مرور تاریخ ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

داعش و البغدادی

مقلد نواب صفوی و فدائیان اسلام!

سال 1330، سال رویدادهائی تاریخی برای ایران است. از ملی شدن نفت تا ترورها، از مرگ و خودکشی تا توطئه های مشترک فدائیان اسلام و دربار شاه. آنها اگر چه با هم در ارتباط نبودند، اما هر دو مانند دو دست یکدیگر را می شستند.

در همین سال صادق هدایت در پاریس خود را کشت. در تهران ملک الشعراء بهار در سن 67 سالگی براثر بیماری سل در گذشت و این دو واقعه تمام جامعه ادبی و هنری و دانشگاهی ایران را بهت زده کرد. و باز در همین سال، "رشید یاسمی" از برجسته ترین ادبا و استادان ادبیات دانشگاه تهران نیز در سن 57 سالگی در گذشت. این سه تن هنوز سالهای متمادی می توانستند به فرهنگ و ادب و هنر ایران خدمت کنند. و باز، در همین سال یک پسر بچه 15 ساله را فدائیان اسلام جلو انداختند و همان ماموریتی را به او دادند که درجریان ترور سعید حجاریان به یک جوان 20 ساله دادند. آن جوان 15 ساله که حالا در سن سالمندی است و گویا رهبری فدائیان اسلام در جمهوری اسلامی به او رسیده "عبد خدائی" نام داشت. عبدخدائی با شلیک گلوله دکتر حسین فاطمی معاون دکتر مصدق را ترور کرد. فاطمی را به بیمارستان رساندند و سرانجام نیز برای نجات قطعی به خارج از کشور منتقل کردند و عصا بدست به ایران بازگشت. او سپس شد وزیر امور خارجه دولت مصدق و پس از کودتای 28 مرداد کاری را که فدائیان اسلام تمام نکرده بودند شاه تمام کرد. حسین فاطمی را اعدام کردند.

در اخبار همین سال شما با اعلامیه رهبر فدائیان اسلام "نواب صفوی" آشنا می شوید که در آن، دقیقا همان نظر جنون آمیزی را مطرح کرده بود که امروز "داعش" در عراق اعلام می کند. یعنی حاکمیت خلیفه مسلمین.

ما، بارها دراین مقدمه هائی که بر مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 نوشته ایم تاکید کرده ایم و باز هم تاکید می کنیم که نمی توان رویدادهای امروز ایران را تفسیر و تحلیل کرد بی آن که از حوادث گذشته که زمینه ساز بسیاری از رویدادهای امروزند بی خبر بود. و از آن حیرت انگیز تر آن که کسانی مدعی سیاسی و یا فعال سیاسی باشند و ندانند در سالهای حاکمیت رضاشاه و محمد رضا شاه چه گذشت.

در همین سال، رهبری حزب توده ایران برای مدتی دچار چپ روی انقلابی می شود. اعتصابات کارگری به حق بود اما به نفع دولت ملی مصدق نبود و بهره برداری از آن را اقلیت مخالف دولت در مجلس و دربار شاه می کرد. این که حزب توده ایران توانست در دو اعتصاب خوزستان و اصفهان قدرت سازماندهی خود را نشان بدهد، خوب بود، بویژه در دولت "علاء" اما متاسفانه این قدرت نمائی در سال اول نخست وزیری مصدق نیز تکرار شد و این دومی است که بعنوان تند روی و درست ارزیابی نکردن دولت ملی مصدق مطرح است. همینگونه است تظاهراتی که در اعتراض به ورود فرستاده امریکا برای مذاکره با دولت مصدق در دانشگاه ها توانست حزب توده ایران برپا کند. این نیز ادامه همان چپ روی در انقلابیگری بود و به سود دولت مصدق نبود. این سیاست یکسال بیشتر دوام نیآورد و از تظاهرات 30 تیر 1331 که حزب توده ایران بزرگترین نقش را در آن داشت به سیاست اتحاد و حمایت قاطع حزب توده ایران از دولت مصدق تبدیل شد. مصدق که به فرمان شاه برکنار شده بود، پس از تظاهرات 30 تیر و عقب نشینی شاه یکبار دیگر زمام امور نخست وزیری را بدست گرفت.

