مرور اخبار رویدادهای ایران تا انقلاب 57

کودتای محمدعلیشاه

علیه مشروطه و مجلس

خواندن تاریخ سرگرمی نیست بلکه آگاهی و آموزش است. بویژه اخبار مستندی که در زمان خود در مطبوعات منتشر شده و مرور منظم آنها تصویری واقعی از جامعه و تحولات آن را در برابر شما قرار میدهد. این مهم نیست که شما از نسل دوم و یا چهارم بعد از آن رویدادها هستید، این مهم است شما سیر تکامل جامعه و رویدادها را بدانید و رویدادهای امروز جامعه را بتوانید در تداوم آن تحلیل و تفسیر کنید، مقایسه کنید و نتیجه بگیرید. اینست آن درست بزرگی که از مرور اخبار رویدادها باید گرفت و کتاب "روز شمار تاریخ ایران از  انقلاب مشروطه تا انقلاب 57" این امکان را برای شما فراهم می کند. ما اخبار این کتاب را با تاکید بر آنچه در بالا نوشتیم بدون کوچکترین دخل و تصرفی منتشر می کنیم. این فصل چهارم این کتاب است که اختصاص به رویدادهای پیش و پس از کودتای محمدعلیشاه علیه مجلس و مشروطه و کشتار آزادیخواهان دارد و معروف است به "استبداد صغیر" زیرا کوتاه مدت بود و جنبش انقلابی شاه و کودتا را با هم برد!

این بخش چهارم از "روزشمار تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57" است که می خوانید. کتابی که این اخبار را از آن استخراج کرده و عینا منتشر می کنیم، در شماره های گذشته معرفی شده است. در بخش چهارم که در برابر شماست، با رویدادهای مهمی آشنا می شوید که می رود تا به استبداد صغیر ختم شود. یعنی فرمان محمدعلی شاه برای به توپ بستن مجلس و اعلام انحلال مشروطه. این کودتائی بود علیه مشروطه و مجلس آن که نتوانست دوام آورد. به فرمان محمدعلیشاه عده ای از آزادیخواهان را در باغشاه تهران کشتند و شماری نیز از کشور متواری شدند اما مبارزه ادامه یافت تا آن که محمدعلیشاه خود از کشور گریخت و بار دیگر مجلس باز و برقرار شد. در دوران پیش و پس از کودتای محمدعلیشاه علیه مشروطه و مجلس، آیت الله شیخ فضل الله نوری که اعظم فقها د ر تهران بود با شاه کودتاچی همدست شد. شما در اخبار رسمی این شماره می خوانید که چهار مرجع تقلید مستقر در نجف حکم ارتداد برای شیخ فضل الله نوری که حالا در جمهوری اسلامی ارتجاع مذهبی او را پرچم خود کرده صادر کردند. همچنین می خوانید که محمدعلیشاه با امثال "آصف الدوله" که شرح شخصیت منحرف و شنیع او را می خوانید کاری نداشت، بلکه نمایندگان مجلس را به زیر چوب و شلاق گرفت و باز می خوانید که برای فراهم ساختن مقدمه کودتا، ابتدا  بلوای میدان توپخانه را راه اندازی کردند. و چقدر شبیه است حوادث در طول تاریخ. برای کودتای 28 مرداد هم همین گونه عمل کردند و برای کودتای انتخاباتی سال 88 نیز باز به همین شیوه متوسل شدند.

بخوانیم اخباری را که در همان زمان منتشر شده اند و در کتاب "روزشمار تاریخ" با بهره گیری از مطبوعات وقت و آرشیو مجلس انتشار یافته است و بیاموزیم تحلیل حوادث امروز ایران را:

سال 1286 شمسی مطابق با 22 مارس 1907 تا 21 مارس 1908 میلادی

فروردین ماه

1- سید حسن تقی زاده نماینده تبریز در مجلس شورای ملی طی نطق پرشوری حملاتی به اتابک نموده و با بازگشت او به ایران به مخالفت پرداخت. عده ای از نمایندگان له و علیه اتابک سخن گفتند.

2- میرزا علی اصغرخان اتابک اعظم با یک فروند کشتی جنگی زره پوش روسی و تشریفات کامل وارد بندر انزلی شد. مجاهدین گیلان ابتدا از پیاده شدن او جلوگیری نمودند و سپس با نمایندگان مجلس شورای ملی تماس گرفته کسب تکلیف کردند. مجلس موافقت خود را با ورود او اعلام کرد.

