مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

مرگ رضاشاه، عروج مصدق

قدرت نمائی حزب توده ایران

رویدادهای سال 1323، عمدتا جابجائی های وزراء، بازنشسته شدن نظامی های دوران رضاشاه و ترفیع درجه نظامیان جوان و برکشیده شدن آنها به فرماندهی توسط شاه جوان است. اما در این میان، رویدادهای مهمی نیز بوقوع پیوست که اخبار آن بسیار کوتاه در مطبوعات وقت منتشر شد. این رویدادها تاثیر تعیین کننده ای در سالهای پیش از کودتای 28 مرداد داشت.

در جمع رویدادهای داخلی، سه خیابان بنام استالین، روزولت و چرچیل رهبران شوروی، امریکا و انگلستان در جریان جنگ دوم جهانی نامگذاری شد. نام هائی که در جمهوری اسلامی پاک شد تا مانع پرسش نسل بعد از انقلاب در باره چرائی این نام ها و آشنائی آنها با کنفرانس تهران در جریان جنگ دوم جهانی و دلیل سقوط رضا شاه شود. مجلس چهاردهم اعتبارنامه جعفر پیشه وری را که با رای مردم تبریز به نمایندگی مجلس انتخاب شده بود رد کرد. او که روزنامه نگاری چیره دست بود، به تبریز بازگشت و با تاسیس حزب دمکرات آذربایجان، قیامی را پی ریخت که منجر به تشکیل دولت خود مختار آذربایجان به ریاست وی شد. رضاشاه، تنها دو سال و اندی پس از سقوط، در تبعید در گذشت. او نیمه شب، در خواب سکته کرد و صبح او را کنار تخت روی زمین یافتند. (البته جزئیات مرگ او در کتاب مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 ذکر نشده است)

در همین سال، حزب توده ایران نخستین کنگره خود را در تهران برگزار کرد. و اندک زمانی پس از آن دست به راهپیمائی در تهران زد که بعدها شعارهای این راهپیمائی از اشتباهات رهبری وقت حزب ارزیابی شد. و باز، در همین سال بحث نخست وزیری دکتر مصدق در مجلس و سپس دربار شاهنشاهی مطرح شد اما مصدق زیر بار نرفت و گفت که تنها با "شروطی" حاضر است این مسئولیت را بپذیرد. شروطی که در مرور تاریخ.... اعلام نشده و معلوم نیست شاه با کدام شروط مصدق موافقت نکرد. این آغاز چهره شدن مصدق برای نخست وزیری است. البته نه در سال 1323. در همین سال، اجتماعی در مقابل مجلس به خون کشیده می شود که بعنوان واقعه 15 اسفند در تاریخ ثبت است اما نه در جمهوری اسلامی و نه در زمان شاه از آن سخنی نه گفتند و نه می گویند.

در عرصه سیاست خارجی، ایران در این سال به ژاپن که از متحدان جنگی آلمان و ایتالیا بود اعلام جنگ داد.

اردیبهشت ماه

1- وضع کارخانجات اصفهان دچار اختلال گردید و عده کثیری از کارگران دست به اعتصاب زدند و مشکلاتی برای دولت فراهم شد.

خرداد ماه

1- آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی که در گلاب دره شمیران مخفی بود توسط مقامات متفقین )به جرم طرفداری از آلمان نازی- راه توده) بازداشت و به خارج از کشور تبعید شد.

تیر ماه

1- مراسم نامگذاری سه خیابان تهران بنام های روزولت، چرچیل، استالین در انجمن شهر تهران تصویب شد.

2- اعتبار نامه سید جعفر پیشه وری مدیر روزنامه آژیر در مجلس چهاردهم رد شد.

3- لایحه قانون کار و تعیین وظایف کارگر و کارفرما به مجلس تسلیم شد.

مرداد ماه

1- رضا پهلوی شاه سابق ایران به علت مرض قلبی در ژوهانسبورگ بدرود زندگانی گفت.

2- نخستین کنگره حزب توده ایران با شرکت 168 نفر نمایندگان شهرستانها در تهران تشکیل شد. عبادالله رزبان فرهنگی سالخورده قزوین به ریاست سنی انتخاب گردید.

شهریور ماه

1- کمیسیونی از طرف دولت اتحاد جماهیر شوروی تحت ریاست آقای کافتادازه معاون کمیساریای امور خارجه شوروی وارد تهران شد.

2- کمیسیون خارجه مجلس به ریاست دکتر مصدق تصمیم گرفت در سال جاری از صدور تذکره و مسافرت حجاج جلوگیری به عمل آید.

3- ایران استقلال کشورهای سوریه و لبنان را به رسمیت شناخت.

