روزشمار تاریخ ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

اعلام دو دولت

خود مختار

در کردستان و آذربایجان

سال 1324، سال حوادث بزرگ سیاسی در ایران است. همچنان که سال مهمی در ارتباط با پایان جنگ دوم جهانی. با آنکه رسما پایان جنگ جهانی در اردیبهشت ماه توسط رئیس جمهور امریکا اعلام می شود، در مرداد ماه امریکا دو شهر ژاپن را بمباران اتمی می کند. هیروشیما و ناکازاکی! تمام ساکنان این دو شهر خاکستر می شوند و تمام نشانه های حیات نیز در آنها از بین می رود. در ایران دو واقعه مهم روی میدهد. نخست اعلام حکومت خودمختار آذربایجان و متعاقب آن اعلام حکومت مختار در کردستان ایران. پیش از آن شماری از افسران خراسان قیام می کنند اما، با آنکه در مرحله اول قیام با موفقیت روبرو می شوند، در ادامه آن شکست می خورند. رهبری این قیام را سرگرد اسکندانی برعهده داشت. شماری از انها کشته می شوند و شماری که زنده می مانند خود را می رسانند به آذربایجان و به ارتش ملی دولت خودمختار آذربایجان می پیوندند. چند نکته بسیار مهم دراین جا وجود دارد که مستند به اخبار منتشر شده در جراید آن زمان است. توجه خوانندگان را به آنها جلب می کنیم. نخست این که زنده یاد پیشه وری، از سوی مردم تبریز برای نمایندگی مجلس انتخاب شده بود اما اکثریت مجلس چهاردهم به دلیل آشنائی به عزم او برای دفاع از آزادی زبان ترکی و خودگردانی در آذربایجان، اعتبار نامه او را تصویب نکرد. پیشه وری پس از رد اعتبارنامه اش به تبریز بازگشت و با استقبال پرشور مردم روبرو شد. پس از این ماجراست که پیشه وری حزب دمکرات آذربایجان را بنیانگذاری می کند و سپس با رای و انتخاب و تمایل مردم حکومت خود مختار آذربایجان اعلام می شود. در تمام این مراحل، مردم شهرهای کوچک و بزرگ آذربایجان حضور دارند و رای میدهند. نکته بسیار مهمی که اتهامات تجزیه طلبی حکومت خودمختار آذربایجان را رد و نفی می کند، ترکیب کابینه محلی آذربایجان است. دراین کابینه رسما اعلام می شود که دولت آذربایجان وزیر خارجه ندارد زیرا وزیر خارجه یکی است و همان وزیر خارجه دولت مرکزی است!

حتی مرور اخبار رسمی که در ادامه می خوانید نیز نشان میدهد که نقش ارتش شوروی در مدت ادامه حضورش در ایران – پس از پایان جنگ- جلوگیری از تهاجم ارتش شاهنشاهی و مرکزی به آذربایجان و سرکوب مردم و حکومت آذربایجان است و نه بیشتر. همچنان که سرانجام نیز با سفر قوام به مسکو و توافق بر سر خروج ارتش شوروی از خاک ایران، ارتش شاهنشاهی به کمک و راهنمائی امریکائی ها با تانک و هواپیما و نیروی زمینی به آذربایجان یورش می برد و چند ده هزار تن از مردم آذربایجان در این یورش کشته می شوند. درباره توافق شوروی با قوام برای خروج ارتش شوروی از ایران این نکته نیز باید در نظر گرفته شود که امریکا با بمباران اتمی ژاپن، آن هم سه ماه پس از اعلام پایان جنگ، در واقع به اتحاد شوروی که هنوز فاقد سلاح اتمی بود چنگ و دندان نشان داد و از جمله دلائل شوروی برای خارج کردن ارتش سرخ از ایران، همین هشدار و پرهیز شوروی از ورود به جنگی دیگر و هولناک تر است. آنهم کشوری که با 27 میلیون کشته توانسته بود ارتش هیتلری را شکست بدهد. تقریبا آنچه که درکردستان ایران نیز در همین تاریخ بوقوع پیوست نیز همین سرگذشت و سرنوشت مشترک حکومت خود مختار آذربایجان را دارد. متاسفانه نبودن آزادی ها در ایران و جلوگیری از فعالیت علنی حزب توده ایران اجازه این روشنگری ها را نمیدهد. بویژه نسل بعد از انقلاب 57 ایران که بکلی از این مسائل بی خبر است.