اریبهشت ماه

1- میرزا علی اصغرخان اتابک فرمان رییس الوزرایی خود را از محمد علی شاه دریافت کرد.

2- اتابک در جلسه امروز مجلس شورای ملی حضور یافت و ضمن نطقی برنامه و هدف دولت را تشریح کرد و ضمن آن گفت مسافرت او به اروپا در افکارش تغییراتی داده و تمام امور مملکت را با مشورت و صلاحدید نمایندگان انجام خواهد داد.

3- مجلس شورای ملی قانون انجمن های ایالتی و ولایتی را که مشتمل بر 177 ماده بود تصویب کرد.

خرداد ماه

1- قانون بلدیه (برای تاسیس شهرداری در تهران) مشتمل بر 108 ماده به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

تیرماه

1- حدود پانصد نفر از روحانیون و طلاب علوم دینی به زعامت و پیشوایی حاج شیخ فضل الله نوری و سید احمد طباطبایی در حضرت عبدالعظیم متحصن شدند. این عده مشروطه را خلاف دانسته و تقاضای حکومت "مشروعه" را داشتند. در همان روز تلگرافهایی در این زمینه به علمای نجف مخابره شد.

2- به دستور حاج ملا قربانعلی مجتهد متنفذ و سالخورده زنجان و خمسه حدود ششصد نفر از طرفداران مسلح وی به عمارت حکومتی حمله بردند. بین محافظین و حمله کنندگان تیراندازی شد و سرانجام باقرخان سعدالسلطنه حکمران زنجان به ضرب دشنه مقتول گردید. عده زیادی از محافظین دولت نیز مجروح شدند.

3- به علت عدم شرکت کامران میرزا نایب السطنه وزیر جنگ در جلسات مجلس، نمایندگان رای به برکناری او از وزارت جنگ دادند. در این قدرت نمایی سید حسن تقی زاده نقشی اساسی و سازنده داشت و نطق تحریک امیز وی موجب اتخاذ چنین تصمیمی شد.

شهریور ماه

1- دو ساعت از شب گذشته پس از ختم جلسه علنی مجلس شورای ملی میرزا علی اصغرخان اتابک رییس الوزرا و سید عبدالله بهبانی در حالیکه مشغول گفتگو بودند از بهارستان خارج میشوند. مقابل درب مجلس اتابک مورد سوءقصد قرار گرفته و سه تیز طپانچه به او شلیک میشود و آنا به قتل میرسد. قاتل عباس آقای تبریزی نام داشت که در حین دستگیری با اسلحه گرم خودکشی کرد.

2-  جنازه اتابک رییس الوزاء در میان ترس و وحشت و سردی خاص تشییع شد و برای دفن به قم حمل گردید. جنازه در مقبره ای که اتابک قبلا برای خود آماده کرده دفن شد.

3- محمد علی شاه از بیست نفر نمایندگان مجلس دعوت کرد تا درباره رییس الوزرای آینده با آنها مشورت کنند.

4- به مناسبت هفتمین روز شهادت عباس آقا تبریزی قاتل اتابک مراسم با شکوهی بر سر مزار او برگزار شد و عده زیادی از مردم تهران در آنجا اجتماع نمودند. در آن روز ابتدا بهاءالواعظین و سپس ملک المتکلمین سخنرانی های پر حرارتی ایراد کردند و به عباس آقا لقب منجی ایران دادند.

5- روزنامه فکاهی ولی جدی و سیاسی "نسیم شمال" در رشت به مدیریت سید اشرف الدین حسینی قزوینی انتشار یافت.

6-  یکی از مجاهدان در خوی به خانه حاج میرزا ابراهیم که مجتهد بنام خوی بود رفته و او را بدون دلیل به تقل میرساند. وی همچنین آقا ضیاء برادر امام جمعه را نیز از پای درمیآورد.

مهرماه

1- عده ای از درباریان امروز در مجلس شورای ملی حضور یافته و مجددا سوگند وفاداری به مشروطیت خوردند.

2- به علت اختلاف شدیدی که بین وزیر امور خارجه و کارکنان آن وزارتخانه پیدا شده بود کلیه کارمندان دست به اعتصاب زدند و مشیر السطلنه رییس الوزراء ناگزیر سعدالدوله را از کار برکنار ساخت.

3- مجلس شورای ملی متمم قانون اساسی را که مشتمل بر 105 اصل و در حقیقت اصول عمده قوانین اساسی است به تصویب رسانید.

