روزشماره تاریخ ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

سال ترورهای سیاسی

و یورش به آزادی ها

سال 1327، سال توطئه های داخلی علیه آزادی مطبوعات و احزاب سیاسی، سال ماجراجوئی های فدائیان اسلام و سال ترورهای سیاسی است. شاه از تمام این رویدادها به سود قدرت خود بهره می گیرد اما در یک اشتباه محاسبه، در آینده نزدیک تن به نخست وزیر دکتر مصدق میدهد و تضاد دربار و شخص خود با نخست وزیر و قانون اساسی شروع می شود. در سال 1327 در دانشگاه تهران به شاه تیراندازی می شود و هیچ گلوله ای به نقاط حساس سر و بدن او اصابت نمی کند. عامل ترور که ناصر فخرآرائی نام داشت در همان محلل ترور با شلیک چند گلوله یک کلت سازمانی ارتش کشته می شود تا راز این ترور را به گور ببرد. شاه همین ترور را بهانه یورش به حزب توده ایران قرار داده و دستور آن را به ساعد نخست وزیر وقت میدهد. شماری از رهبران حزب توده ایران دستگیر و زندانی می شود که محاکمه آنها خود به یک تبلیغ وسیع به سود حزب توده ایران تمام شد. شاه به این نیز بسنده نکرده و به بهانه همین ترور علیه مجلس وارد عمل می شود که خبر آن را در ادامه می خوانید. او اختیار انحلال مجلس را طلب می کند و همزمان با آن، دستور برپائی مجلس سنا را میدهد و انتصاب نیمی از نمایندگان آن را در اختیار خود نگه میدارد و نیمی دیگر را هم با مهرچینی از صندوق های رای در آینده در می آورد و بعدها موفق می شود یکی از مهره های انگلیسی و غلام شاه را به ریاست آن بنشاند. یعنی جعفر شریف امامی. قوانینی که در مجلس تصویب می شد از آن پس برای رسمیت یافتن باید به تصویب مجلس سنا هم می رسید و این قطعی ترین تسلط شاه بر مجلس شورای ملی بود.

در همین سال و بدنبال ترور ناتمام شاه، سروان خسرو روزبه که از زندان ارتش گریخته بود بار دیگر دستگیر و به همراه رهبران حزب توده ایران زندانی می شود. آنها همگی در جریان فرار بزرگ موفق می شوند از زندان قصر بگریزند که این یکی از رویدادهای نادر جهانی است.

سقوط دولت ها یکی پس از دیگری نیز بخشی از شناسنامه سال 1327 است. هژیر که او را دست نشانده خواهر شاه "اشرف پهلوی" میدانستند نخست وزیر می شود. مخالفت ها از هر سو آغاز می شود، از جمله از سوی فدائیان اسلام و بویژه شخص آیت الله کاشانی که صاحب نفوذ در بازار و مزاکز مذهبی است. در این میان روزنامه نگاری بنام احمد دهقان که مانند سلف خود "محمد مسعود" که با قوام السلطنه در افتاده و برای ترور او جایزه تعیین کرده بود، تند ترین حملات را به هژیر می کند و علیه قوام اعلام جرم می کند. او نیز سرانجام ترور شد و فدائیان اسلام نیز سرانجام هژیر را ترور  و سفره او را جمع کردند. مضحک آن که برای در سایه قرار دادن قوام و هژیر و اشرف پهلوی و دربار شاهنشاهی؛ هر دو ترور را بصورت شایعه به گردن حزب توده ایران انداختند! هژیر قاتل آزادی مطبوعات بود و در دولت او لایحه محدود کردن آزادی مطبوعات به مجلس برده شد که خبرهای آن را می خوانید. ساعد پس از ترور هژیر نخست وزیر شد. روز ترور شاه در دانشگاه تهران حزب توده ایران در گورستان ابن بابیه تهران بر سر خاک دکتر ارانی از رهبران بقایای حزب کمونیست ایران اجتماعی با شکوهی برپا کرده بودند و در پایان همین اجتماعی به بهانه ترور شاه دستگیری رهبران حزب آغاز شد.

مهندس مهدی بازرگان در همین سال، به ریاست دانشکده فنی دانشگاه تهران منصوب می شود. همچنان که سرلشگر رزم آراء به درجه سپهبدی که بالاترین درجه نظامی آن زمان بود می رسد و زمینه رسیدن او به وزارت دفاع و سپس نخست وزیر فراهم می شود.

