راه توده ـ ماتریالیسم دیالک تیک

از این شماره( راه توده اینترنتی 52) ماتریالیسم دیالکتیک را که درسنامه ایست به قلم زنده یاد امیر نیک آئین، فصل به فصل منتشر می کنیم. این درسنامه، برای نخستین بار از رادیو پیک ایران ( رادیوی حزب توده ایران) بصورت گفتارهای آموزشی پخش شد و پس از آن یکبار در خارج از کشور انتشار یافت و سرانجام، پس از انقلاب 57 در داخل کشور، پس از ویراستاری مجدد بازانتشار یافت. صمیمانه از آن ها که از ایمان خویش چون سرمایه ای گرانقدر استفاده کرده و علیرغم همه دشواری های غیر قابل ذکر در این یادداشت کوتاه، آن را بار دیگر تایپ کرده و ارسال داشتند، و همچنین ویراستار و مسئول فنی سایت راه توده که صفحه آرائی و فُرم بندی آن را به دو گونه برعهده داشته است، صمیمانه سپاسگزاریم. این کتاب را می خواستیم از 10 مهرماه که سالروز بنیانگذاری حزب توده ایران است به روی سایت ببریم، اما نامه ای که یک دانشجوی داخل کشور برای راه توده نوشته و گرایش به چپ را از نگاه خویش توصیف کرده، ما را برآن داشت که انتشار کتاب را جلو بیاندازیم، گرچه فصل های انتخاب شده کوتاه باشد. نامه تکاندهنده آن دانشجوی داخل کشور، بار دیگر ثابت می کند که باید به تاریخ جنبش ها، به تاریخ خیزش های انقلابی ایران، به تاریخ احزاب و به پایه های فلسفی- اجتماعی چپ ایران هرچه سریع تر باید پرداخت. نسل جدیدی در میدان است، که از هر سو بمباران تبلیغاتی شده است. این نسل جستجوگر است و ما یقین داریم که تنها کافی است راه نشان داده شود، تا از بیراهه بپرهیزد و جان و روان خویش را از تبلیغات مسموم جهانی و داخلی به پالاید. بخشی از تلاش راه توده برای پرداختن به مسائل بالا، در دوره جدید با همین انگیزه صورت می گیرد. در این راه، از هر نوع همکاری صمیمانه استقبال می کنیم. حتی در حد ارسال اسناد و عکس ها.

از طریق این کتاب در دو بخش: ماتریالیسم دیالکتیک و ماتریالیسم تاریخی، نوآموز فلسفه مارکسیستی – لنینیستی ، پایه های این دانش را می آموزد و پس از آن درعرصه تئوریک می تواند به مطالعه عمیق تر آن بپردازد، می تواند آسان تر مطالعه آثار کلاسیک های مارکسیسم – لنینیسم را آغاز کند و برای شرکت در بحث ها و پژوهش ها آماده گردد.

هر یک از بحث و قسمت ها را یک ((درس)) نامیده ایم . زیرا که این کتا ب بر اساس درس های هفتگی فلسفه که از رادیو پیک ایران پخش می شد تهیه گردیده است و هدف از آن خدمت به آموزش سیستماتیک این علم است.

در آغاز هر فصلی فهرستی از درس های مربوطه با شماره گذاری مطالب مورد بحث در هر درس آمده که تنها به خاطر عرضه فهرست مندرجات تدوین نشده بلکه به ویژه می تواند به صورت پرسشنامه ای شامل چندین سئوال برای هر درس بکار رود . به کمک آن گیرنده نوآموز می تواند دقت خود در مطالعه و درک مطالب را مورد ارزیابی قرار دهد و یا اگر مطالعه به صورت گروهی انجام می شود می توان از آن به مثابه وسیله ای برای ازمون مطالب یک فصل بهره گیری کرد . در هر حال به هنگام آموزش منظم مفید است در آخر هر فصل با توجه به فهرست پرسشنامه یک خود آزمایی از آموخته ها بعمل آید.

تقسیم درس ها به نحوی است که بسته به وقت و امکانات هر فرد یا گروه می توان به طور سیستماتیک و منظم کلاس های خود آموزی یا آموزشی ترتیب داد.

برای آن که خودآموزی امکان پذیر باشد کوشش شده است تا حد امکان برای هر مسئله مثال و توضیحی ذکر شود. به همین منظور کوشش شده تا حد امکان مطالب ساده و همه فهم بیان گردد.

برای آموختن برخی از درس های کلیدی لازمست: اولا وقت بیشتری اختصاص داد. ثانیا پس از پایان فصل یا فصل دیگری که مربوط به آن است باز به همان درس بازگشت و دوباره در پرتو آموخته های جدید، درس قدیمی را فرا گرفت.