در همین روز مجلس شورای ملی تلگراف زیر را به شهرها مخابره کرد:

"بحمدالله والمنه ضمیمه قانون اساسی که سعادت و سلامت ایران را پایه و مایه و حافظ بیضه اسلام و استحکام و استقلال دولت و استقرار حقوق ملت منحصرا در روی این اساس مقدس استوار خواهد شد امروز که به حساب شمسی روز اول سال دوم افتتاح مجلس شورای ملی ایران است به حسن تصافی که از جمله علایم غیبی است که توجه اعلای این اساس مقدس است به صحه مبارکه اعلیحضرت قویشوکت اقدس همایون شاهنشاهی خلدالله ملکه و سلطانه توشیح گردید. جا دارد عموم ملت از صمیم قلب بشکرالله این موهبت عظمی و حسن استقبال این مراتب آزادی را در رفع اغراض شخصی و متابعت تامه به قوانین مملکتی قرار داده خود را شایسته و سزاوار این چنین عطیه مقدسه معرفی کنند."

4-  در جلسه امروز مجلس شورای ملی نسبت به ادامه زمامداری مشیرالسطنه رییس الوزراء رای گرفته شد. 84 نفر از نمایندگان به دولت رای کبود دادند و دولت ساقط شد.

5- میرزا ابوالقاسم خان ناصرالملک با صلاحدید و تصویب عده ای از وکلای مجلس از طرف محمد علی شاه به رییس الوزرایی منصوب شد.

6- روزنامه تندرو وآزادی خواه مساوات به مدیریت سید محمد رضا شیرازی و نویسندگی سید عبدالرحیم خلخالی در تهران منتشر شد.

7- میرزا محمد حسین خان ذکاءالملک مدیر مدرسه علوم سیاسی و موسس و صاحب روزنامه تربیت درگذشت. وی یکی از دانشمندان طراز اول ایران بود و صاحت تالیفات زیادی میباشد. در سرودن شعر مرتبه استادی داشت و فروغی تخلص می نمود. حین الفوت از وی دو پسر و سه دختر باقی ماند. محمد علی فروغی و ابوالحسن فروغی فرزندان ذکور او بودند.

آبان ماه

1- سید علی آقا یزدی در مسحد شیخ عبدالحسین به منبر رفت و آشکارا به بدگویی از مشروطه و مجلس پرداخت. تقی زاده و مشتسارالدوله را کافر خواند. جایگاه عباس آقا قاتل اتابک را در قعر جهنم دانست. مدیر روزنامه روح القدس نیز مورد حمله ناطق قرار گرفت و او را بی دین و کافر خواند.

2-  ویر علوم روزنامه روح القدس را که علیه محمد علی شاه مطالب تندی نوشته بود توقیف کرد.

3- محمد علی شاه به اتفاق عده ای از شاهزادگان بلافصل در مجلس شورای ملی حضور یافته سوگند وفاداری به مشروطیت را به جای آورد. وی در این سوگند تاکید نمود که تمام همٌ خود را مصروف حفظ استقلال ایران خواهد نمود و نگهبان قانون اساسی و مشروطیت خواهد بود و بر طبق قوانین مملکت سلطنت خواهد کرد. سید عبدالله بهبهانی و حاج سید نصرالله سادات اخوی هر کدام جداگانه لایحه سپاس قرائت کردند.

آذر ماه

1- مجلس شورای ملی برای توازن دخل و خرج مملکت بودجه دربار را از هشتصدهزار تومان در سال به پانصد هزار تومان تقلیل داد و همچنین از مستمری شاهزادگان رقم قابل ملاحظه ای حذف کرد. حقوق و مستمری زنان ناصرالدین شاه نیر قطع گردید.

2- ناصر الملک رییس الوزراء و وزیر مالیه بر تصمیم مجلس مبنی بر تقلیل بودجه دربار صحه نهاد و آن تصمیم را ملاک کار خود قرار داد. همین مسئله موجب تغیر و تشدد محمد علی شاه نسبت به وی گردید و او را عامل اصلی این کار دانست.

3- بعد از ظهر امروز محمد علی شاه عده ای از نمایندگان مجلس را به دربار احضار کرد و ضمن ایراد سخنانی دستور داد یکی از درباریان لایحه را که قبلا تنظیم شده بود بخواند. در این لایحه آمده بود مجلس از مرز خود تجاوز نموده به کارهای دولت و قوه مجریه مداخله میکند، دیگر آنکه فراوانی انجمن ها مایه آشوب پایتخت شده است.

