روزشمار تاریخ ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

برای مقابله با فساد

سیاسی و اقتصادی

علی امینی را

امریکا به شاه

تحمیل کرد!

8 سال پس از کودتای 28 مرداد 1332، رژیم کودتا غرق بحران اقتصادی، فساد حکومتی و  ناتوانی در اداره کشور است. نبود آزادی ها، جلوگیری از فعالیت احزاب سیاسی شناسنامه دار و مقابله با مطبوعات به یکه تازی چپاولگرانی که مصون از افشای عملکردشان، اعم از نظامی و غیر نظامی بودند میدان داد و در راس همه آنها دربار شاهنشاهی و شخص شاه. تظاهرات و اعتصابات در این سال به اوج رسید. هم در دانشگاه ها، هم در کارخانه ها و هم در میان اصناف. در این میان پرشمار ترین لشکر، یعنی دانش آموزان مدارس نیز به خیابان ها آمدند. کشته شدن یکی از معلمان بنام خانعلی هیجان دانش آموزان را به اوج رساند. وام های پیاپی امریکا به ایران سر از حساب های بانکی دربار و وابستگان به آن در می آورد. کشوری که 9 سال پیش از آن با طرح قرضه ملی نخست وزیر وقت – دکتر مصدق- و در محاصره اقتصادی و فروش نرفتن نفت اداره می شد، حالا 8 سال پس از کودتا و تولید سرشار نفت و حضور شرکت های بزرگ نفتی جهان در ایران و وام های پیاپی امریکا که عملا ایران را به زیر سلطه اقتصادی، همزمان با سلطه نظامی امریکا می برد با بزرگترین بحران اقتصادی روبرو شده بود. رئیس جمهور امریکا "جان اف کندی" از حزب دمکرات امریکا، یگانه چاره جلوگیری از یک قیام انقلابی در ایران را بر سر کار آوردن یک نخست وزیر مستقل از شاه و ایجاد یک رفرم و اصلاحات که مبارزه با فساد اقتصادی و سیاسی اساس اولیه آن باشد تشخیص داد. این نخست وزیر علی امینی بود. شاه زیر فشار امریکا سرانجام تسلیم شد و در یک بازی ماهرانه نمایندگان وابسته به دربار در مجلس را علیه دولت شریف امامی تحریک کرد. او میدانست شریف امامی زود عصبانی خواهد شد و چنین نیز شد. با پرخاش رئیس مجلس به شریف امامی، او مجلس را ترک کرد و به امید حمایت شاه به دربار نزد او رفت و بعنوان اعتراض به مجلس استعفا داد. شاه که خود سازماندهنده ماجرا بود و از آن آگاه، استعفای شریف امامی را پذیرفت و بر خلاف انتظار وی، بار دیگر او را مامور تشکیل کابینه نکرد، بلکه علی امینی را بعنوان نخست وزیر به مجلس معرفی کرد!