در همین سال، کابینه مصدق بارها ترمیم می شود و وزرائی برکنار و وزرائی جابجا می شوند. از جمله سرلشگر زاهدی عامل کودتای 28 مرداد از کابینه مصدق کنار گذاشته می شود و او به مجلس سنا می رود تا ذخیره شود برای کودتا. از جمله دلائل چپ روی حزب توده ایران حضور امثال زاهدی در کابینه مصدق بود، درحالیکه حزب باید کل سیاست دولت مصدق را می دید و نه حضور افراد مشکوکی مانند زاهدی در ترکیب کابینه را. در همین تغییر و ترمیم کابینه است که بارها روسای شهربانی تغییر می کنند و سرلشگر ها یکی پس از دیگری در راس شهربانی قرار می گیرند و سپس بدلیل ستیز با مردم و فرمانبری از شاه برکنار می شوند. از جمله سرلشگر بقائی که مردم را در یک تظاهرات می کشد و می گوید که فرمان تیر را از شاه گرفته بودم. درحالیکه شهربانی باید تابع وزارت کشور و نخست وزیر می بود. سرلشگر مزینی نیز رئیس شهربانی می شود. روی نام و نقش او مکث کردیم به این دلیل که او در کودتای 28 مرداد سازمانده خوفناک ترین شکنجه ها علیه توده ایهای دستگیر شده شد و بعد هم  برا ی همیشه سرپرست املاک شاه در گرگان و مازندران شد. املاکی که رضاشاه به زور از مردم گرفته و سندش بنام وی شده بود و محمدرضا شاه نیز بر آن افزوده بود. سرلشگر مزینی در همین مسئولیت نیز برای خود در گرگان و مازندران سالها حکومت کرد و استانداران و مقامات محلی همه خود را با او همآهنگ می کردند. در همین املاک زندان اختصاصی ساخته بود و کشاورزان متمرد را زندانی می کرد!

بازدید مصدق از زندان و دستور عفو زندانیان نیز در همین سال روی داد. کاری که در سالهای پیش از کودتا هرگز تکرار نشد و در جمهوری اسلامی نیز هرگز. تنها در هفته های اول پس از انقلاب، آیت الله طالقانی از زندان خالی اوین بازدید کرد و با ساده دلی اعلام کرد "اینجا باید موزه شود!" طالقانی رفت و اوین هم موزه شد اما موزه جنایاتی در جمهوری اسلامی که ادامه همین جنایات در زمان شاه بود.

تشکیل دو حزب حکومتی – انگلیسی برای مقابله با حزب توده ایران نیز در همین سال، از حوادث سیاسی است. یکی را مظفر بقائی بنام حزب زحمتکشان برپا کرد و دیگری را عامل کودتای 1299 سید ضیاء طباطبائی بنام "اراده ملی" . وظیفه هر دو آنها ایجاد بلوای سیاسی و بر هم زدن متینگ های حزب توده ایران به کمک اوباشی بود که در خدمت داشتند و سرانجام نیز در همین سال به دفاتر روزنامه ها و خانه صلح که کانون فعالیت علنی حزب توده ایران بود یورش بردند و آن را به آتش کشیدند. می بینید که حوادث 35 سال اخیر در جمهوری اسلامی تا چه حد مشابه همین رویدادها و حتی با انگیزه های مشترک در گذشته است.

حال خبرها را با دقت بخوانید:

سال 1330

فروردین ماه

1 – محمد حجازی (مطیع الدوله ) نویسنده معروف به سمت معاون نخست وزیر و ریاست اداره کل تبلیغات و انتشارات تعیین شد.

2 – وضع عمومی خوزستان مخصوصا شرکت نفت به هم خورد و کارگران اعتصاب خود را آغاز کردند. این اعتصاب از این جهت صورت گرفت که پس از ملی شدن صنعت نفت شرکت نفت ایران و انگلیس مزایا و امتیازات کارگران را قطع کرد و یک زمینه نامناسب برای دولت فراهم نمود.

3 – در خوزستان حکومت نظامی اعلام شد.

4 – در آبادان بین کارگران اعتصابی و قوای نظامی زدوخورد شدیدی آغاز شد. عده ای از انگلیسی ها و دانشجویان و کارگران کشته شدند و جمع کثیری هم جراحت برداشتند.