در همین سال، در شهرهای مختلف ایران و از جمله در خود تهران، اوباش سازمان یافته به همایش های حزب، به دفاتر حزب و سرانجام به دفتر مرکزی حزب توده ایران در خیابان فردوسی و سپس دفتر شورای متحده کارگر در همین خیابان یورش می برند. آنچه بعد از انقلاب 57 در ایران روی داد و هنوز نیز بعنوان گروه های فشار ادامه دارد، سابقه و قدمتی دارد که در همین مرور رویدادها آن را مشاهده کرده و می خوانید. اوباش و مهاجمین امروز که مهر و لنگه کفش پرتاب می کنند، فرزندان همانها هستند که در دهه 1330 تا کودتای 28 مرداد به دفاتر و کتابفروشی ها و دفاتر حزب توده ایران حمله می بردند. البته ترور هم می کردند. چنان که فدائیان اسلام با همین هدف تشکیل شد و در اخبار سال 1324 می خوانید که یکی از جنایات آنها ترور احمد کسروی محقق تاریخ مشروطه و اسلام و تشییع بود. ادامه این یورش ها، به ترور مشکوک شاه در سال 1327 ختم شد و دولت دکتر اقبال بدستور شاه، همین ترور را بهانه کرده و طرح منحله اعلام کردن حزب توده ایران را به مجلس برد. 7 سال مقابله خیابانی، زد و خوردهای محلی و خیابانی و یورش به دفاتر حزب توده ایران، سرانجام به لایحه منحله اعلام کردن حزب توده ایران انجامید. البته این اعلام انحلال نتوانست مانع فلج کننده ای بر سر راه فعالیت حزب توده ایران بشود و حزب تا کودتای 28 مرداد با همه محدودیت هائی که بر سر راهش وجود داشت به فعالیت خود ادامه داد که در روز شمار وقایع سال های بعد به آنها نیز خواهیم رسید.

فروردین

1 – فرانکلین روزولت سی و دومین رئیس جمهور آمریکا که از سال 1932 چهار بار به ریاست جمهور آمریکا انتخاب شده بود درگذشت و به جای وی هاری ترومن معاون رئیس جمهور زمام امور را در دست گرفت.

2 – در جلسه امروز مجلس مرتضی قلی بیات نخست وزیر در اطراف چهار ماه زمامداری خود نطق مفصلی ایراد نمود. آنگاه تقاضای رای اعتماد کرد. از 92 نفر عده حاضر 43 رای ممتنع، سه مخالف و 45 رای موافق دادند. در نتیجه دولت آقای بیات سقوط کرد.

اردیبهشت ماه

1 – موسولینی دیکتاتور ایتالیا اعدام شد.

2 – آدولف هیتلر پیشوای آلمان خودکشی کرد.

3 – برلن پایتخت آلمان سقوط و به دست سربازان متفقین افتاد.

4 – نمایندگان مجلس شورای ملی پس از 15 روز بحران در یک جلسه خصوصی به زمامداری ابراهیم حکیمی ابراز تمایل نمودند. از یکصد نفر عده حاضر 64 نفر رای به نخست وزیری او دادند.

5 – آلمان بدون قید و شرط تسلیم شد.

6 – هاری ترومن رئیس جمهور آمریکا طی نطقی خاتمه جنگ جهانی را به دنیا اعلام داشت.

7 – وینستون چرچیل نخست وزیر انگلستان خاتمه جنگ جهانی را به مردم دنیا بشارت داد.

8 – در تهران به مناسبت خاتمه جنگ جهانی 101 تیر شلیک کردند و تعطیل عمومی شد.

9 – حزب توده ایران به مناسبت شکست آلمان میتینگ عظیمی در تهران و شهرستانها بر پا نمود.

