"برخی بررسی ها...." احسان طبری ( 43)

مذاهب، پدیده های

اجتماعی اند، نه آسمانی

تمام مذاهب با شعار زندگی بهتر، جمعی تر و مقابله با استثمار و بردگی در میان مردم نفوذ کردند و هرگاه که بانیان و مبتکران اولیه مذاهب به مردم و وعده های خود خیانت کردند، از دل همان مذاهب شاخه هائی مذهبی با پرچم بازگشت به شعارهای اولیه پدید آمدند که اغلب آنها به فجیع ترین شکل سرکوب و قتل عام شدند. فرق نمی کند که این سرگذشت مربوط به قبل از مسیحیت باشد و یا قبل از اسلام و یا بعد از مسیحیت و بعد از اسلام. تمام تاریخ مذاهب در همین شعار و وعده های دلنشین و سپس خیانت به آرمان ها و مقابله با این خیانت خلاصه می شود. افلاطون در یونان و فارابی در ایران نمونه های فلسفی دلیل ظهور مذاهب و نیاز مردم به تحول و بهتر زیستن هستند.

افلاطون و جامعه کامل

افلاطون علاوه بر بحثی که در اغلب آثار خود در باره امور اجتماعی و سیاسی دارد، به ویژه دو اثر خود را به امور اجتماعی اختصاص داده است. یکی کتاب دولت یا جمهور است (کتاب IIبخش x ) و دیگر کتاب سیاست.

در کتاب جمهور افلاطون در باره سیاست و عدالت بحث می کند و مانند فارابی، ضرورت زندگی اجتماعی را اثبات می نماید و می گوید امکانات انسان در زندگی اجتماعی بسیار بیش از زندگی انفرادی است. بنابراین، نمی توان در انفراد زیست. وی قشرهای جامعه را به کشاورزان و جنگجویان تقسیم می کند که باید تحت نظر مدیران و پیشوایان زیست کنند. چه کسی به این طبقات متعلق است؟ کسی که اولا، قریحه و تمایل غریزی خاصی به کسب این اشتغالات دارد، و در ثانی، در جهت این قریحه و غریزه خود تربیت شده است. بهترین جامعه و «مدینه فاضله» آن است که در آن شاه و یا امیر از فیلسوفان باشند یا برعکس فیلسوفان امارت و حکومت کنند تا در زندگی اجتماعی مانند زندگی تن آدمی، بر عوامل ناسالم غلبه شود.

در کتاب جمهور افلاطون برای روح سه خاصیت عمده قائل است. اول عقل یا «لوگیس تیکن» که صفت عالی روحانی است. یونانی ها از میان ملل به این صفت ممتازند. دوم، جسارت و دلاوری یا «توموییدس» که پایه همه مختصات و صفات نیک انسانی است و اهالی تراکیه و صقلبی ها (اسلاوها) به این صفت ممتازند. سوم، راحت طلبی و لذت جویی یا «اپیدومه تیکون» منشاء همه رذایل است و فنیقی ها و مصری ها به این صفت ممتازند. بنابراین، درجات روح انسانی و مراتب امت ها و ملت ها در نزد افلاطون توازی خاصی دارند و این امر شبیه به تناسب مختصات بدن انسان و مختصات جامعه در نزد فارابی است. افلاطون چه در این کتاب، چه در کتاب سیاست که از آن سخن خواهیم گفت، انواع جوامع را تشخیص می دهد. مانند «آریستوکراسی»، «تیموکراسی»، «مونارشی»، «دموکراسی»، «اکلوکراسی»، «آلیگارشی»، «تیرانی»، که تصور می کنم اصطلاحات فارابی در باره مدینه ها از همین اصطلاحات سرچشمه گرفته است. با اطمینان می توان گفت که «مدینه تغلب» ترجمه «تیرانی» است و «مدینه کرامت» ترجمه الیگارشی است؛ ولی تطبیق بقیه اصطلاحات دشوار است.

در کتاب سیاست افلاطون به مفهوم و مختصات سیاستمدار و مدیر و مدبر و رئیس می پردازد که این هم از مواضعی است که در آراء اهل مدینه فارابی آمده است. افلاطون مانند فارابی دانش را ملاک گزین شدن افراد به رهبری می داند و می گوید بسیارند کسانی که به سوی رهبری می تازند، ولی تنها آن که به علم سلطنت و رهبری واقف است می تواند خود را به هدف رساند. او مانند نساجی که با تار و پود جامعه آشنا است می تواند از راه اجرای عدالت در قوانین که قواعدی خشک و جامدند عنداللزوم تغییری بدهد که موافق عقل و مصلحت و عدالت باشد.

به آسانی می توان دید که فارابی کاملا تحت تاثیر رسالات افلاطون رساله خویش را نگاشته است.

قدیس اوگوستین و «مدینه الاهی»

اولین کسی که ظاهرا تحت تاثیر افلاطون نوعی جامعه شناسی تئولوژیک را بر اساس مسیحیت مطرح ساخت، قدیس اوگوستین است که در قرون چهارم و پنجم میلادی می زیست. او زمانی مانوی مذهب بود، ولی پس از آن از مانی گری دست کشید و حتی بر آن ردیه نوشت. با این حال، جهان را مانوی وار جهان نبرد بدی و نیکی، و یزدان و اهریمن می دید.

قدیس اوگوستین دو نوع مدینه تشخیص می دهد، یکی «مدینه ناسوتی» و دیگری «مدینه لاهوتی»، یکی مدینه یزدان است و دیگری مدینه اهریمن. زندگی بشر و تاریخ انسانیت نبرد این دو مدینه است.

قدیس اوگوستین تاریخ بشریت را 6 هزار سال می داند و آن را به تقابل این دو نوع مدینه تقسیم می کند. نخست دوران آدم است که به مدینه رحمان متعلق است. سپس عصر هابیل و قابیل است که مدینه رحمان با مدینه شیطان درمی آمیزد (مانند «اویگت» و «گومیزش» در جهان بینی مزده یسنه)، آن گاه عصر «طوفان نوح» یا غلبه شیطان است و سپس دوران نوح و ابراهیم که بار دیگر مدینه رحمان غلبه می کند و عصر داود و آن گاه عصر اسارت یهودیان در بابل یا عصر تسلط شیطان است و سپس دوران مسیح می رسد. سرانجام، مدینه ناسوتی به شکل ابدی محکوم و مدینه لاهوتی به شکل ابدی حاکم و مستقر و مسلط می شود.

برای مطالعه بخش های پیشین لینک های زیر را می توانید مطالعه کنید:

1 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/544/tabari.ht

2 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/mars/545/tabari.ht

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/546/tabari.htm

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/547/tabari.htm

5 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/548/tabari.htm

6- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/april/549/tabari.htm

7 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/550/tabari.htm

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/551/tabari.htm

9 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/552/tabari.htm

10 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/553/tabari.htm

11 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/554/tabari.html