4- ناصرالملک رئیس الوزراء به اتفاق وزیران از کار کناره گیری کردند و استعفای خودشان را برای محمد علی شاه فرستادند ولی مورد قبول واقع نشد.

5- عده ای از طرفداران استبداد و محالفین مشروطه به تحریک محمد علی شاه و به سرکردگی مقتدرنظام و صنیع حضرت در تهران دست به تظاهرات زدند و به مجلس شورای ملی حمله بردند. بین آنها و محافظین مجلس کار به تیراندازی رسید و سپس دامنه زد و خورد به توپخانه کشیده شد و عده زیادی از طرفین مقتول و مجروح شدند.

6- بعد از ظهر امروز احتشام السلطنه رئیس مجلس دو تن از برادران خود (علاءالدوله و معین الدوله) را به عنوان گله از واقعه توپخانه نزد شاه فرستاد و از اینکه شاه مسبب این واقعه بوده است تذکراتی داد. محمد علی شاه از گستاخی آنها عصبانی شده دستور داد آن دو نفر را چوب مفصلی زدند و پس از توقیف تصمیم به قتل آنها گرفت.

7- عصر امروز از طرف محمد علی شاه ناصرالملک و کلیه وزیران به کاخ شاه احضار شدند. شاه پس از فحاشی و نواختن چوب به سر و صورت آنها دستور داد آنها را توقیف کنند و واقعه توپخانه و بلوای تهران را نتیجه تحریک آنها دانست. در همین هنگام شاه دستور داد برای هلاکت ناصرالملک دژخیم "قهوه قجری" تهیه کند. ناصرالملک قبل از صرف قهوه مسموم به نماز ایستاد.

8- در تهران، تبریز، اصفهان و بعضی از شهرها بین مشروطه خواهان و مستبدین زد و خورد آغاز شد.

9- کمیته انقلاب تصمیم گرفت برای نجات و سعادت امت و حفظ آزادی و مشروطیت محمد علی شاه را به قتل برساند.

10- در جلسه امروز مجلس شورای ملی گفتگوهایی از قانون شکنی شاه به میان آمد و به پیشنهاد تقی زاده قرار شد این مسئله در جلسه خصوصی مورد بحث قرار گیرد.

دی ماه

1- علمای نجف حاج شیخ فضل الله نوری را به علت مخالفت با مشروطه تکفیر کردند و متذکر شدند مخالفین را به ارض اقدس تبعید نمایند. متن تلگراف چنین است:

"حجج اسلام بهبانی، طباطبایی....

چون نوری مخل آسایش و مقسد است تصرفش در کلیه امور حرام است.

محمد حسین    میرزا خلیل   محمد کاظم خراسانی   عبدالله مازندرانی"

2- روزنامه صوراسرافیل با همکاری میرزا قاسم خان تبریزی و میرزا جهانگیر خان شیرازی در تهران انتشار یافت و شماره اول آن امروز منتشر شد. میرزا علی اکبر خان قزوینی معروف به "دخو" (دهخدای آینده) از نویسندگان این روزنامه است.

3- عده ای از اراذل و اوباش به خانه فریدون زرتشتی صراف و سرمایه دار رفته او را در مقابل چشمان زن و فرزندانش به وضع فجیعی به قتل می رسانند.

4- مطبوعات حملات خود را به محمد علی شاه مجددا آغاز کردند و نسبت های تند و اهانت آمیز به وی و خانواده او دادند. روزنامه های مساوات و روح القدس در این حملات گوی سبقت را از همگنان ربودند.

5- در تبریز آقا سید هاشم سردسته مستبدان با دو سه هزار نفر امام زاده حمزه را سنگر نمودند و شیخ سلیم که از مشروطه خواهان است قلعه "کرپی" را متصرف و سنگر مشروطه قرار داد. تیراندازی از طرفین آغاز شد و طی دو هفته عده ای از طرفین مقتول و مجروح شدند.

6- شاه به منظور آشتی و دوستی با مجلس جلسه ای در دربار تشکیل داد. در این جلسه سید عبدالله بهبهانی، سید محمد طباطبایی، امام جمعه خوئی، سید نصرالله سادات اخوی، احتشام السلطنه و برخی از نمایندگان حضور داشتند و قرار شد شاه نسبت به مشروطه تجدید قسم نماید.

7- رضاخان معتضد دیوان وزیر نظمیه صنیع حضرت را که سرمنشاء فتنه روزهای بلوائی در میدان توپخانه بود در دروازه قزوین در یکی از مراکز فساد با چادر و چاقچور دستگیر کرد. تاکنون رئیس نظمیه هفت نفر از مسببین واقعه توپخانه را بازداشت کرده است.