اگر در درسی ناگزیر از واژه ها و اصطلاحات و مفاهیمی استفاده شده که توضیح جامعی درباره آن ها در خود آن درس داده نمی شود در پایان هر درس به علاقمندان و احتمالا به رهبران گروه آموزشی توجه داده شده است که در کدام درس می توانند توضیحات تکمیلی و معنای گسترده مطالب و مفاهیم و واژه های مربوطه را فرا گیرند. برخی توضیحات اضافی نیز برای علاقه مندان در زیر صفحات داده شده است که مطالب درس را تکمیل می کند ولی آموختن آن ها اجباری نیست .

معادل اصطلاحات فلسفی تا حد امکان به زبان فرانسوی ذکر شده تا: اولا یگانگی در استعمال لغات و اصطلاحات حفظ شود و یک واژه فقط به یک معنا در همه جا به کار رود، ثانیا کسانی که به زبان های خارجی آشنایی دارند بتوانند مطالعات خود را از آن راه تکمیل کنند. همچنین طرز نوشتن اسامی اشخاص و مکاتب برای تلفظ درست آن ها آمده است.

در کتاب از اندیشه های متفکران ایرانی و اشعار فارسی در رابطه با موضوع استفاده پراکنده ای شده است که هدف از آن تنها جلب توجه به برخی برداشت ها و سنن طرح مسائل فلسفی در کشور ما و غنای آن و نزدیک کردن فرا گیرنده مطلب با مطلب و آسان تر کردن فهم آن است نه بحث تحلیل این نظریات و اندیشه ها. ولی در هر حال فرا گیرنده می تواند بدین وسیله نخستین آشنایی کلی را با نام ها و مکاتب و برخی اصول عقاید متفکرات ایرانی حاصل کند.

هدف از تدوین کتاب حاضر کمک به نوآموزان فلسفه مارکسیستی است علمی که شالوده خارائین آگاهی انقلابی هر مبارز راستین و پی گیر را تشکیل می دهد علمی که باید در خدمت عمل انقلابی قرار گیرد. در تجربه انقلابی درک و هضم شود، با تجربه انقلابی غنی شود و به آن راه پیشرفت را نشان دهد.

بدیهی است که دریافت نظریات و انتقادات، راهنمایی ها و پیشنهادهای علاقه مندان و آموزندگان می تواند کمک موثر و مفیدی برای بهبود مضمون و شیوه تنظیم این کتاب در آینده باشد و به ویژه که علاوه بر مثال ها و یادآوری های سیاسی و ادبی و فلسفی ویژه به منظور آسان کردن آموزش برای خواننده ایرانی در افاده مسائل و تبویب مطالب و برخی بخش بندی ها و توضیحات در مواردی، شیوه ای که از نظر آموزشی روشن تر شمرده می شده به کار برده شده است.

کلیاتی درباره فلسفه و فلسفه مارکسیتی ـ لنینیستی

درس اول ـ جهان بینی پرولتری و جای فلسفه مارکسیستی در آن

3 ـ بیان اجمالی مفهوم مارکسیسم – لنینیسم و جای فلسفه در آن

درس اول ـ جهان بینی پرولتری و جای فلسفه مارکسیستی در آن

فلسفه مارکسیستی پایه تئوریک جهان بینی مارکسیستی ـ لنینیستی است. در این درس خواهیم دید که معنای جهان بینی چیست. معنای تئوری چیست و مقصود از مارکسیسم ـ لنینیسم در ساده ترین بیان چیست.

جهان بینی عبارت است از مجموعه اندیشه ها و عقاید درباره زندگی، گیتی، پدیده ها و رویداد های آن، جهان بینی عبارت است از یک سیستم نظریات، تصورات و عقاید درباره کلی ترین مسائل طبیعت یا جامعه و انسان.

در جوامع طبقاتی یعنی در آن اجتماعاتی که بر اساس وجود طبقات متخاصم بهره ده و بهره کش استوار باشد این دید کلی نسبت به جهان و رویدادهای آن بر شالوده موقعیت اقتصادی- اجتماعی طبقه بنا شده است.

جهان بینی طبقاتی است. جهان بینی کارگر زحمتکش با جهان بینی سرمایه دار استثمارگر به مثابه طبقه از بیخ و بن متضاد است.

