"جامعه
ملل"
پس از جنگ اول
استقلال کردستان را
تصویب کرده بود!
مقاله تحقیقی "رضا شلتوکی"
"رضا شلتوکی" عضو هیات سیاسی و دبیرکمیته
مرکزی حزب توده ایران، در زندان جمهوری اسلامی مبتلا به سرطان شد و بدستور
لاجوردی مانع درمان او شدند. او از زندانیان قهرمان دوران شاه بود. در
جوانی، پس از کودتای 28 مرداد و کشف سازمان نظامی حزب توده ایران، درحالیکه
ستوان دوم ارتش بود دستگیر شد و نزدیک به 25 سال در زندان شاه ماند. با
انقلاب از زندان بیرون آمد و در رهبری حزب توده ایران قرار گرفت.
در یورش اول به حزب توده ایران در جمهوری اسلامی 0 بهمن 1361- دستگیر شد و
تحت وحشیانه ترین شکنجه ها قرار گرفت. او کُرد بود و متولد کرمانشاه. هنوز
معلوم نیست که او را بهشت زهرا به خاک سپردند و یا در "خاوران"!
آنچه را می خوانید بخش نخست از مقاله تحقیقی او در باره تاریخ مبارزات خلق
کرد ایران است که در سال 1358 در شماره 6، مجله دنیا منتشر شده است. مجله
ای که جمهوری اسلامی امان نداد انتشار آن به سه سال بیانجامد. بخش های بعدی
این مقاله را نیز در شماره های بعدی راه توده منتشر خواهیم کرد و البته
مجموعه آن در یک فایل و در بخش آرشیو رهبران حزب توده ایران نیز قابل دسترس
خواهد شد.
برای آشنائی با جنبش خلق کرد، درک موقعیت
کنونی آن و بررسی ریشه های این جنبش، باید کمی به گذشته بازگشت. خلق کرد،
چون دیگر خلق ها، دردوران تکوین و تکامل شرایط اقتصادی - اجتماعی خویش،
درمبارزه بخاطر رهائی از سیطره و تجاوزات نیروهای بیگانه و تلاش برای حفظ و
تکامل فرهنگ و سنن خود، فراز و نشیب های زیاد و جنگ و ستیزهای فراوانی را
از سرگذرانده است.علاوه برمبارزات ناشی از تلاش نیروهای متجاوز برای تامین
سیطره غاصبانه خویش بر حیات خلق کرد، این خلق دردوران تکوین و تکامل خویش،
دردوران قوام قومی و ملی خود، با کشمکش ها و درگیریهای گوناگون در درون
خود، در مبارزه خان ها وشیخ ها برای گسترش مناطق نفوذ خویش، در جنگ های
عشیره ای بیشماری نیز درگیر بوده است.
تاریخ حیات این خلق و خلق های مجاور آن، مشحون از چنین حوادثی است. مشحون
از جنگ ها و کشمکش هایی که بنا به ماهیت خود، همچون نمونه های مشابه دیگر
درتاریخ ، دارای فراز و نشیبهائی است. در قرن نوزدهم، در درون امپراطوری
عثمانی، میان خلق هائی که تحت سیطره ترکهای عثمانی قرار داشتند، تمایلات
ملی اندک اندک رشد یافت، این خلق ها بر اثر تشدید تضادهای درونی استیلاگران
عثمانی و رشد وقوام خصایص قومی وملی خود به مبارزه برای استیفای حقوق
پایمال شده خود روی آوردند. خلق کرد نیز که بطور عمده تحت استیلای عثمانی
قرار داشت، با اتکا به فرهنگ و سنن و خصایص ملی خویش، به مبارزه علیه این
سلطه جابرانه برخاست.
اشعار شیوا، دلنشین و پرشور« حاج قادرکوئی» شاعر شهیرکرد، دربرانگیختن شور
مبارزاتی و عرق ملی، درمبارزه ای که خلق کرد با استیلاگران عثمانی آغاز
کرده بود، نقش مهمی ایفا نمود. این اشعار به منبع الهام پرارجی در این
مبارزه استقلال طلبانه بدل شدند.