این امری ناممکن است که کسی بخواهد درباره کودتای 28 مرداد، دوران رضاشاه، سقوط مصدق، شورش 15 خرداد، انقلاب 57، ترورهای حکومتی در جمهوری اسلامی که با ترور آیت الله مطهری آغاز شد و یا ترورهای مجاهدین خلق و یا قتل عام زندانیان سیاسی در سال 67، قتل های زنجیره ای، یورش به مطبوعات و احزاب در جمهوری اسلامی و حتی کودتای انتخاباتی سال 88 نظر تحلیلی بدهد، اما از وقایعی که ما بصورت روزشمار از کتاب "روزشماره تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57" که به همت دکتر باقر عاقلی منتشر شده، منتشر می کنیم اطلاع نداشته باشد. این وقایع را هر کس که دسترسی به آرشیو مجلس و یا مرکز دائره المعارف اسلامی داشته باشد خود می تواند استخراج کرده و بخواند و تحقیق کند. کاری که باقرعاقلی با همت بسیار کرده است.

حال بخوانید وقایع سال 1327 را:

سال 1327

فروردین ماه

1 – سرلشگر علی رزم آرا رئیس ستاد ارتش، سرلشگر محمد نخجوان (امیرموثق) رئیس دانشگاه جنگ، سرلشگر امان الله جهانبانی بازرس ویژه ارتش به درجه سپهبدی ارتقاء یافتند. همچنین سرتیپ مقتدر معاون وزارت جنگ، سرتیپ نصرت الله معتضدی فرماندار لشگر اصفهان و سرتیپ منصور مزینی فرمانده لشگر 2 مرکز به درجه سرتیپی رسیدند. در این سال 15 سرهنگ به درجه سرتیپی ارتقاء درجه پیدا کردند.

2 – حسین دادگر (عدل الملک) رئیس اسبق مجلس شورای ملی که از پایه گزاران سلطنت پهلوی بود و در سال 1314 از ایران تبعید شده بود به تهران بازگشت.

3 – سرلشگر محمد حسین آیرم رئیس سفاک و مقتدر رضا شاه که در سال 1314 ظاهرا به علت معالجه بیماری به اروپا رفته بود در اثر عمل جراحی در سویس درگذشت او در جنگ بین الملل دوم چندی در اروپا ایران آزاد را تشکیل داد.

4 – انتخابات مجلس شورای ملی برای تعیین رئیس تجدید شد. پس از سه بار اخذ رای سردار فاخر با 54 رای به ریاست انتخاب شد. هاشم ملک مدنی رقیب او 52 رای داشت.

5 –خسرو روزبه افسر سابق ارتش که چندی پیش از زندان دژبان فرار کرده بود دستگیر و بازداشت شد.

6 – لایحه منع کشت تریاک با قید دو فوریت تقدیم مجلس شد.

اردیبهشت ماه

1 – لایحه تشکیل مجلس سنا و لایحه استقلال شهرداری ها به مجلس داده شد.

2 – به دستور سرداد فاخر حکمت به هنگام تشکیل جلسات و تظاهرات در مقابل مجلس ممنوع شد.

3– احمد دهقان نماینده مجلس شورای ملی و مدیر روزنامه تهران مصور علیه احمد قوام اعلام جرم کرد و او را متهم به خیانت به کشور نمود.

4– تظاهرات بزرگی در مسجد شاه علیه عملیات یهود در فلسطین تحت زعامت آیت الله کاشانی به عمل آمد. این گرد همایی به دنبال اعلام استقلال اسرائیل و حمله نیروهای عرب به کشور مزبور به عمل آمد.

خرداد ماه

1 – عبدالحسین هژیر وزیر مشاور گزارش اقدامات دولت حکیمی را ظرف چهار ماه به مجلس شورای ملی داد و از مجلس تقاضای رای اعتماد نمود. در نتیجه دولت حکیمی با 58 رای ممتنع و 38 رای موافق سقوط نمود.

2 – مجلس شورای ملی در یک جلسه خصوصی به عبدالحسین هژیر ابراز تمایل نمود. از 120 نفر عده حاضر در جلسه 66 نفر به نخست وزیری او رای دادند. ساعد 43 رای و عباس اسکندری 8 رای داشتند و به دنبال ابراز تمایل نمایندگان شاه فرمان نخست وزیری او را صادر کرد.