پرولتاریا یعنی طبقه کارگر، دارای جهان بینی خاص خود است که در عالی ترین شکل به صورت علمی همان آموزش مارکسیسم ـ لنینیسم است. این جهان بینی بیانگر منافع همه زحمتکشان یدی و فکری در سراسر دنیا و روشنگر راه رهایی قطعی همه خلق های گیتی است. لنین نوشته است که یک مبارز راه سوسیالیسم برای آنکه بازیچه دست حوادث نشود و بتواند بر آنها چیره شود نیاز به یک جهان بینی مستحکم و بالغ دارد. آن کس که نخواهد در برابر جامعه خود و سرنوشت همه زحمتکشان خاموش و بی تفاوت بماند، بلکه بکوشد تا عضوی فعال و مبارزی سرنوشت ساز گردد باید اعتقادی راسخ، روشی بی تزلزل و ایمانی مستحکم داشته باشد که بر روی یک جهان بینی پیشرفته و علمی استوار گردد. جهان بینی مارکسیستی ـ لنینیستی خود چنان اعتقادی را می آفریند. بر این شالوده استوار است که می توان آن اعتقاد راسخ را بنا نهاد، در هماوردی با دشمن وی را به زانو در آورد و سرمشقی برای همه مبارزان و پویندگان راه سعادت و آزادی شد. در کشور ما از حیدر عمواوغلی و ارانی گرفته تا روزبه و حکمت جو و تیزابی بسیار قهرمانان نامدار یا گمنام بر شالوده همین جهان بینی و اعتقاد عمیق به درستی آن، به مظهر شجاعت و مقاومت خلقی در نبرد علیه امپریالیسم و استبداد مبدل شده اند. نیروی شناخت و اعتقاد به یک جهان بینی مترقی و علمی نیروی عظیمی است. توده ها را سازمان می دهد، آنها را متشکل می کند، به نبرد قطعی رهنمون می شود، راه تکامل جامعه را می گشاید و نظامی نو را پایه می ریزد.

پس ما مبارزان به جهان بینی نیاز داریم نه برای آن که رویدادهای جهان را درک و ضبط کنیم بلکه برای آن که آن ها را تغییر دهیم، بر آن ها فعالانه تأثیر بگذاریم، به کار انقلابی تحول بخشنده وزندگی آفرین دست زنیم.

جهان بینی طبقه کارگر، جهان بینی مبارزان راه سوسیالیسم، مارکسیسم ـ لنینیسم است که فلسفه مارکسیستی پایه تئوریک آن راتشکیل می دهد. تئوری یعنی چه؟ تئوری انقلابی از تعمیم پراتیک اجتماعی به دست می آید و عصاره تجربه است.

تئوری عملی به طور کلی مجموعه شناخت مدون بشر است که این یا آن جهت واقعیت را توضیح می دهد.

تئوری بخشی از جهان بینی است چرا که یک جهان بینی مرکب از تئوری های مختلف مربوط به عرصه ها و مسائل گوناگون است. آموزش مارکسیستی ـ لنینیستی به مثابه جهان بینی پرولتاریا از سه بخش عمده تشکیل شده است: فلسفه، اقتصاد سیاسی، کمونیسم علمی.

در هر بخش مارکسیسم تئوری های خود را در عرصه ها و زمینه های مختلف بیان می دارد. (مثلا در فلسفه تئوری ماده و شعور، تئوری انعکاس، تئوری تکامل، تئوری طبقات، تئوری دولت، تئوری انقلاب و غیره در اقتصاد سیاسی تئوری کالا، اضافه ارزش، مبادله و غیره در کمونیسم علمی تئوری استراتژی و تاکتیک حزب انقلابی، سانترالیسم دمکراتیک، تئوری انقلاب، مراحل مختلف ساختمان سوسیالیسم و کمونیسم و غیره.) ولی چون تئوری های فلسفی به عام ترین و کلی ترین مسائل مربوط به طبیعت و جامعه و تفکر نظر دارند، این تئوری ها اساس و پایه سایر تئوری ها و هسته مرکزی را تشکیل می دهند. هر تئوری ساخت و بافت بغرنج و در هم پیچیده ای دارد و مرکب از اندیشه های مدون و راهنما در این یا آن زمینه است.

اصولا عقاید فلسفی هسته مرکزی همه جهان بینی ها را تشکیل می دهند زیرا که فلسفه عمده ترین مسائل مربوط به طبیعت و جامعه را مطرح می کند و به آن ها پاسخ می گوید و قوانین عام و طرق شناسایی جهان ، طبیعت و جامعه را مورد بررسی قرار می دهد. سایر مسائل و مطالب در هر سیستم جهان بینی بر شالوده نظریات و فلسفی طرح و حل می شود .

فلسفه مارکسیستی پایه تئوریک جهان بینی مارکسیستی ـ لنینیستی است.

3 ـ مقصود از مارکسیسم ـ لنینیسم در ساده ترین بیان چیست؟

مارکسیسم ـ لنینیسم جهان بینی پرولتاریا، مجموعه عقاید و نظریات فلسفی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و آموزش انقلابی است که مارکس و انگلس و سپس لنین بنیانگذاران آن بوده اند و توسط جنبش جهانی کمونیستی و کارگری بسط و تکامل داده شده و می شود.