علی امینی به محض سکاندار شدن، نخست فاصله خود را از شاه و دربار به نمایش گذاشت و سپس شماری از ژنرال های ارتش که در کودتای 28 مرداد و سرکوب های پس از آن نقش مستقیم داشتند را برکنار و حتی بازداشت کرد. البته بدلیل فسادهای مالی. سپهبد تیمور بختیار و سپهبد آزموده برجسته ترین چهره های نظامی این تصفیه بودند. مطبوعات و احزاب تا حدودی آزاد شدند و میدان برای فعالیت جبهه ملی باز شد، اما سران وقت جبهه ملی که چند تظاهرات بزرگ را توانستند درتهران برگزار کنند، نتوانستند تضاد شاه و امینی و نقش کاخ سفید را دراین میانه درک کنند و عملا در مقابل دولت امینی قرار گرفتند و این همان چیزی بود که شاه می خواست. امینی اصلاحات ارضی را شروع کرد و نام آن را "انقلاب سفید" گذاشت. 14 ماه نخست وزیری امینی توام است با تظاهرات خیابانی که در اغلب آنها تحریک دربار و وابستگاه به آن نقش آفرین بودند، کارشکنی مجلس که امثال "رشیدیان" جاسوس مستقیم انگلستان در کودتای 28 مرداد که حالا نماینده مجلس بود، تهدید نظامی ها و ضعف ترکیب کابینه و سرانجام بی تجربگی خود علی امینی و ناتوانی اش برای مانور سیاسی در این بحران ها. شاه سرانجام توانست در جریان سفر به امریکا نظر موافق کندی رئیس جمهور امریکا را برای برکناری علی امینی بگیرد. البته با این تعهد که اصلاحاتی را که امینی آغاز کرده خود او شخصا دنبال کرده و رهبری آن را برعهده بگیرد. کندی به شاه گفته بود "امینی آخرین شانس شماست" اما تصور دیگری از توان و امکانات خویش داشت. تصوری که طی 16 سال با یک جنبش انقلابی کاملا نقش بر آب شد. بحران سیاسی و اقتصادی سال های 1339 تا 1342 اگر یک رود خروشان بود، در سال 1357 تبدیل به یک توفان انقلابی شد. شاه در سال 57 یکبار دیگر خواست مانور کرده و با سپردن سکان نخست وزیری به شاپور بختیار تاج و تخت خویش را نجات داده و پس از فروکش کردن شرایط انقلابی بار دیگر یکه تازی را آغاز کند، اما از شهریور 1320 تا نیمه دوم 1357 مردم ایران آنقدر دو روئی، نیرنگ، خود کامگی آلوده به بی لیاقتی از شاه دیده بودند که دیگر نه او را می خواستند و نه هیچ وعده و حرف او را قبول داشتند.

شاه پس از بازگشت از امریکا در یک مانور سیاسی دیگر علی امینی را کنار گذاشت و سکان نخست وزیری را بدست نزدیک ترین دوست و مشاور خود "اسدالله علم" داد و انقلاب سفید امینی را با اعلام اصول 12 گانه اصلاحات تبدیل کرد به "انقلاب شاه و ملت" و از آن پس سکانداری شد یکه تاز و هر چه در مملکت اتفاق افتاد مردم او را مقصر درجه اول دانستند.

از نکات مهم خبری دیگر این سال آتش گرفتن یک کشتی در خلیج فارس و سوختن 450 سرنشین آن، آغاز ساختمان راکتور اتمی دانشگاه تهران، اعلام رسمی نظامی بودن پیمان سنتو با شرکت ایران، پاکستان، ترکیه بعنوان نیروئی نظامی در منطقه خاورمیانه دربرابر اتحاد شوروی و خرده خبرهای دیگری است که می خوانید:

سال 1340

فروردین ماه

1 – بانک رفاه کارگران با سرمایه چهارصد میلیون ریال از محل اندوخته سازمان بیمه های اجتماعی کارگران افتتاح و کار خود را آغاز نمود.

2 –آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی مرجع تقلید شیعیان جهان درشهر قم به دلیل سکته قلبی درگذشتند. بلافاصله عزای ملی اعلام شد و اصناف و کسبه دست از کار کشیده به عزاداری پرداختند. دوایر دولتی و بانک ها هم یک روز تعطیل شد.

3 – شاه طی تلگرافی درگذشت آیت الله بروجردی را به آیت الله حکیم تسلیت گفت.

4 – دانشگاه تهران که از روز 15 بهمن سال 1339 به سبب تظاهرات دانشجویان تعطیل شده بود آغاز به کار کرد.

5 – کشتی مسافربری سریع السیر "دارا" متعلق به شرکت کشتیرانی انگلیس و هند در حوالی جزیره تنب واقع در جنوب بحرین آتش گرفت. کشتی سه روز در آتش سوخت و سپس به کلی غرق شد. نزدیک به 450 نفر از سرنشینان کشتی مزبور به هلاکت رسیدند.

6 – ساختمان بنای رآکتور اتمی دانشگاه تهران آغاز شد.

اردیبهشت ماه

1 – سنتو با تشکیل فرماندهی مشترک نیروهای نظامی موافقت کرد.

