ضروت مناسبات اقتصادی

با روسیه و دیگر همسایه ها

کاسبان تحریم ها

مخالفان جدی

معاملات تهاتری

 در هفته‌‌های گذشته خبرگزاری‌‌های داخلی و خارجی از مذاکرات برای امضای یک تفاهم نامه تهاتر نفتی میان ایران و روسیه خبر دادند. به نوشته مطبوعات، یک مقام وزارت خارجه با اعلام اینکه این تفاهم نامه هنوز به امضا نرسیده تاکید کرد که "سقف این قرارداد 20 میلیارد دلار تعیین شده است. اما این موضوع که در مرحله اول ارزش قرارداد چه میزان باشد در حال مذاکره است." به گفته وی مذاکره درباره حجم و فهرست کالاها همچنان ادامه دارد. دکتر حسن روحانی رئیس جمهور نیز در گفتگوی تلویزیونی هفته گذشته خود از "خبرهای خوشی" درباره امضای قراردادهای اقتصادی با چین و روسیه خبر داد که ظاهرا اشاره به امضای همین موافقتنامه است.

با آنکه هنوز محتوای دقیق این تفاهمنامه روشن نیست و اظهار نظر درباره آن نمی‌تواند چندان دقیق باشد، هم از خارج و هم از داخل ایران عده‌ای با آن مخالفت می‌کنند. در خارج، وزارت امور خارجه امریکا چندین بار در هفته‌‌های اخیر از احتمال امضای این قرارداد اظهار نگرانی کرده و اعلام کرده است که این تفاهمنامه ممکن است مخالف روند مذاکرات ژنو و تحریم‌‌های جهانی علیه ایران باشد و ایران را به برقراری تحریم‌‌هایی تازه از سوی دولت امریکا تهدید کرده است.

مخالفت‌‌ها در داخل ایران عمدتا از سوی کاسبان تحریم است. اینها یا با افزایش قدرت چانه زنی ایران در مذاکرات مخالف هستند یا نگران هستند که بدینوسیله بخش خصوصی از روند فروش نفت هرچه بیشتر حذف شده و ارز حاصل از صادرات نفت نیز در اختیار آنان برای واردات کالاهای لوکس از اروپا و امریکا قرار نگیرد. در واقع آنان با تهاتر مشکل دارند و با اینحال توجیهات مختلف و غالبا معکوسی برای مخالف خود ارائه می‌دهند.

مثلا آقای شهرام حقیقت در سایت جرس با اشاره به مذاکرات ایران و روسیه می‌نویسد :

"از زمان روی کار آمدن دولت جدید و انتخاب مجدد بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت، او بار‌ها تاکید کرده که اولویت وزارت نفت استفاده از تمام امکانات برای افزایش ظرفیت تولید و در نتیجه بالابردن صادرات نفت خام است. ولی آیا استفاده از هر روشی جهت بالا بردن صادرات نفت خام برای اقتصاد کشور مفید است؟" وی سپس ادامه می‌دهد:

"امضای احتمالی این قرارداد، صادرات نفت خام ایران را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد و قسمتی از مشکلات کنونی اقتصاد کشور را بر طرف می‌کند. اما ایالات متحده نسبت به چنین توافقی هشدار داده و اعلام کرده که هرگونه افزایش صادرات نفتی ایران با توافق موقت هسته‌ای ناسازگار است."

به گفته وی : "نگرانی اصلی کاخ سفید این است که توافق تها‌تر نفتی از اعمال فشارهای بین المللی بیشتر بر صنایع انرژی ایران جلوگیری کند و تهران از این طریق بتواند با واسطه قرار دادن مسکو به مشتریان نفت خود دسترسی پیدا کند. به علاوه امریکا نمی‌خواهد که روسیه جایگاه خود در ایران را مستحکم کند؛ شرکت‌های غربی ایران را بازار بکری برای کالا‌ها و خدمات خود می‌دانند و غول‌های انرژی جهان روی همکاری‌های آتی با وزارت نفت حساب باز کرده‌اند.