خرداد ماه

1 – وزیر امور خارجه در مجلس اعلام کرد به متفقین کتبا اعلام شد به مناسبت خاتمه جنگ قوای خود را از ایران خارج سازند.

2 – مجلس شورای ملی تمایل خود را به نخست وزیری محسن صدر ابراز نمود و فرمان صادر شد.

3 – محسن صدر نخست وزیر مورد حمله شدید روزنامه های حزب توده قرار گرفت نامبرده طی سرمقاله های مختلف در روزنامه های رهبر – مردم – رزم عنوان مستنطق و میرغضب باغشاه لقب گرفت و متقابلا به دفاع از خود برخاست و طی توضیحاتی خدمات خود را در باغشاه باطلاع رسانید. مستشارالدوله صادق و سید یعقوب انوار به دفاع از صدر مطالب ناگفته ای از خدمات او در باغشاه شمردند.

4 – سی نفر از نمایندگان اقلیت به رهبری دکتر مصدق اعلامیه ای صادر و به نخست وزیری محسن صدر شدیدا اعتراض نمودند و عمل اکثریت مجلس را تقبیح کردند.

5 – نخستوزیر به اتفاق وزیران در جلسه امروز مجلس شرکت کردند ولی اقلیت متوسل به آبستراکسیون شدند.

تیر ماه

1 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی دکتر محمد مصدق طی نطق مشروحی به صلاحیت صدر برای نخست وزیری ایراد گرفت و او را شایسته این مقام ندانست و اقدام اکثریت را در روی کار آوردن وی مورد انتقاد شدید قرار داد. علی دشتی از طرف اکثریت به مصدق پاسخ داد و متذکر شد در شرایط موجود صدر بهترین شخص برای نخست وزیری است و عمل اکثریت قانونی و موجه است.

2 – بنا به دعوت خانم ایران تیمورتاش مدیر روزنامه رستاخیز عده ای از مدیران جراید قطعنامه ای علیه دولت و حکومت نظامی و عمال ارتجاع صار کردند.

3 – نخستین کنگره پزشکی ایران با شرکت نمایندگان سیزده دولت خارجی در تهران تشکیل شد.

مرداد ماه

1 – در کنفرانس پتسدام تصمیم گرفته شد هر چه زودتر ایران از قوای متفقین تخلیه شود.

2 – هیروشیما توسط بمب اتمی با خاک یکسان شد. طبق اعلام رادیو توکیو هیچ موجودی در آنجا زنده نمانده است.

3 – بین زندانیان تبریز که قصد فرار داشتند و مامورین شهربانی زدوخورد شدیدی در گرفت. چندین نفر از زندانیان مقتول و مجروح شدند.

4 – در لیقوان بین افراد حزب توده که برای سخنرانی رفته بودند و عده ای از مالکین و رعایا زدوخورد خونینی روی داد. چهار نفر از حزب توده و چهار نفر از اهالی لیقوان مقتول شدند.

5 – خبر تسلیم بلاشرط ژاپن و خاتمه جنگ خانمانسوز بوسیله رادیوها اعلام گردید.

6 – عده زیادی از افسران و درجه داران و سربازان لشگر خراسان بنا به تصمیم قبلی از پادگان مشهد فراری شده با مقدار زیادی اسلحه و مهمات از راه بجنورد به سوی دشت گرگان عزیمت نمودند. این عده در مسیر خود پادگان مراوه تپه را خلع سلاح کرده و عده ای از افراد پادگان را همراه خود نموده اند.

7 – در ایران به مناسبت پایان جنگ جهانی تعطیل عمومی گردید و مجلس جلسه فوق العاده تشکیل داد.

8 – در شهرهای آذربایجان اغتشاشاتی بروز کرد. هیئتی از تهران به ریاست سرلشگر جهانبانی به آذربایجان عزیمت کرد.

9 – در گنبدکاووس بین افسران فراری مشهد و گروهان ژاندارمری گنبد و مامورین شهربانی زدوخورد شدیدی روی داد. در نتیجه هفت نفر از افسران فراری مقتول و دو نفر مجروح شدند. یک ژاندارم و دو پاسبان نیز کشته شدند.