2 – وزیر دربار اعلام کرد کلیه افراد خاندان سلطنتی در مقابل قانون با افراد دیگر برابر هستند.

3 – تمام دبیران و آموزگاران کشور جهت اعتراض به کمی حقوق در سراسر کشور دست به اعتصاب زده و از رفتن به کلاس های درس خودداری نمودند. فرهنگیان تهران از بامداد امروز در میدان بهارستان گرد آمده و با ایراد سخنرانی های تند و کوبنده خواسته خود را که ترمیم حقوق بود عنوان کردند و از نمایندگان مجلس خواستار شدند هر چه زودتر به تقاضای آنان ترتیب اثر دهند. پلیس تهران برای متفرق ساختن فرهنگیان به روی آنها آتش گشود و در نتیجه یکی از فرهنگیان بنام عبدالحسین خانعلی به ضرب گلوله رئیس کلانتری بهارستان به قتل رسید و سه نفر مجروح شدند. در این هنگام دانشجویان و دانش آموزان تهران به جمع فرهنگیان پیوستند و شهر تهران حالت خاصی بخود گرفت. سرتیپ مبصر رئیس پلیس تهران فرماندهی در هم شکستن اعتصاب را بر عهده داشت.

4 – در جلسه مجلس شورای ملی آقایان ارسلان خلعتبری و سید جعفر بهبهانی دولت شریف امامی را به علت عدم رسیدگی به کار فرهنگیان و قتل خانعلی استیضاح کردند و دولت را مسئول حوادث اخیر دانستند. رضا جعفری و محمد عبدالله گرجی در همین جلسه فرهنگیان را محق در اعتصاب معرفی نمودند. شریف امامی ضمن پاسخ به استیضاح، جعفری وزیر سابق فرهنگ را مورد حمله قرار داده و از وی سئوال کرد شما در زمان وزارت فرهنگ چه قدمی برای فرهنگیان برداشته اید. سردار فاخر رئیس مجلس به حمایت از جعفری، شریف امامی را مورد انتقاد قرار داده و از ادامه نطق او جلوگیری کرد. شریف امامی با تعرض جلسه پارلمان را ترک کرد و به دربار رفت و از نخست وزیری استعفا نمود.

5 – دکتر علی امینی مامور تشکیل کابینه شد.

6 – دکتر علی امینی نخست وزیر طی نطقی که از رادیو نمود وضع کشور را اسفناک اعلام نموده و گفت تنها راه حل، ریشه کن ساختن فساد و تباهی است. دست افراد نادرست را باید قطع کرد. امینی مردم را به جهاد دعوت نمود.

7 – شاه به تقاضا و خواسته دکتر علی امینی فرمان انحلال مجلسین را صادر کرد و از روز بیستم هر دو مجلس تعطیل شد.

8 – در جلسه هیئت دولت افزایش حقوق فرهنگیان مورد تصویب قرار گرفت.

9 – شاه و فرح به نروژ رفتند تا دست رئیس دولت در انجام بعضی از امور باز باشد.

10 – سران جبهه ملی میتینگ بزرگی در میدان جلالیه بر پا ساختند و از دولت خواستار انجام فوری انتخابات شدند.

خرداد ماه

1 – هیئت وزیران با دریافت 51 میلیون دلار وام از آمریکا موافقت کرد.

2 – واردات به کشور محدود شد و از این تاریخ ورود مشروبات الکلی، لوازم آرایش، قماش نخی، لوستر، کریستال، یخچال، کولر، تلویزیون و انواع اتومبیل فقط با ارز آزاد امکان پذیر است.

3 – به دستور محمد درخشش وزیر فرهنگ ارز تحصیلی چهارصد دانشجوی ایرانی در خارجه که اولیاء آنها از متمکنین بوده اند قطع شد.

4 – مسابقات جهانی کشتی آزاد در ژاپن پایان یافت و در نتیجه تیم ایران با بدست آوردن 5 مدال طلا و یک مدال نقره و یک مدال برنز قهرمان جهان شد.