جک لو، وزیر خزانه داری ایالات متحده در جریان دیدار دو هفته پیش خود با آنتون سیلوانوف، وزیر دارایی روسیه اعلام کرد که در صورت امضای چنین توافقی واشنگتن تحریم‌هایی را بر دو طرف اعمال خواهد کرد."

به این ترتیب چون امضای این قرارداد می‌تواند "قسمتی از مشکلات اقتصادی کنونی کشور را برطرف کند" یا "از اعمال فشارهای بین المللی بیشتر بر صنایع انرژی ایران جلوگیری کند" یا "شرکت‌‌های غربی ایران را بازار بکری برای کالاها و خدمات خود می‌دانند" و "غول‌‌های انرژی جهان" بر روی غارت نفت ایران و فروش کالای خود بجای آن و نابود کردن تولید داخلی ایران حساب کرده اند بنابراین دولت آقای روحانی نباید وارد چنین مذاکراتی با روسیه یا کشورهای دیگری که غول‌‌های انرژی جهان از حضور آنها در ایران را خوش ندارند بشود! 

اتفاقا و برعکس اگر دلیلی برای مذاکره و امضای چنین قراردادی وجود داشته باشد دقیقا در همینجاست. ما رابطه خودمان را با کشورهای دیگر باید براساس رابطه دوستانه یا غیردوستانه آنان نسبت به خود تنظیم کنیم نه آنکه رابطه با کشوری را که می‌خواهد با ما مناسبات داشته باشد پس بزنیم بخاطر آنکه مورد خوشامد کشور دیگری که با ما رابطه دوستانه‌ای ندارد نیست. حتی در میان کشورهای غربی هم قطعا باید در مناسبات خود با فرانسه که در مورد لغو تحریم‌‌ها کارشکنی می‌کند با کشورهایی نظیر انگلستان یا آلمان که موضع نرمتری دارند تمایز قائل شویم، نه اینکه برعکس منافع هر کشوری که موضع سخت تری نسبت به ما داشت را در الویت قرار دهیم.

در پشت این دیدگاه نوعی نگاه به جهان بر مبنای دوران جنگ سرد نیز هنوز به چشم می‌خورد. برخی تصور می‌کنند که روسیه کنونی همان شوروی سابق است و بنابراین باید از گسترش روابط با آن چشم پوشید. اینان هنوز در مدار قدرقدرتی امریکا در جهان و ضرورت انطباق با منافع آن زندگی می‌کنند. همان دیدگاهی که یک بار در دوران دکتر مصدق و جنبش ملی شدن نفت مانع از نزدیکی ایران به اتحاد شوروی شد به این دلیل که امریکایی‌‌ها از "کمونیسم" خوششان نمی‌آید و بعد در دوران انقلاب 57 کشور ما را از پشتیبانی دوستان خود محروم و عملا در جهان منزوی کرد، مجددا در مورد روسیه کنونی که یک کشور سرمایه داری است نیز تکرار می‌شود. در حالیکه اتحاد شوروی دیگر تمام شده است. هیچ کشور دیگری به مردم ما دوستانه و بر مبنای ایدئولوژی یاری نخواهد داد. این واقعیت نامناسب جهانی را باید دید تا بتوان آن را تغییر داد. در این شرایط نوین گسترش روابط با روسیه اکنون به چندین دلیل ضروری است.

اول از آن جهت که این کشور همسایه ماست و ما باید بطور جدی به گسترش روابط با همه همسایگان خود – از جمله عربستان و ترکیه و پاکستان و افغانستان و بقیه - و ایجاد اتحادهای منطقه‌ای برای برونرفت کل منطقه از انحطاط و عقب ماندگی بیاندیشیم.