سوسیالیسم علمی با نام کارل مارکس (1883-1818) و فردریک انگلس(1895-1820) و ولادیمیرایلیچ لنین (1924 -1870) رهبران برجسته طبقه کارگر جهانی و دانشمندان سترک پیوند ناگسستنی دارد.

مارکسیسم ـ لنینیسم یک جهان بینی علمی منظم و ذو جوانب است. این یک علم است و به مثابه علم قله تکامل معرفت بشری است و به تمام دستاوردهای دانش در همه شئون تکیه دارد . به مثابه علم محدودیت جغرافیایی و زمانی نمی شناسد یعنی مانند هر دانش واقعی مربوط به سرزمین و قاره خاص یا زمان و قرن خاصی نیست. این آموزش از آنجا که علمی و بیان واقعی حقیقت است راهگشا و نیرومند است. شکست ناپذیری اش در آن است که حقیقت است. دائما در حال تکامل و غنی شدن است. در هر جا و در هر زمان و در شرایط مشخص به شکل خلاق به کار می رود دگم نیست، رهنمای عمل است .

ضرورت و اهمیت فراگرفتن فلسفه مارکسیستی در چیست؟ در این است که با فرا گرفتن آن ما می توانیم بینش کامل و همه جانبه ای درباره کلیه پدیده ها و روندها و رویدادهای گیتی و چگونگی تکامل آن در باره نقش انسان در جهان و امکان شناخت واقعیات موجود و همچنین درباره علل دگرگونی های جامعه و راهی که بشر می تواند زندگی اجتماعی را تغییر دهد داشته باشیم. آموختن فلسفه مارکسیستی سرگرم شدن به مطالب تجریدی و دور از ذهن و بی فایده و به قول معروف به معنای فلسفه بافی نیست. فلسفه مارکسیستی و تمام تار و پود آن به واقعیات جهان و به نیازهای تاریخی جامعه انسانی وابسته است. این فلسفه علم ترین و کلی ترین قوانین تکامل طبیعت و جامعه را به ما نشان می دهد. مطالعه فلسفی مارکسیستی منجمله به ما می آموزد که چرا انقلاب سوسیالیستی ناگزیر است و به چه نحو می توان جامعه سعادتمند سوسیالیستی و کمونیستی را بنا نهاد. فلسفه مارکسیستی دانشی است که می تون آن را به چراغ راهنمای زحمتکشان در مبارزه برای بدست آوردن زندگی بهتر، غلبه بر عقب ماندگی، در راه ایجاد میهنی مستقل، دمکراتیک پیشرو و شکوفایی شخصیتی بشری تشبیه کرد. فلسفه مارکسیستی به ما می آموزد که جهان پیرامون و جامعه خود را بهتر بشناسیم. به تناقضات درونی آن به آرایش قوا در آن پی ببریم ، دشمنان ترقی میهن و نیکبختی خلق را از دوستان و متحدین باز شناسیم، نیروهای میهنی و مترقی را به درستی تشخیص دهیم و طرق نجات آن را از یوغ نواستعمار و استبداد و راه اعتلای آن را به قلل عالی تمدن و بهروزی و صلح و آزادی، سعادت و برابری، کار و برادری تمیز دهیم. در عین حال فرا گرفتن فلسفه مارکسیستی وسیله ای است تا فضیلت های یک مبارز کمونیست و سجایای عالی انسانی را در خود پرورش دهیم. همراه با شرکت فعال در کوره پیکار و تجربه عملی، این فراگیری برای پرورش فرد انقلابی یا نوسازی و خودسازی مبارزان اهمیت ویژه ای دارد. آموختن درست و جدی فلسفه مارکسیستی یک سرمایه فناناپذیر فکری و معنوی برای مبارزان و یک وثیقه ثمر بخشی نبرد آنان است. فرا گرفتن این علم به ویژه در میدان عمل اجتماعی و انقلابی در شخصیت فرا گیرنده تولدی دیگر به وجود می آورد و به آن بعدی تازه می بخشد و افق تازه ای را در برابرش می گشاید. داشتن دید صائب و تشخیص درست در مسائل سیاسی و مبارزه انقلابی مرهون آموزش این فلسفه است [1].

[1] توضیح بیشتر – تئوری و پراتیک در درس 31

اسامی و معادل اصطلاحات این درست : کارل مارکس karl marx - فردریک انگلس Fridrich Enlels - ولادیمیر ایلیچ لنین Vladimid Ilitcn Lenine - تئوری Theorie - پراتیک Pratique - پدیده Phenomene – روند Processus - رویداد (حادثه) evenement - جهان بینی Consption du monde