5 – دولت اعلام کرد به علت مضیقه ارزی از این پس تنها به بیماران و بازرگانان و مسافرین سیاسی و اتباع خارجه اجازه مسافرت داده خواهد شد و از مسافرتهای تفریحی جلوگیری می شود.

6 – سپهبد حسین آزموده رئیس دادرسی ارتش به تقاضای خود بازنشسته شد.

7 – میزان فروش ارز به مسافران تقلیل یافت. به هر مسافر 175 لیره یا پانصد دلار فروخته خواهد شد. آنهم در عرض سال یکبار خواهد بود.

8 – سپهبد حسین آزموده بازداشت شد.

تیر ماه

1 – قرارداد همکاری اقتصادی ایران و امریکا از طرف هیئت وزیران تصویب شد.

مرداد ماه

1 – بانک صادرات و واردات آمریکا مبلغ هفت میلیون دلار به ایران وام داد.

2 – دولت امریکا تقاضای 732 میلیون دلار وام درخواستی دولت ایران را رد کرد.

3 – دادرسی متهمین پرونده گوشت که یازده نفر بودند، پایان پذیرفت و همه محکوم شدند.

4 – نخست وزیر اعلام داشت اعزام محصل به خارج محدود شده و گذرنامه عده ای از محصلین ایران در خارجه لغو و ارز تحصیلی آنها قطع شد.

5 – بنی فضل دادستان دیوان کیفر اعلام کرد 400 نفر از مقامات تحت تعقیب هستند.

6 – دریانی، بازرگان معروف طبق قرار بازپرس توقیف شد. وی متهم به برداشت 23 میلیون تومان از صندوق شرکت شهرآرا است.

شهریور ماه

1 – ایران به شوروی اطمینان داد که ایران به صورت پایگاه اتمی بر ضد شوروی در نخواهد آمد.

مهر ماه

1 – وزارت فرهنگ اعلام کرد به هر دانش آموز مردود 4 نمره ارفاق می شود.

آبان ماه

1 – سد کرج که بنام سد امیرکبیر خوانده می شود امروز افتتاح شد. این سد سالانه 115 میلیون متر مکعب آب و 75 هزار کیلو وات برق خواهد داد. گنجایش افزایش برق را تا 110 هزار کیلو وات پیش بینی نموده اند. هزینه ساختمان سد در مدت پنج سال 4500 میلیون ریال شده است.

2 – بتن ریزی سد دز در خوزستان آغاز شد. ارتفاع این سد 203 متر می باشد و هزینه آن شش و نیم میلیون دلار پیش بینی شده است. این سد تمام منطقه خوزستان را آبیاری خواهد نمود.

3 – عده ای از نمایندگان مجلس منحله بیستم گرد هم آمدند و دولت دکتر امینی را بشدت در مورد بستن مجلس مورد حمله قرار دادند. کارگردانان این جمعیت فتح الله فرود، محمد علی مسعودی و اسدالله رشیدیان بودند.

4 – ابوالحسن ابتهاج مدیر عامل سابق سازمان برنامه طبق قرار بازپرس دیوان کیفر بازداشت شد. وی متهم است که در دوران تصدی در سازمان برنامه موجبات اتلاف 69 میلیون دلار را فراهم کرده است. به دنبال بازداشت ابتهاج عده زیادی از مدیران سازمان برنامه به بازپرسی احضار شدند.

آذر ماه

1 – شورای دانشگاه تهران اعلامیه ای خطاب به دانشجویان صادر کرد. در این اعلامیه متذکر شده بود که دانشگاه فقط محیط تعلیم و تربیت و تحقیق است. دانشجویان نباید کاری انجام دهند که دولت ناگزیر به مداخله در امور دانشگاه شود.

2 – دولت اعلام کرد از هر مسافر ایرانی عازم خارج 150 تومان بنام عوارض فرودگاه دریافت شود.

3 – یک موافقتنامه همکاری اقتصادی و فنی بین ایران و امریکا به امضاء رسید.