دوم از آن جهت که این کشور در رقابت و زیر فشار غرب قرار دارد و بدین لحاظ آماده همکاری با همسایگان خود و دیگر کشورهایی است که یک سره در خدمت امریکا و غرب قرار ندارند. بنابراین در مذاکرات با آن کشور امکان بیشتری برای چانه زنی بسود منافع مردم ایران وجود دارد.

سوم اینکه تولید کننده کالاهای لوکس و‌‌ بی مصرف نیست و نوع تولیدات و سطح فنی و تکنولوژی آن به شکلی است که نقش مخرب کمتری می‌تواند بر تولید ملی ایران داشته باشد.

اتفاقا همین موضوع سوم است که موجب ناراحتی کاسبان اقتصادی تحریم و بخش خصوصی که می‌خواست صادرکننده نفت و واردات از اروپا و امریکا به جای آن باشد شده است.

بقول محمدرضا سبزعلی پور رئیس مرکز تجارت جهانی ایران "بهتر است دولت محترم فعلا عقد قرارداد تها‌تر نفت با روسیه را به تعویق انداخته و مذاکرات ژنو را با قدرت تمام به پیش ببرد تا شاید با رفع تحریم‌ها، راه برای صادرات بیشتر نفت ایران هموار شده و به جای صادرات نفت در برابر غذا، قراردادهای آینده به فروش نقدی مبدل شده و در ضمن بازارهای جهانی خود را نیز حفظ کنیم."

آقای علی پور می‌افزاید : "هیچ شخص حقیقی و حقوقی و حتی دولتی تمایل به انجام معامله تها‌تر و یا پایاپای نخواهد داشت زیرا در شرایط طبیعی، هر کسی کالای خود را به بهترین قیمت می‌فروشد و با پول خود، بهترین و با کیفیت‌ ترین کالای مورد نیاز خود را به پایین‌ترین قیمت خریداری می‌کند ... پس آیا بهتر نیست که دولت دو سه ماهی صبر کند و در شرایط صلح، نفت خود را به قیمت جهانی بفروشد و با ارز حاصل از صادرات نفت، با قدرت چانه زنی و حق انتخاب بالا، بهترین کالا و خدمات را از هر جای دنیا که می‌خواهد بخرد؟"

بنابراین مشکل در معامله تهاتری است و اینکه نمی‌توان ارز حاصل از صادارات نفت به روسیه را در اختیار تجار و واردکنندگان قرار داد تا آنها کالای "با کیفیت" یعنی کالایی که تولید داخلی ایران نمی‌تواند با آن رقابت کند و بنابراین سود صد درصد دارد و "از هر جای دنیا که می‌خواهند" وارد کنند و در بازار به فروش رساند.

اتفاقا کشور ما با توجه به سطح و کیفیت تولید محصولات آن هر چه بیشتر باید به معامله‌‌های تهاتری با کشورهای منطقه یا از نظر اقتصادی هم سطح خود بیاندیشد و این تهاتر به نفت نباید محدود شود بلکه باید کالاهای تولیدی و صنعتی ایران را نیز شامل شود.

ما نمی‌دانیم آن تفاهمی که با روسیه در حال انجام است چه محتوایی دارد و بنابراین درباره مثبت و منفی آن نمی‌توانیم قضاوت کنیم. اینکه دولت هم در شرایط جهانی کنونی و حساسیست‌‌ های بین المللی نمی‌خواهد محتوای این تفاهم را چندان باز کند قابل فهم است. ولی آن استدلال‌‌هایی که علیه این تفاهم ارائه می‌شود همگی از پایه دچار اشکال است، همگی جنبه‌‌های مثبت احتمالی چنین تفاهمی را جنبه منفی آن وانمود می‌کند. در این شرایط بنظر ما مهم آن است که دولت بدون در نظر گرفتن جنجال‌‌های کاسبان تحریم راه خود را با در نظر گرفتن حداکثر منافع مردم ایران ادامه دهد.