5 – کار اعتصاب در خوزستان اوج گیری کرد. دولت ناچار یک هیئت نظامی مرکب از سپهبد شاه بختی، سرلشگر بقائی و سرتیپ کمال را با چند گردان سرباز و مهمات بدانجا اعزام داشت.

6 – صادق هدایت نویسنده بزرگ ایران در پاریس خودکشی کرد.

7 – حسین اعلاء نخست وزیر کابینه را ترمیم کرد.

8 – حسن جعفری قاتل احمد دهقان اعدام شد.

9 – وضع کارگران اصفهان آشفته شد و دولت در آنجا حکومت نظامی اعلام نمود.

اردیبهشت ماه

1 – محمد تقی بهار معروف به ملک الشعراء، سیاستمدار، روزنامه نگار، استاد دانشگاه و شاعر یزرگ معاصر درسن 67 سالگی در اثر ابتلاء به بیماری سل درگذشت. تشییع جنازه وی با شکوه کامل توسط دوستان و شاگردانش انجام گرفت و در مقبره ظهیرالدوله در راه دربند مدفون گردید.

2 - انبار مهمات لشگر فارس منفجر شد. در این انبار 57000 تفنگ برنو، 18 میلیون فشنگ، انواع بازوکا و توپ های ساحلی وجود داشت. گفته شد موجودی انبار یک سوم سلاح های ایران بوده است. در اثر این انفجار سرلشگر نصرت الله معتضدی فرمانده لشگر فارس و سرلشگر عطا پور رئیس اداره تسلیحات بازداشت و تحت تعقیب قرار گرفتند.

3 – سفیر کبیر انگلیس در ایران طی اعلامیه ای اقدام مجلسین ایران را دائر به ملی کردن صنعت نفت عجولانه خواند و از نتایج وخیم آن که بسیار دامنه دار خواهد بود به دولت ایران هشدار داد.

4 – حسین علاء از نخست وزیری کناره گیری کرد. علت استعفای وی ناتوانی در حل بحران نفت و فشار دولت انگلستان بود.

5 – امروز جلسه فوق العاده مجلس جهت ابراز تمایل به نخست وزیر جدید تشکیل شد. جمال امامی در این جلسه به دکتر محمد مصدق پیشنهاد قبول نخست وزیری نمود و مصدق بدون هیچ قید و شرطی ریاست دولت را پذیرفت. از صد نفر نمایندگان حاضر در جلسه 79 نفر به زمامداری مصدق رای دادند.

6 – طرح قانونی دائر به طرز اجرای اصل ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور به تصویب مجلسین رسید و هیئت دولت مامور اجرای قانون شد.

7 – دکتر محمد مصدق نخست وزیر از زندان (متاسفانه در اصل کتاب اسم زندان قید نشده اما حدس زده می شود که منظور زندان قصر است) بازدید کرده و اظهار نمود اینجا قتلگاه بسیاری از صاحبان فکرهای روشن و آزاد بوده است.

8 – دکتر محمد مصدق نخست وزیر بدون مشورت با اعضاء جبهه ملی وزیران خود را معرفی کرد و برنامه خود را به این شرح عنوان نمود: اجرای قانون ملی شدن صنعت نفت در سراسر کشور بر طبق قانون

9 – دکتر مصدق نخست وزیر لایحه عفو زندانیان را به مجلس داد.

10 – دکتر حسین فاطمی مدیر روزنامه باختر امروز به معاونت نخست وزیر تعیین گردید.

11 – دکتر محمد مصدق، شمس الدین امیر علائی را به سمت وزیر اقتصاد ملی برگزید.

12 – غلامرضا رشید یاسمی مورخ و محقق و استاد دانشگاه در سن 57 سالگی در تهران درگذشت.

13 – دکتر مصدق در جلسه علنی امروز مجلس شورای ملی اظهار نمود توطئه ای برای کشتن من چیده شده است. بنابراین از امروز در مجلس اقامت خواهم نمود.

14 – دکتر مصدق نخست وزیر طی بخشنامه ای انحلال شرکت نفت ایران و انگلیس را به کلیه ادارات و سازمان های دولتی اعلام کرد.