10 – به دنبال فرار افسران از لشگر خراسان ستاد ارتش عده زیادی از افسران و درجه داران را در ارتباط با فراریان بازداشت کرد.

شهریور ماه

1 – در شهرهای ساری و شاهی بین اهالی و افراد حزب توده زدوخوردی به وقوع پیوست عده زیادی از طرفین مجروح شدند از طرف دولت دویست ژاندارم برای ایجاد امنیت گسیل شد که در فیروز کوه نیروی شوروی جلوی آنها را گرفت و اجازه حرکت به سمت شمال را نداد. بلافاصله وزیر امور خارجه یادداشتی در این مورد تسلیم سفارت شوروی کرد.

2 – سید جعفرپیشه وری وارد تبریز شد. این مسافرت به دنبال رد اعتبارنامه وی و توقیف روزنامه آژیر بود.

3 – سید جعفر پیشه وری در آذربایجان بیانیه ای صادر کرد در این بیانیه زبان ترکی و خود مختاری آذربایجان را جزو مرام خود قرار داد.

4 – وزارت امور خارجه طی دو یادداشت به سفارتخانه های شوروی و انگلستان و همچنین آمریکا تخلیه ایران را از قوای متفقین بر طبق مقررات پیمان سه جانبه تا شش ماه بعد از خاتمه پایان جنگ ژاپن خواستار شد.

5 – هیئت موسسان حزب دموکرات آذربایجان تشکیل شد.

6 – حزب توده آذربایجان الحاق خود را به حزب دموکرات اعلام کرد.

7 – از طرف حکومت نظامی از اجتماع افراد حزب توده به منظور تشکیل میتینگ و سخنرانی جلوگیری به عمل آمد. همچنین محل حزب توده و شورای متحده کارگران به وسیله مامورین حکومت نظامی و ژاندارمری تصرف شد و عبور و مرور از خیابان فردوسی محل حزب توده قدغن گردید. در زد و خوردی که در محل حزب توده واقع در خیابان فردوسی بین نظامیان و افراد حزب به عمل آمد. عده زیادی از جمله دکتر فریدون کشاورز وکیل مجلس توسط سرگرد زرین نعل به شدت مضروب و مجروح شد.

8 – نیروهای شوروی تمام شهر تهران و اطراف آن را تخلیه کردند و وزیر خارجه مراتب را در مجلس اعلام کرد.

مهر ماه

1 – بازار قزوین به کلی سوخت و تبدیل به تلی از خاکستر گردید. در این حریق 600 باب مغازه از بین رفت و میلیونها ریال کالا سوخت.

2 – دکتر فریدون کشاورز نماینده مجلس شورای ملی و عضو حزب توده در جلسه علنی مجلس با توجه به اصل 12 قانون اساسی راجع به مصونیت نمایندگان و حوادث دوره گذشته و آثار دیکتاتوری و سلب مصونیت نمایندگان و اهانت به آنها شرح مفصلی بیان داشت و اضافه نمود مامورین حکومت نظامی به نام جلوگیری از هرزگی به کلوپ حزب توده حمله کردند و در آن میان قصد قتل ایشان را داشته اند و بالاخره بدست یکی از افسران مجروح و مضروب شده اند و تقاضا کرد مجلس به این امر مهم رسیدگی کند. وزیر جنگ و رئیس مجلس در این باره توضیحاتی دادند.

3 – سیف پور فاطمی طی نطقی وقایع آذربایجان – خراسان – مازندران و آتش سوزی بازار قزوین را متوجه حزب توده نموده درخواست نمود دولت باید قاطع عمل کند.

4 – زد و خورد شدیدی بین دموکرات ها و عده ای از اهالی زنجان در گرفت. در این نزاع مسلحانه عده ای مقتول و مجروح شدند.

5 – عدم صلاحیت محمد مسعود برای روزنامه نگاری در شورای عالی فرهنگ مطرح و در نتیجه امتیاز روزنامه مرد امروز به اتفاق آراء لغو گردید.