3 – به دنبال ابراز تمایل مجلس شورای ملی به عبدالحسین هژیر ابتدا دانشجویان دانشکده حقوق و سپس دانشجویان دانشکده فنی در صفوف منظم و متشکل به سمت مجلس حرکت کردند و ضمن ملاقات با نمایندگان مجلس به انتخاب هژیر به نخست وزیری اعتراض کردند و در میدان بهارستان دست به تظاهرات زدند. در همان موقع عده کثیری از طبقات مختلف و بازاریان در میدان بهارستان حضور یافته، به دانشجویان پیوستند و شروع به ایراد سخنرانی نموده اعتراض خود را به نخست وزیری هژیر اعلام داشتند. پلیس برای تفرقه مردم و دانشجویان متوسل به خشونت و تیراندازی شد و در نتیجه عده ای از طرفین زخمی شدند و بعضی از تظاهرکنندگان نیز توسط پلیس بازداشت گردیدند. این تظاهرات به دستور آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی صورت گرفت.

4 – سردار فاخر حکمت رئیس مجلس شورای ملی طی مصاحبه ای اعلام کرد اگر آیت الله کاشانی با زمامداری هژیر مخالفت دارند باید نمایندگان مجلس شورای ملی را راضی به نظریات خود نمایند نه اینکه متوسل به سروصدا و جنجال شوند.

5 – به دنبال تظاهرات شدید علیه زمامداری هژیر در شهرستانهای قم، مشهد، اصفهان، قزوین علیه هژیر تظاهرات شدیدی صورت گرفت. تظاهرکنندگان حامل عکس هائی از آیت الله کاشانی بودند.

6 – آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی اعلامیه شدیداللحنی علیه نخست وزیری هژیر انتشار داد و نمایندگانی را که به وی رای داده اند به شدت مورد انتقاد قرار داد.

7– هژیر نخست وزیر در یک کنفرانس مطبوعاتی اظهارکرد: مبارزه سیاسی بین جمعی نباید از حدود نزاکت خارج شود. او افزود کسانی که نظم عمومی را مختل کنند تحت تعقیب قرار خواهند گرفت.

8– چندین هزار بازاری و روحانی در حالیکه قرآن به سر داشتند به رهبری سید مجتبی نواب صفوی، رهبر فدائیان اسلام در میدان بهارستان علیه هژیر به تظاهرات پرداختند و ضمن ایراد سخنرانی از وکلای مجلس نسبت به انتخاب هژیر انتقاد کردند. بین گارد مجلس و ماموران انتظامی و جمعیت تظاهر کننده زد و خورد آغاز شد و عده ای مجروح شدند.

9– هژیر نخست وزیر اعلامیه ای منتشر کرد و متذکر شد از تحریکات و عملیات مفسده جویانه اشخاص به شدت جلوگیری خواهد شد.

تیر ماه

1 – نخست وزیر ضمن معرفی هیئت دولت به مجلس شورای ملی برنامه خود را نیز اعلام نمود. به هنگام نطق نخست وزیر در جایگاه تماشاچیان مجلس تظاهرات شدیدی علیه هژیر به وقوع پیوست و عده ای از نمایندگان له و علیه دولت صحبت کردند، در همین جلسه مکی، حائری زاده، آزاد، رحیمیان، آشتیانی زاده علیه هژیر اعلام جرم نمودند.

2 – طبق تصویبنامه هیئت وزیران فروش و عرضه انواع مشروبات الکلی در شهرهای مشهد، قم و شهر ری ممنوع گردید.

3 – ارتباط تلفنی بین تهران و لندن برقرار گردید.

شهریور ماه

1 – سیل مدهشی در سراب جاری شد، خسارات و تلفات زیادی بر جای گذارد.

2 – دولت عبدالحسین هژیر تصویبنامه ای درباره تحدید مطبوعات صادر کرد. به موجب این تصویبنامه کسانی که به نحوی از انحاء از دولت حقوق می گیرند حق شرکت کردن در روزنامه به عنوان مدیر، سردبیر و عضو هیئت تحریریه را ندارند. این تصویبنامه مطبوعات را علیه هژیر تحریک کرد و جرائد دست به حملات شدیدی علیه دولت زدند و دولت نیز عده زیادی از جراید را توقیف نمود.

3– عبدالقدیر آزاد نماینده مجلس دولت هژیر را به علت توقیف غیر قانونی مطبوعات و اختناق آزادی و قیام علیه قانون استیضاح نمود.

4– تفضلی و معدل معاونین نخست وزیر کناره گیری کردند.