15 – سفیر کبیر انگلیس در ایران تذکاریه ای تسلیم دولت ایران کرد و قانون ملی شدن صنعت نفت را خلاف قوانین بین المللی دانست.

16 – دولت امریکا در مورد ملی شدن صنعت نفت ایران بیانیه ای انتشار داد و تصمیم یکطرفه ایران را خلاف عرف و مقررات بین المللی توجیه نمود.

17 – دولت ایران به سفیر کبیر انگلیس جوابی قاطع و دندان شکن داد و متذکر شد ملی کردن صنایع ناشی از حق حاکمیت ملل است و هیچ مقام بین المللی صلاحیت رسیدگی به این امر را ندارد.

18 – دولت ایران در پاسخ به بیانیه دولت امریکا متذکر شد عمل ایران منعکس کننده تمایلات و نظرات ملت ایران است.

19 – حزبی به نام حزب زحمتکشان به رهبری دکتر مظفر بقائی تشکیل شد، هسته اصلی این حزب سازمان نظارت بر آزادی انتخابات بود که قبلا تاسیس شده بود. تنی چند از تئوریسین های حزب توده به این حزب پیوستند.

خرداد ماه

1 – مهندس احمد زنگنه به سمت مدیر عامل سازمان برنامه تعیین شد.

2 – دولت انگلستان و همچنین شرکت ملی نفت ایران و انگلیس به مناسبت فسخ قرارداد و ملی ساختن صنعت نفت به دیوان داوری لاهه شکایت بردند.

3 – سید مجتبی نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام توسط مامورین آگاهی دستگیر و زندانی گردید. وی به هنگام دستگیری اظهار کرد حکومت ایران باید توسط خلیفه مسلمین اداره شود.

4 – آیت الله کاشانی طی مصاحبه ای با خبرنگاران اعلام کرد اگر انگلیس ها خودشان خلع ید نکنند حکم جهاد علیه آنها خواهم داد.

5 – فدائیان اسلام به موجب اعلامیه ای متذکر شدند که اگر یک مو از سر نواب صفوی کم شود خیلی ها را خواهیم کشت.

تیر ماه

1 – اورل هریمن فرستاده ویژه رئیس جمهور امریکا با دو تن از همراهان خود وارد تهران شد.

2 – امروز قریب بیست هزار تن از کارگران ظاهرا به عنوان سالروز اعتصاب کارگران شرکت نفت خوزستان و باطنا به نشانه اعتراض به ورود فرستاده رئیس جمهور امریکا تظاهرات وسیعی ترتیب دادند. در این تظاهرات بین افراد حزب توده و حزب زحمتکشان برخورد شدیدی رخ داد. مامورین انتظامی برای حفظ امنیت و آرامش به سوی تظاهر کنندگان آتش گشودند و در نتیجه قریب 20 نفر مقتول و صدها نفر مجروح شدند.

3 – به دستور دکتر مصدق نخست وزیر سرلشگر بقائی رئیس شهربانی که بروی مردم آتش گشوده بود از کار برکنار و تحت تعقیب قرار گرفت. بقائی دستور شلیک را از شاه گرفته بود.

مرداد ماه

1 – سرلشگر زاهدی وزیر کشور از کابینه خارج شد و به مجلس سنا رفت. شمس الدین امیر علائی از طرف مصدق به سمت وزیر کشور تعیین گردید.

2 – به دنبال تهدید دولت انگلستان تعداد کشتی های جنگی بریتانیا در بندر آبادان به 9 فروند رسید.

3 – نمایندگان دولت انگلستان به سرپرستی ریچارد استوکس وزیر مشاور و مهردار سابق سلطنتی انگلستان وارد تهران شدند. مصدق شرط مذاکره با این هیئت را منوط به این نموده بود که دولت انگلستان و شرکت سابق نفت قانون ملی شدن را به رسمیت بشناسد. استوکس طی نامه ای به مصدق متذکر شد قانون مزبور را قبول دارد.

4 – لایحه قرضه ملی به تصویب رسید. قرضه ملی به مدت دو سال با ربح 6 درصد خواهد بود.

