یک سئوال و یک پاسخ کوتاه
شرایط
ما را می سازد
و یا ما
شرایط را ؟

از جمله پرسش هائی که با ما در میان گذاشته اند: شرایط ما را می سازد و یا مائیم که شرایط را می سازیم؟

پاسخ: در ساختن فرد نقش آفرین اصلی شرایط است اما درعین حال فراموش نکنیم که این جمع بشری در جهان و جمع افراد و طبقات در یک جامعه است که شرایط را می سازند. این جمع نیز رابطه ای در چارچوب کار، حرفه، توان و استعداد ویژه خود دارند. بنابراین شرایط را در هر دوره، مجموعه انسان های آن دوران می سازند و درعین حال انسان تابع شرایط است! بقول مارکس انسان ها همان اندازه محیط را می سازند که محیط انسان ها را.

این رابطه دیالکتیکی انسان و اجتماع، انسان و طبیعت و شرایط و مناسبات حاکم بر جامعه است.

در بطن همین تضاد و توازن است که مبارزه برای تغییر شرایط حاکم برجامعه و حتی جهان شکل می گیرد. این قانون عامل طبیعت است و انسان مخلوق طبیعت. البته دوران تغییرات اجتماعی، بسیار طولانی است؛ همچنان که تغییر شرایط زیست بشر طولانی است. گرچه طبیعت دیرتر از انسان تغییر شرایط می دهد. زیرا انسان در تعقل جمعی و مبارزه با طبیعت و برای تغییر شرایط اجتماعی خود تلاش می کند، درحالیکه طبیعت دارای تعقل نیست و علاوه بر قانونمندی های تغییرات طبیعی، بشر نیز در تغییر آن نقش دارد. مانند همین تغییرات آب و هوائی که براثر سوخت و حرارت ناشی از تولید و مصرف انسان پدید آمده است و یا تغییرات دیگری که در محیط زیست بوجود آورده است. از قطع جنگل ها تا تغییر مسیر آب ها و شکافتن کوه ها و شاید در آینده تغییراتی در فضا!

به این ترتیب است که مبارزه برای تغییر، قانون طبیعت است و انسان تابع قانون عام و مبتکر قوانین خاص اجتماعی که این قوانین نیز مدام در حال تغییر اند به سوی تکامل.