آبان ماه

1- حزب توده ایران راه پیمایی عظیمی علیه ساعد (نخست وزیر) در تهران برگزار نمود. عده زیادی از سالدات های شوروی داخل راه پیمایان بودند. این راه پیمایی برای اعطاء نفت شمال به شوروی بود.

2- دکتر محمد مصدق طی نطقی متذکر شد نباید به بیگانگان امتیاز داد.

3- مجلس شورای ملی به نخست وزیری دکتر محمد مصدق ابراز تمایل نمود.

4- دکتر مصدق قبول نخست وزیری را موکول بر این امر نمود که پس از کناره گیری از نخست وزیری مجددا به مجلس بازگردد.

5- دکتر مصدق به دربار احضار گردید و تشکیل کابینه از طرف شاه به وی تکلیف شد. مصدق از قبول زمامداری بدون شرط معذرت خواست.

6- در جلسه خصوصی مجلس شورای ملی برای ابراز تمایل به نخست وزیر آینده اخذ رای به عمل آمد در نتیجه مرتضی قلی بیات (سهام السلطان) با 50 رای صاحب اکثریت آراء گردید و فرمان نخست وزیری وی صادر شد.

آذر ماه

1- ژنرال دوگل رئیس دولت موقت جمهوری فرانسه وارد تهران شد.همراه وی بیدو وزیر امور خارجه و ژنرال ژوئن رئیس ستاد نیروهای فرانسه بود. دوگل و همراهان دو روز در تهران توقف کردند.

2- دکتر محمد مصدق در مجلس شورای ملی نطق مفصلی راجع به نفت و علیه اعطا امتیاز آن به کمپانیهای خارجی ایراد کرد و طرحی را که تهیه و از طرف نمایندگان امضاء شده بود به مجلس داد و طرح مزبور فی المجلس تصویب شد.

3- آقای کافتادارزه قائم مقام کمیساریای امور خارجه اتحاد جماهیر شوروی که برای اخذ امتیاز نفت شمال در راس هیئتی به ایران سفر کرده بود پس از تصویب طرح نمایندگان مبنی بر عدم واگذاری امتیازات به خارجیان ایران را ترک کرد.

دی ماه

1- در جلسه امروز مجلس بین گله داری (عبدالله که بعدها مترجم در روزنامه کیهان شد) نماینده بندر عباس و مرآت اسفندیاری وکیل سیرجان بر سر معامله نخ زد و خورد شدیدی گرفت و طرفین به شدت مجروح شدند.

بهمن ماه

1- موافقت نامه یالتا درباره طرح نهایی برای شکست آلمان از طرف روزولت، چرچیل و استالین امضاء شد.

اسفند ماه

1- نخست وزیر اعلان جنگ دولت ایران به دولت ژاپن را به اطلاع مجلس رسانید و تقاضای رای اعتماد نمود. مجلس نیز از 94 نفر عده حاضر به اکثریت 91 رای نسبت به عمل دولت در مورد اعلان جنگ به دولت ژاپن رای اعتماد داد.

2- در جلسه امروز مجلس شورای ملی دکتر محمد مصدق پیرامون اعلام جرم ها مذاکراتی نمود و درخواست کرد پرونده تدین (از کارگزاران رضاشاه) را به مدت 15 روز در اختیار او قرار دهند تا گزارش امر را به مجلس بدهد. نمایندگان این پیشنهاد را نپذیرفتند و مصدق به تعرض از مجلس خارج شد و مصمم شد دیگر به مجلس بازنگردد.

3- به دنبال تعرض و قهر دکتر محمد مصدق از مجلس امروز عده ای از دانشجویان دانشکده حقوق به منزل ایشان رفتند و او را به مجلس آوردند ولی در نتیجه ازدحام محصلین و مردم نظامیان به تفرقه جمعیت اقدام کردند و منجر به تیراندازی شد که چندین نفر در این جریان کشته و زخمی شدند.

4- جمال امامی نماینده مجلس به علت تیراندازی نظامیان به سوی مردم از سرتیپ گلشائیان فرماندار نظامی توضیح خواست چون جواب مساعد نشنید به صورت او سیلی نواخت.

5- سرتیپ گلشائیان از فرمانداری نظامی برکنار شد و به جای وی سرتیپ عبدالعلی اعتماد مقدم فرماندار نظامی گردید.

6- هیئتی از طرف مجلس مامور رسیدگی به واقعه 15 اسفند شدند.

لینک های شماره های گذشته:

1- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/624/ruzshomar.h

2 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/625/ruzshmar.htm

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/626/ruzshomar.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/627/tarikh.html

5 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/628/ruzshomar.htm

6 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/629/tarikh.html

7 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/janvi2018/tarikh.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/janvi2018/631/tarikh.html

9 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/janvie/632/tarikh.html