5 – جلسه مشترک در مجلس به تقاضای دکتر مصدق تشکیل شد، مصدق گزارش مفصل شکست مذاکرات را با نمایندگان دولت انگلستان تشریح نمود و سپس تقاضای رای اعتماد نمود. سنا با 41 رای و مجلس شورا به اتفاق به دولت ابراز اعتماد کردند.

6 – استوکس و هیئت وی با دریافت جواب منفی ایران را ترک کردند.

7 – سرلشکر منصور مزینی به ریاست شهربانی منصوب شد.

شهریور ماه

1 – دکتر مصدق طی نطقی از ملت ایران تشکر کرد و افزود انگلیس می خواهد از نظر اقتصادی دولت را در مضیقه بگذارد و با دوستان ایرانی خود مشغول نفاق اندازی شده اند.

2 – در جلسه امروز مجلس حائری زاده و ذوالفقاری حملات شدیدی به مخالفین از جمله جمال امامی نمودند. در همین جلسه بین یوسف مشاور وزیر پست و تلگراف و عبدالقدیر آزاد مشاجره شدید به حد زدوخورد آغاز شد مشار گفت وکلاء مجلس عده ای مجذوبند و عذه ای مرعوب.

3 – دولت انگلستان به جهانیان اعلام داشت هر کس از ایران نفت بخرد در محاکم مورد تعقیب قرار خواهد گرفت.

4 – باشگاه مرکزی حزب اداره ملی به رهبری سید ضیاء الدین طباطبائی افتتاح شد.

5 – فرمان انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی صادر شد.

مهر ماه

1 – مصدق برای گزارش اقدامات خود در مورد نفت در مجلس حضور یافت ولی جلسه به علت عدم حضور اکثریت تشکیل نشد. مصدق به میدان بهارستان رفت و نطق خود را برای مردم ایراد کرد و گفت هر جا مردمند مجلس همانجا است.

2 – وزارت امور خارجه انگلستان تصمیم دولت ایران را در مورد اخراج کارکنان انگلیسی شرکت سابق مغایر اصول بین المللی اعلام کرد.

3 – رادیو تهران اعلام کرد دولت انگلستان از دست ایران به شورای امنیت مراجعه کرده است.

4 – بنا به تقاضای آیت الله کاشانی امروز برای پشتیبانی از دکتر مصدق و ابراز انزجار از رفتار نمایندگان مخالف تعطیل عمومی اعلام شد.

5 – دکتر مصدق در راس هیئتی به منظور شرکت در جلسه شورای امنیت عازم امریکا شد.

6 – نیویورک از دکتر مصدق استقبال بی سابقه ای کرد.

7 – مصدق در شورای امنیت از جریان ملی شدن صنعت نفت و مظالم استعماری انگلیس سخن گفت.

8 – شورای امنیت قطعنامه انگلستان را در مورد نفت مسکوت گذارد تا اینکه حکم دیوان داوری لاهه صادر شود.

9 – مصدق وارد واشنگتن شد. وزیر خارجه امریکا و عده ای از رجال و مقامات امریکائی از او استقبال گرمی به عمل آوردند. دکتر مصدق به اتفاق انتظام سفیرکبیر در امریکا و رئیس سازمان ملل با ترومن رئیس جمهور امریکا ملاقات کرد.

آبان ماه

1 – از طرف دانشجویان دانشگاه میتینگ عظیمی در تهران برپا شد، بین پلیس و دانشجویان زد و خورد شد.

2 – عده زیادی از افراد مختلف به شورای دانشگاه هجوم بردند و با گستاخی اعضای شورای دانشگاه را مورد اهانت قرار دادند و آنان را از ساعت 11 صبح تا 7 بعد از ظهر در بازداشت نگهداشتند.

آذر ماه

1 – دکتر محمد مصدق و هیئت وی از طریق مصر از سفر امریکا و شرکت در سازمان ملل به تهران بازگشت. از طرف تمام طبقات و اصناف و احزاب از ایشان استقبال بی سابقه ای به عمل آمد. در چند نقطه تهران بین طرفداران و مخالفین زدوخورد به وقوع پیوست.