بدینسان جنبش هائی بوقوع پیوست که مهمترین آنها نهضت «بدرخان» بود که جای
پراهمیت و ویژه ای درتاریخ کرد و نیز روند انحطاط امپراطوری غثمانی بدست
آورد. امواج این خیزش ها مرزهای جغرافیایی را درنوردید و اگر چه با شدتی
کمتر، اقوام کرد ایران را نیزمتاثر ساخت. چنانکه تحت تائیر همین جنبش ها،
درایران نیز امواج بعدی مبارزه علیه ظلم و بیدادگری برخاست.
دردوران جنگ جهانی اول و پس از آن که به تلاشی امپراطوری عثمانی انجامید و
متصرفات و مستعمرات آن، تحت نفوذ سلطه گران دیگری قرار گرفت، درکردستان
عثمانی قیام های متعددی بوقوع پیوست. مبارزه کردستان عثمانی که درنتیجه جنگ
جهانی به سه پاره تقسیم شده بود، علیه متجاوزان انگلیسی فصل جدیدی در
مبارزات این خلق گشود، که جنگ های طولانی « شیخ محمود» با غارتگران
امپراطوری انگلیس یکی از مهمترین آنها بود.
در ایران نیز، البته در محدوده های کوچکتر، قیام مسلحانه «اسمعیل سیمکو»
بوقوع پیوست که گرچه طیقی از خواست های ملی خلق کرد را منعکس می نمود، ولی
عمیقاً جنبه عشیره ای داشت و برخلاف قیام شیخ محمود که وسیع، همه جانبه و
طولانی بود و درافکار عمومی جهانیان تاثیر فراوان گذارد، به ناحیه کوچکی
محدود می گردید.
جنبشی که شیخ محمود آنرا رهبری می کرد ازآرمانهای بسیار مترقی وحتی از
اندیشه های سوسیالیستی بهره می گرفت. شیخ محمود با اینکه از میان خانواده
ای بزرگ از شیوخ برخاسته و یک ملاک بزرگ بود، به نظام سوسیالیستی و آنچه که
در زادگاه اکتبربزرگ می گذشت، توجه علاقه وافری داشت. او خود دوبار به لنین
نامه نوشته و ازاو در مبارزه علیه استعمارانگلیس، یاری طلبیده بود. شیخ
محمود درجنگ و گریزهای طولانی خود علیه نیروهای متجاوز انگلیس، از ضعف دولت
وقت ایران نیز بهره می گرفت. او مدتها مرکزفرماندهی خود را در مریوان مستفر
کرده بود و خوانین و شخصیت های با نفوذ مناطق مریوان و اورامان و غیره به
او در جنگ علیه قوای انگلیسی یاری می رساندند.
جنبشی که شیخ محمود آن را رهبری می کرد، آنچنان دامنه وسیعی یافت و آنچنان
افکار عمومی مردم جهان را تحت تاثیر قرار داد که مسئله
استقلال کردستان به جامعه ملل کشانده شد و به
تصویب رسید. جامعه ملل کردهای ایران را نیز در تعیین سرنوشت خود، آزاد
اعلام کرد. اما استعمارگران انگلیسی به قرار جامعه بین المللی وقعی ننهادند
و قیام مسلحانه و طولانی شیخ محمود، سرانجام با زخمی شدن و اسارت وی ، به
شکست انجامید. ولی اندیشه اصلی قیام او درمیان کردها رسوخ جدی یافت. درضمن
جنبش اوبی نتیجه نیز نماند، از جمله درعراق، درمناطق کردنشین، تدریس و
مکاتبه اداری به زبان کردی و تعییین مامورین کرد در مناطق کرد نشین از طرف
دولت رسماً مورد قبول حکام وقت واقع شد. اگرچه در کردستان در این زمان
احزابی تاسیس یافته بودند، اما جنبش شیخ محمود فاقد سازماندهی و برنامه
مشخص بود وعمدتاً بطریق خود بخودی سیر می کرد.
کردستان ایران، چنانکه گفته شد، از تاثیر این قیام برکنارنبود. پاره ای از
روشنفکران کرد ایران با احزاب کرد درعراق تماس داشتند و تحولات اندیشه ای
جنبش کرد درعراق را تعقیب کرده و نشریات آنها را مطالعه می کردند.
راه توده 331
14 شهریور ماه
1390