتی که مدت بیست سال از پشتیبانی جانبازانه مردم برخوردار بود و در دل های مردم جای بزرگ داشت، بر خلاف تحریف کنندگان تاریخ نمی توانست مبتنی بر فساد و راهزنی و خون آشامی باشد. دهقانان و شبانان و مستمندان شهرها به بابک و سرهنگانش به مثابه نمایندگان خود باور داشتند و این باور نمی توانست جز از آن برخیزد که آنان را مدافع منافع طبقاتی و ملی خود یافته باشند.

خرمدینی به مثابه یک جریان انقلابی و به صورت آمیزه ای از تعالیم مزدکی همراه با تاثیرات کیش اسلام در شرق و غرب ایران پیش از بابک وجود داشته است. بابک به هیچ وجه مبتکر این دین نیست. شهرستانی در "الملل و النحل" تصریح می کند که پیروان بومسلم و مبیضه (سپید جامگان) نیز از خرمدینان بودند. خود عنوان «خرمندینی» نشان می دهد که باید مانند ترکیب های «بهدینی» (کیش زرتشت) و «درست دینی» (کیش مزدک) در دوران ساسانی ایجاد شده باشد. در قبال بهتان موبدان و هیربدان زرتشتی که بدعت گذاران را «بد دین» (کافر) می خواندند، آنان با وضع کلماتی مانند خرمدین و درست دین در واقع خود را در قبال این اتهام محفوظ می داشتند و کیش خود را زیبا جلوه می دادند. از همین رو، باید خرمدینی که رابطه فکری آن با درست دینی مزدکیان روشن است (زیرا از جانب بسیاری از مورخان تصریح شده) رسته ای و سلکی از مزدکی باشد.

در غرب ایران پیش از بابک، جاویدان پسر شهرک پیشوای فرقه بود و بابک کودک مردی روغن گر از مردم بلال آباد که در کودکی و جوانی شبانی و ساربانی می کرد (و به قول روضه الصفا «راعی بقر و غنم» بوده) در دستگاه جاویدان و جمع خرمدینان درآمده است، اما این که چه شده که وی را به جانشینی جاویدان برگزیدند موضوعی است که روشن نیست. همین اندازه می دانیم که خرمدینان به تناسخ روح معتقد بودند و می پنداشتند که روح خداوند نخست به کالبد آدم، سپس ابراهیم، آن گاه موسی و عیسی و سپس محمد و سرانجام بومسلم خراسانی حلول کرده است. مسلما "جاویدان پور شهرک" خود را آخرین جلوه گاه این روح ایزدی می دانست و چنین به نظر می رسد که پس از مرگش همه بر آن شدند که روح جاویدان پور شهرک به بدن "بابک پور مرداس" حلول کرد.

چنین باوری تنها زمانی برای خرمدینان می توانست پدید شود که یا جاوید وصیت خاصی در باره بابک کرده باشد و یا او در همان ایام زندگی جاویدان به مقام بزرگی در میان خرمدینان رسیده باشد. آن چه مسلم است بابک هنوز جوان بود که در 201 هجری (816 میلادی) به پیشوایی خرمدینان برگزیده شد. این که بابک به پیشوایی خرمدینان غرب ایران رسید، قرینه ي دیگری بر شخصیت او و صفات پسندیده ای مانند دلسوزی و تیزهوشی و نیکو رفتاری است. مقاومت بیست ساله بابک در برابر امواج لشگر خلیفه (مانند مازیار در مشرق و تئوفیل در مغرب) نمودار آن است که این شبان به اتکای روشن بینی و بصارت ذاتی خویش قادر بود مصالح کار را تشخیص دهد و می کوشید تا خلیفه را منفرد سازد. حتی به شهادت برخی قرائن بابک سعی بسیار داشت افشین را به اتکای ایرانی بودنش در دشمنی با خلافت، متحد خود سازد. شاید تلاش های وی در برخی مراحل بی نتیجه نبود، زیرا در آن زمان در دربار معتصم عقیده بر این بود که افشین در سرکوب بابک مماطله می کند و از همه قوا برای انجام منظور استفاده نمی نماید. با این حال، شهزاده اسروشنه به دلیل تربیت طبقاتی و بیمی که از وضع خود داشت و در اثر سیاست تهدید و تحبیب خلیفه سرانجام و علی رغم برخی تردیدها جرات نکرد در کنار بابک قرار گیرد و بساط ظلم و فساد خلافت را برچیند.

سرداران و سرهنگان لشگر بابک نیز مانند خود وی از میان توده مردم برخاسته بودند: مانند طرخان دهقان دلاوری که جان در راه خرمدین باخت و آذین سرهنگ دیگری که وی نیز در پیکار با سپاه خلیفه قهرمانانه از پای درآمد. مورخان قرون وسطایی می کوشند تا محیط بابک و سرهنگان و یاوران وی را محیط راهزنان و دزدان خون آشام جلوه گر سازند و همه جا گفت و گو از آن است که سیاف شخصی بابک مردی به نام «نود نود» ده ها هزار اسیر را گردن زد و حتی یکی از مورخان با گستاخی می نویسد زمانی که بابک در حال اسارت از میان مردم بغداد می گذشت بر انبوه جماعت خیره شده بود و تاسف می خورد که چرا قادر نیست همه آنان را از دم تیغ بی دریغ بگذراند. با این حال، پیداست نهضتی که مدت بیست سال از پشتیبانی جانبازانه ي مردم برخوردار بود و به قول مسعودی در دل های مردم جای بزرگ داشت نمی توانست مبتنی بر فساد و راهزنی و خون آشامی باشد. دهقانان و شبانان و مستمندان شهرها به بابک و سرهنگانش به مثابه نمایندگان خود باور داشتند و این یاور نمی توانست جز آن برخیزد که آنان را مدافع منافع طبقاتی و ملی خود یافته باشند.

برای مطالعه بخش های پیشین به لینک های زیر مراجعه کنید:

1 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/544/tabari.html

2 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/545/tabari.html

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/546/tabari.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/547/tabari.html

5 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/548/tabari.html

6 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/549/tabari.html

7 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/550/tabari.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/551/tabari.html

9 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/552/tabari.html

10 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/553/tabari.html

11 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/554/tabari.html