2 – نخست وزیر گزارش مسافرت به امریکا و شرکت در جلسات شورای امنیت را به مجلس داد و افزود انگلیس ها نیتشان این است که از اداره نفت ایران به دست ایرانی جلوگیری کنند. پس از گزارش مصدق، جمال امامی اتهاماتی به مصدق و دولت وی وارد کرد. سرانجام رای اعتماد گرفته شد و از 107 نفر عده حاضر 90 نفر رای به اقدامات مصدق دادند.

3 – عده ای از دانش آموزان دبیرستان دخترانه نوربخش به عنوان اعتراض به اخراج یازده نفر از آنها که دست به تظاهرات توده ای زده بودند در خیابان نادری به قوای انتظامی حمله کردند.

4 – نخست وزیر در کابینه خود تغییراتی به این شرح داد: امیر علائی وزیر دادگستری، سپهبد یزدان پناه وزیر جنگ، دکتر علی امینی وزیر اقتصاد ملی، امیر تیمور کلالی وزیر کشور.

5 – میتینگ عظیمی در میدان فوزیه برگذار شد. در این اجتماع کشاورز صدر، حسین مکی، قنات آبادی، علی زهری و مصطفی کاشانی صحبت کردند. پس از اختتام میتینگ جمعیت به شهر هجوم آورد و در خیابان فردوسی خانه صلح و روزنامه های به سوی آینده، بدر، تئاتر سعدی، روزنامه نوید آزادی، فرمان، آتش، سیاسی، طلوع را مورد هجوم قرار داده و آتش زدند. سرانجام پلیس برای جلوگیری مداخله کرد و زدوخورد خونینی آغاز شد و عده زیادی از تظاهرکنندگان مقتول و مجروح شدند. در این زد و خورد سرتیپ دانشپور معاون شهربانی به شدت مجروح شد و سرهنگ نوری شاد رئیس کلانتری به قتل رسید. چند پاسبان و درجه دار هم به قتل رسیدند.

6 – نمایندگان اقلیت در مجلس شورای ملی به حمایت از مطبوعات متحصن گردیدند.

7 – در جلسه مجلس شورای ملی پیرامون وقایع 14 آذر و اغتشاش تهران جمال امامی، آزاد و آشتیانی زاده دولت را مورد انتقاد شدید قرار دادند. حملات جمال امامی با هتاکی و تندی خاص توام بود.

8 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی از طرف اقلیت و تماشاچیان علیه دولت به شدت تظاهرات انجام گرفت. عده ای از تظاهر کنندگان داخل جلسه علنی شدند وبا نمایندگان گلاویز شدند. کریم پورشیرازی مدیر روزنامه شورش مورد ضرب و شتم مخالفین دولت قرار گرفت.

دی ماه

1 – اقلیت مجلس دولت را در چهار مورد استیضاح کرد.

2 – در چند نقطه تهران تظاهرات انتخاباتی فوق العاده شدید شد و عده ای مجروح شدند.

بهمن ماه

1 – در مبارزه انتخاباتی در فسا تفنگچی های عرب شیبانی و اینانلوها مخالفین خود را به گلوله بستند. چند نفر کشته و عده زیادی مجروح گردیدند.

2 – اخذ آراء در تهران خاتمه یافت مجموعا 143163 نفر رای درصندوق ها ریختند.

3 – امیر علائی وزیر دادگستری به وزارت مشاور و معادن نخست وزیری تغییر سمت داد. دکتر سمیعی به کفالت وزارت دادگستری منصوب شد.

4 – در مبارزات انتخاباتی در خرم آباد بین موافقین و مخالفین زد و خورد شدید آغاز شد که منجر به دخالت پلیس گردید. در پایان تظاهرات سه کشته و 6 زخمی بر جای ماند.

5 – در مراسم پنجمین سال قتل محمد مسعود مراسمی بر مزار او واقع در ظهیرالدوله برگزار شد. دکتر فاطمی به هنگام ایراد سخن مورد سوء قصد واقع شد. ضارب مهدی عبد خدائی نام داشت، عضو فدائیان اسلام و چهارده ساله بود. فاطمی برای عمل جراحی به بیمارستان منتقل شد.

اسفند ماه

1 – مصطفی قلی رام به سمت وزارت کشور تعیین گردید.

2 – طبق دستور نخست وزیر روز 29 اسفند روز نفت و جشن ملی و تعطیل عمومی اعلام شد.

        پیج فیسبوک راه توده