4 – محسن صدر(صدرالشراف) نخست وزیر سابق به سمت امیرالحجاج تعیین گردید.

5 – خلیل فهیمی به استانداری آذربایجان منصوب شد. علی منصور از تبریز احضار گردید.

مهر ماه

1 – کمیسیون دادگستری مجلس شورای ملی احمد قوام را از اتهامات وارده تبرئه نمود.

آبان ماه

1 – عبدالحسین هژیر و کلیه وزیران استعفای خود را به شاه دادند.

2 – مجلس شورای ملی تمایل خود را به نخست وزیری محمد ساعد اعلام کرد و فرمان صادر شد.

آذر ماه

1 – مهندس مهدی بازرگان به ریاست دانشکده فنی انتخاب شد.

بهمن ماه

1 – سید محسن صدر(صدرالاشراف) به سمت استانداری خراسان تعیین شد.

2 – بعدازظهر امروز اجتماع عظیمی از اعضاء حزب توده ایران به مناسبت سالروز وفات دکتر ارانی بر سر قبر او تشکیل یافت و در این اجتماع سخنانی ایراد گردید.

3– بعد از ظهر امروز در جلوی دانشکده حقوق محمد رضا پهلوی هدف چند گلوله قرار گرفت. با وجودی که ضارب در نزدیکی شاه قرار داشت موثر نیفتاد و فقط خراشی ایجاد کرد. ضارب ناصر فخرآرائی ظاهرا خبرنگار روزنامه پرچم اسلام ولی عضو حزب توده ایران بود. شاه در آن روز طبق معمول سنواتی قصد شرکت در جشن دانشگاه را داشت. گارد محافظ شاه با شلیک گلوله، ضارب را از پای درآوردند.

4– محمد ساعد نخست وزیر به مناسبت حادثه دانشگاه اعلامیه ای انتشار داد.

5– عده زیادی از مخبرین و عکاسان که در محوطه دانشگاه حضور داشتند بازداشت شدند. دکتر فقیهی شیرازی مدیر روزنامه پرچم اسلام و دکتر علی اکبر سیاسی رئیس دانشگاه بازداشت گردیدند.

6– هیئت وزیران در یک جلسه فوق العاده حزب توده ایران را غیرقانونی اعلام کرد.

7- تمام مراکز و کلوپ های حزب توده ایران در تهران و شهرستانها توسط مامورین انتظامی و شهربانی تصرف گردید.

8– دولت ساعد پیرامون حادثه دانشگاه به مجلس گزارش داد و برای تایید اقدامات دو روزه خود که یکی غیر قانونی بودن حزب توده بود تقاضای رای اعتماد نمود. 86 نفر از 91 نماینده حاضر در جلسه به دولت ساعد رای اعتماد دادند.

اسفند ماه

1 – عده زیادی از از مدیران و نویسندگان جراید در دادگاه نظامی محاکمه و محکوم شدند. دانش نوبخت مدیر روزنامه سیاست، و سید علی بشارت مدیر روزنامه صدای وطن هر یک به پنج سال حبس، محمود دژکام ناشر روزنامه رگبار به 4 سال زندان، فرهنگ ریمن به سه سال و سید محمد باقر حجازی مدیر روزنامه وظیفه به دو سال، والانژاد یک سال و نیم و جهانگیر بهروز به یک سال زندان محکوم شدند.

2 – بعد از ظهر امروز نمایندگان فراکسیون های مجلس شورای ملی در دربار حضور یافته با شاه ملاقات و مذاکره کردند. شاه در این اجتماع به نمایندگان شدیدا حمله نمود و اظهار کرد دولت ها را شما می آورید و می برید و گلوله آن را من می خورم، بنابراین در صدد گرفتن اختیاری برای خود می باشم و به دولت دستور داده ام مجلس موسسان را تشکیل دهد و اصل 48 متمم قانون اساسی را تغییر دهد و اختیاراتی جهت انحلال مجلس برای ما بگیرد.

3 – فرمان تشکیل مجلس موسسان به منظور اصلاح چند اصل از قانون اساسی و متمم آن صادر شد.

4 – محاکمه 14 نفر از سران حزب توده به اتهام ترویج مرام اشتراکی و ضدیت با حکومت مشروطه در شهربانی آغاز شد. سرهنگ باستی ریاست دادگاه را بر عهده داشت. سرهنگ 2 اداری علی اکبر مهتدی نیز دادستان بود.

5 – لایحه اختناق مطبوعات به صورت ماده واحده به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

        پیج فیسبوک راه توده