بهمن ماه

1- محقق الدوله که یکی از وکلای نامی مجلس بود در خانه خود با اسلحه گرم خودکشی کرد.

2- اهالی نظام در مدرسه سپهسالار حاضر شده و قسم خوردند خلاف مشروطه اقدام نکنند و نام دزدی را نیر مداخل نگذارند.

3- امروز مقتدر نظام،  صنیع حضرت، سید کمال و یاور اسمعیل در دیوانخانه عدلیه در حضور نماینده تمام انجمن ها چوب مفصلی خوردند و بعد از خوردن چون به سمت کلات جهت تبعید روانه شدند.

4- سید حسن تقی زاده در مجلس طی نطق پرشوری آصف الدوله وزیر داخله را مورد انتقاد و نکوهش قرار داد و از اعمال زشت وی به هنگام والیگری در خراسان سخن گفت و او را شایسته مقام وزارت در دوران مشروطه ندانست. به پیشنهاد تقی زاده مجلس به اخراج او از کابینه رای داد.

{برای شناسایی آصف الدوله از نوشته مرحوم ناظم الاسلام کرامانی استفاده میکنیم. ناظم الاسلام در بخش اول تاریخ بیداری ایرانیان صفحه 157 چنین نوشته اند" ... مشارالیه شاهسوند و شخص مجربی بود، اظهار زهد و قدس میکرد، زیارت عاشورا میخواند، ریش نمیتراشید، مسکرات استعمال نمیکرد اما از جوانان امرد بی ریش بدش نمی آمد، آدم کشی میکرد، ظلم را بینهایت می نمود در شب نماز نواقل را ترک نمی کرد. اما در هر شبی جماعتی را بی نان میگذارد. تعقیب نماز را طول می داد لیکن از اول شروع به نماز تا فراغ از آن یک بیچاره در زیر چوب فک فراشهایش جان میداد.

گویند وقتی مشغول با امردی بود، به او اعتراض کرد که چرا بند شلوارت را ابریشم کردی، چه لباس ابریشم و حریر بر مرد حرام است. تجارت میکرد اما تجارت احتکار گندم. در هر جا که حکومت کرد نخست گندم آنجا را احتکار و حبس میکرد مثلا گندم را از قرار خرواری دو تومان از خالصه دولت و یا خاصه رعیت می خرید و از قرار خرواری ده تا بیست تومان می فرخت گاه گاهی هم در سایر اجناس از قبیل روغن و گوشت و غیره هم هیمن رفتار را داشت....

برای اطلاع بیشتر از اعمال و رفتار آصف الدوله خوانندگان ارجمند را به تاریخ بیداری ایرانیان و رجال دوره قاجاریه بخش آصف الدوله نوشته حسین سعادت نوری راهنمایی میکنم.}

5- قانون مطبوعات مشتمل بر 53 ماده به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

اسفند ماه

1- معتضد دیوان رییس نظمیه قاتلین فریدون زرتشتی را پیدا کرد. قاتلین برادران کرم مشهور و چند نفر از تفنگدارهای شاهی بوده اند که در دیوانخانه اعتراف به قتل نمودند.

2- امروز محمد علی شاه که برای گردش آهنگ دوشان تپه را داشت هنگام عبور از خیابان الماسیه مورد سوءقصد قرار گرفت. دو بمب در جلوی کالسکه او انداختند که هر دو منفجر شد. در این سوءقصد به شاه آسیبی نرسید ولی چند نفری مقتول و مجروح شدند.

3- محمد علی شاه امر به احضار ظفرالسلطنه حاکم تهران و وزیر جنگ داد. وقتی ظفرالسلطنه به حضور رسید شاه او را چوب فراوان زد و به زندان انداخت.

4- امروز در جلوی عمارت صاحب اختیار یک نارنجک منفجر شد. باغبان و نوکر صاحب اختیار مقتول شدند.

5- قوام الملک شیرازی که از مخالفین مشروطه و موجب فتنه و فساد در فارس بود به دست جوانی به نام نعمت الله بروجردی به قتل رسید.

6- در محلس ختم قوام الملک در شیراز فرزند وی مورد سوءقصد واقع شد و به سختی مجروح گردید و دو نفر از هواداران قوام الملک کشته شدند. قاتل که سید احمد نام داشت توسط مردم دستگیر و به وضع فجیعی قطعه قطعه شد.

 تلگرام راه توده :

        پیج فیسبوک راه توده