گام های خونین

کودتا در شیلی

کودتایی که قرار بود اوایل سال 1972 در شیلی به وقوع بپیوندد با سفر کاسترو به شیلی از دستور کار خارج شد. فیدل در سفرهایش به دورتا دور شیلی و سخنرانی¬ هایش نکات مهمی را متذکر شد که از آن جمله آمادگی برای تقابل خشن و غیردموکراتیک راست¬گرایان بود: «در شیلی روندی کاملاً بی¬ همتا در جریان است که طی آن انقلابیون می¬ کوشند از راه¬های صلح¬ آمیز جامعه را متحول کنند. اما مسأله این¬ جاست که بر اساس اصول مسلم تاریخی، مقاومت و ابراز خشونت استثمارگران در این¬ جا نیز رخ خواهد داد. علت آن این است که در طول تاریخ حتی یک مورد سراغ نداریم که استثمارگران، مرتجعین و نخبگان نظام اجتماعی خود را کنار بکشند و منفعلانه اجازه دهند تحول اجتماعی رخ دهد.» کاسترو هشدار داد که سرمایه¬ داریِ زخم ¬خورده به وحشیانه ¬ترین روش انتقام خواهد گرفت. او چاره¬ ی کار را مسلح ¬کردن مردم برای مقابله با خشونت¬ های احتمالی دانست. پیشنهادی که آلنده هیچ¬گاه آن را نپذیرفت، حتی دو سال بعد که زمزمه¬ های کودتا جدی شده بود.

اعتصاب و اردوکشی خیابانی

کم کم مجلس شروع به مخالفت با لوایح دولتی کرد. رئیس جمهور تحت فشارها مجبور شد دوازده بار دولت ائتلافی¬اش را ترمیم کند. طبقه¬ متوسط و اعیان کم¬ کم به خیابان ها می¬ آمدند و با زدن قاشق به قابلمه مضحکانه خواستار سرنگونی دولت می¬ شدند. اعتصابات شروع می¬شود، رانندگان کامیون اعتصاب می¬ کنند و جاده ¬ها را مسدود می¬ کنند و به پشتوانه¬ ی دلارهای آمریکایی ادعا می¬ کنند که تا قیامت هم می¬ توانند به اعتصاب ادامه دهند. ارتش کودتایی نافرجام ترتیب می دهد. ولی باز هم آلنده توقع دارد بدون خشونت و با وجود آزادی سیاسی مطلق، دولتش را به پیش ببرد. آلنده از «نیروهایی بی¬ نام ¬و ¬نشان که در تاریکی عمل می¬ کنند و سلاح ¬های پیشرفته ¬ای از مراکز قدرت دریافت می¬ کنند» و طرح شرکت¬ های چند¬ ملیتیِ ذی نفع در معادن مس و نیترات شیلی برای براندازی سخن می¬گفت. سال¬ ها بعد این سخنان آلنده که آن¬ زمان توسط هوچی¬ های رسانه¬ای هو می شد، با اسناد به دست آمده تصدیق شد.

زمزمه های کودتا

زمینه ی تاریخ پر از کودتای شیلی، افکار عمومی را برای کودتا آماده کرده بود. بسیاری از احزابِ عضو ائتلاف توده¬ای در جلسات با حضور رئیس¬ جمهور شرکت نمی¬ کردند و بسیاری¬ شان مشغول برنامه ¬ریزی برای بعد از کودتای احتمالی بودند. وضعیت ارتش مبهم بود و اعتماد کاملی به فرماندهان ظاهراً وفادار وجود نداشت. یک طرف درگیری، غرب و شرکت¬ های چند ملیتی و سیاسیون و اشراف شیلی و لایه ¬هایی از طبقات متوسط مردم بودند و یک طرف آلنده و توده های بی شمار مردم محروم که نه سرمایه داشتند و نه رسانه و نه قدرت. آلنده هنوز هم بر وحدت ملی و جلوگیری از خشونت تکیه می¬ کرد و تاکید داشت که هیچ گاه به سمت جنگ داخلی نخواهد رفت. فیدل کاسترو در پیامی ضمن تجلیل از اقدامات آلنده، بر قدرت کارگران و توده مردم برای غلبه بر فتنه¬ ها تاکید کرد و به دولت شیلی پیشنهاد اسلحه و مشاوره ¬ی نظامی داد، پیشنهادی که آلنده هرگز نپذیرفت.

کودتای ژنرال پینوشه

سرانجام جمعی از فرماندهان ظاهراً وفادار ارتش با هماهنگی آمریکا و رهبری ژنرال «اگوستینو پینوشه» با ادعای حمایت از قانون اساسی و وطن¬ پرستی در سحرگاه یازده سپتامبر ۱۹۷۳ کودتا کردند. نظامیان با محاصره ¬ی کاخ ریاست¬ جمهوری درخواست استعفا و خروج آلنده از کشور را کردند. اما آلنده هرگز از کاخ خارج نشد و در جواب گفت: «نمی توانید جلوی پیشرفت تاریخ را بگیرید.» آلنده در زمان محاصره¬ ی کاخ، قبل از حمله¬ ی نظامیان و بمباران آن و کشته شدنش، پیامی را برای توده¬ های مردم قرائت کرد که تنها یک شبکه¬ ی محدود رادیویی حاضر به پخشش شد. «استعفا نخواهم داد. حال که در این موقعیت خطیر تاریخی قرار گرفته ¬ام، بهای وفاداری به مردم را با زندگی¬ ام خواهم داد.» آلنده در پیامش مردم را از مقابله و درگیری با نظامیان بازداشت تا خون¬های بیش¬ تری ریخته نشود.
پس از کودتا، عملاً تمام آزادی¬ های سیاسی حتی برای دست راستی¬ها از بین رفت و شیلی برای هفده سال در یکی از وحشیانه ¬ترین دیکتاتوری¬ های قرن فرو رفت. دو هزار نفر در طول شش ماه کشته شدند و سی هزار نفر مجبور به ترک کشور شدند.