6 – اولین کنگره حزب دموکرات آذربایجان در تبریز تشکیل یافت.

7 – عصر امروز سید محسن صدر استعفای خود و وزیران کابینه را به شاه داد.

آبان ماه

1 – نمایندگان مجلس شورای ملی در یک نشست خصوصی با اکثریت 75 رای از 94 نفر رای تمایل خود را به نخست وزیری ابراهیم حکیمی ابراز داشتند و فرمان نخست وزیری وی صادر شد.

2 – بزرگترین محاکمه سیاسی تاریخ به نام دادگاه نورنبرگ کار خود را آغاز کرد. در این دادگاه متهمان به جرم توطئه و جنایت علیه صلح و جنایات جنگی و ضد بشری محاکمه شدند. ریاست دادگاه به عهده لرد یورنس انگلیسی قرار گرفت. در دادگاه چهار دادستان انجام وظیفه میکردند. از چهار کشور شوروی – آمریکا – فرانسه – انگلیس در این دادگاه 21 نفر از سران آلمان نازی به محاکمه کشیده شدند.

3 – مجلس با اکثریت قریب به اتفاق به دولت رای اعتماد داد. تنها فراکسیون حزب توده رای نداد.

4 – وزارت امور خارجه طی یادداشتی که به سفارت کبرای شوروی فرستاد متذکر شد دخالت نیروهای ارتش شوروی موجب گردیده است در استانهای شمالی و کردستان وقایعی بوجود آید که موجبات نا امنی و اختلاف در امور باشد در این نامه درخواست شد به مقامات نظامی شوروی دستور دهند که با آزادی عمل ارتش و قوای تامینه ایران در استانهای شمالی موافقت نمایند.

5 – در شهرهای اهر – سراب – مراغه – میانه از طرف افراد حزب دموکرات شورش هایی به عمل آمد.

آذر ماه

1 – از طرف فرقه دموکرات آذربایجان تلگرافی به شاه، نخست وزیر، رئیس مجلس شورای ملی و روزنامه ها مخابره گردید. در مقدمه تلگراف آمده است: کنگره ملی که از نمایندگان تمام شهرستانها و بخش های آذربایجان از تاریخ 26 تا 30 آبان ماه 1324 در شهر تبریز تشکیل یافته بود در چهارمین جلسه خود به اتفاق آراء تصمیم گرفت با اعلامیه زیر به حکومت مرکزی ایران و دول معظم جهان آمریکا – انگلیس – اتحاد جماهیر شوروی – فرانسه و چین مراجعه نموده درخواست های مشروع و قانونی خود را که رئوس آن در موارد زیر قید شده است اعلام نمایند. رئوس مطالب در 8 ماده تنظیم گردیده بود که اهم آن خودمختاری و رواج زبان ترکی است.

2 – شهر تبریز توسط نیروهای فرقه دموکرات محاصره شد و سه ساعت قبل از ظهر مجلس ملی آذربایجان افتتاح گردید و شبستری به ریاست مجلس انتخاب گردید. پیشه وری وزرای کابینه خود را به این شرح معرفی کرد:

دکتر سلام الله جاوید وزیر کشور – جعفر کاویان وزیر جنگ و قشون ملی – دکتر مهتاش وزیر فلاحت – محمد بی ریا وزیر فرهنگ – دکتر اورنگی وزیر صحیه – غلامرضا الهامی وزیر مالیه – یوسف عظیما وزیر عدلیه – کبیری وزیر پست و طرق – رضا رسولی وزیر تجارت و اقتصاد – بیات ماکو وزیر تبلیغات – زین العابدین قیامی رئیس دیوان عالی – فریدون ابراهیمی دادستان کل. پیشه وری به هنگام معرفی وزیران افزود: وزیر خارجه آذربایجان وزیر خارجه ایران است. از طرف قاضی محمد رئیس حزب کومله کردستان هیاتی برای تبریک به تبریز اعزام شدند.

3 – سهام السلطان بیات استاندار آذربایجان چون نتوانست کاری انجام دهد به تهران بازگشت.

4 – قوای کمکی برای پادگان تبریز که در شریف آباد قزوین از طرف قوای شوروی متوقف شده بودند پس از تسلیم لشگر آذربایجان به تهران مراجعت نمودند.

5 – به دستور قاضی محمد رئیس حزب کومله کردستان پرچم ایران از فراز عمارت دولتی پایین کشیده شد و پرچم خودمختاری کردستان بر فراز عمارات کردستان برافراشته شد.

6 – سرانجام تیپ رضائیه در اثر چندین روز زدوخورد با فرقه دموکرات از پای درآمد. در این نبرد قریب سه هزار نفر از طرفین کشته شدند. سرهنگ زنگنه فرمانده تیپ و سرهنگ نوربخش توقیف و برای محاکمه به تبریز اعزام گردیدند.

7 – سرتیپ درخشانی فرمانده لشگر آذربایجان و قریب بیست نفر از افسران لشگر وارد تهران شدند.

دی ماه

1 – میر سید محمد امامی امام جمعه تهران درگذشت.

2 – دکتر سید حسن امامی استاد دانشگاه و فرزند سید ابوالقاسم امام جمعه پیشین تهران به سمت امام جمعه انتخاب گردید.

3 – ابراهیم حکیمی نخست وزیر به علت عدم موفقیت در قضیه آذربایجان از نخست وزیری استعفا داد.

بهمن ماه

1 – مجلس شورای ملی در یک جلسه خصوصی برای انتخاب نخست وزیری رای گیری کردند. عده حاضر در جلسه 105 نفر رای دهندگان، به قوام السلطنه 53 نفر و به موتمن الملک 51 نفر رای دادند.

2 – احمد قوام نخست وزیری را پذیرفت و فرمان وی صادر شد.

3 – احمد قوام نخست وزیر برای تحکیم روابط محبت آمیز تلگراف هایی به استالین و اتلی و جمس بیزنر وزیران خارجه انگلیس و آمریکا مخابره نمود.

4 – برف شدیدی در تهران نازل شد که باعث قطع کلیه راههای اطراف شهر تهران شد.

5 – احمد قوام نخست وزیر اعلامیه ای مبنی بر آزادی اجتماعات و احزاب و لغو برخی از مقررات حکومت نظامی انتشار داد.

6 – هیئتی تحت ریاست احمد قوام نخست وزیر برای مذاکره پیرامون تخلیه ایران به شوروی رفتند.

7 – میسیون اعزامی به شوروی وارد مسکو شدند. در فرودگاه مولوتف وزیر امور خارجه و عده زیادی از مقامات شوروی از نخست وزیر ایران استقبال کردند.

اسفند ماه

1 – احمد قوام و ژوزف استالین پیرامون مسائل جاری دو کشور مذاکره کردند.

2 -  دکتر محمد مصدق در مجلس شورای ملی نطق مفصلی ایراد کرد و نسبت به عدم تخلیه ایران از نیروهای شوروی شدیدا اعتراض نمود.

3 – استالین ضیافت مجللی به افتخار قوام و میسیون وی در کاخ کرملین بر پا نمود. تمام مقامات شوروی در این ضیافت شرکت داشتند.

4 – قوام و هیئت وی خاک شوروی را ترک کردند. مولوتف و سایر مقامات شوروی در فرودگاه مسکو قوام را بدرقه نمودند. قبل از حرکت اعلامیه ای از طرف دولت شوروی و دولت ایران پیرامون مذاکرات بین دو کشور منتشر شد.

5– احمد قوام نخست وزیر و همراهان وارد تهران شدند. از طرف مردم استقبال پر شوری به عمل آمد.

6 – احمد کسروی مورخ و محقق و مدیر روزنامه پرچم در شعبه 7 باز پرسی تهران به اتفاق حداد منشی خود مورد سوء قصد قرار گرفت و هر دو کشته شدند. قاتلین برادران امامی – اصفهانی و جزء دسته فدائیان اسلام بودند.

7 – دوره چهاردهم مجلس شورای ملی پایان یافت. در همین روز قوام گزارش مسافرت خود را به شوروی به مجلس داد.

        پیج فیسبوک راه توده