دی ماه

1 – بولینگ رئیس اداره امور ایران در وزارت امور خارجه امریکا وارد تهران شد.

2 – طرح اصلاحی تحدید مالکیت مشتمل بر 38 ماده به تصویب هیئت وزیران و امضای شاه رسید. طبق این طرح هیچ مالکی نمی تواند بیش از یک ده شش دانگ داشته باشد و بقیه املاک مالکان بر اساس مالیات پرداخت شده ایشان از طرف وزارت کشاورزی خریداری شده و بین زارعین هر ملک تقسیم می شود. طبق اظهار وزیر دارائی هفده هزار قریه در ایران مشمول این قانون می شوند و مقرر گردید از روز 25 دی اجرای آن از بخش مراغه آذربایجان آغاز گردد.

3 – قانون اصلاح شده اصلاحات ارضی از طرف شاه امضاء و برای اجرا به دولت ابلاغ شد.

بهمن ماه

1 – الموتی وزیر دادگستری در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام داشت: بازداشت ابتهاج به هیچ وجه سیاسی نیست و سازمان برنامه در زمان وی به خارجیان اختیارات فوق العاده داده بود بطوری که مهندسین مشاور خارجی هم فروشنده ماشین ها بودند و هم مشاور خرید. ضمنا گزارش آرامش در مورد ابتهاج در دادگستری موثر نبوده و خود او متهم است.

2 – بدنبال تظاهرات در چند روز گذشته بعضی از دانش آموزان دبیرستانها و اخراج چند تن از آنها از بامداد امروز دانشجویان دانشگاه تهران دست به تظاهرات زدند و در نتیجه بین آنها و پلیس زد و خورد شدیدی در گرفت. در نتیجه این زد و خورد حدود دویست پلیس و دانشجو مجروح شدند و به تاسیسات دانشگاه و مراکز اتمی خسارت وارد آمد و کلیه آزمایشگاهها از کار افتاد و دانشگاه به دستور دولت تعطیل شد. دولت اعلام کرد که این تظاهرات به تحریک مالکان و متنفذین بوده است. و عمال کمونیسم نیز در آن دست داشته اند. از طرف دولت یک کمیسیون تحقیق برای رسیدگی به حوادث دانشگاه تشکیل داد.

3 – در میدان بهارستان تظاهرات دانش آموزان اوج گیری کرد. پلیس به سمت دانش آموزان شلیک کرد. یک مقتول و چند زخمی از این حوادث باقی ماند.

4 – دولت ایران بخاطر دخالت ماموران سفارت شوروی در تظاهرات و اغتشاشات اخیر رسما به آن دولت اعتراض کرد. در یادداشتی که به این مناسبت از طرف وزارت خارجه به پکوف سفیر شوروی در تهران تسلیم شد، آن دولت متهم به شرکت در توطئه و اغتشاشات ضد دولتی و تحریک دانشجویان گردید.

5 – از طرف شهربانی دکتر شاپور بختیار، مهندس خنجی و مسعود حجازی بازداشت شدند.

6 – سرلشکر حسن ارفع به سمت سفیر ایران در پاکستان تعیین گردید.

7 – چستر باولز مشاور مخصوص کندی به تهران آمد و گفت دولت در اجرای برنامه اصلاحات ارضی شجاعت نشان داده است. دکتر امینی اصلاحات ارضی را(انقلاب سفید) نام نهاد.

اسفند ماه

1 – علی امینی نخست وزیر در راس یک هیئت اقتصادی برای مذاکره با دولت های آلمان، فرانسه، بلژیک، انگلستان به اروپا رفت.

2 – نخست وزیر ایران با ادنائر صدر اعظم آلمان مذاکره کرد. ادنائر گفت آلمان آماده کمک به ایران است.

3 – کمیته سازمان سیاسی پیمان مرکزی سنتو در واشنگتن تشکیل شد. وزارت خارجه امریکا اعلام کرد دولت امریکا تصمیم راسخ دارد که برای حفظ صلح و امنیت در خاورمیانه پیمان سنتو را تقویت نماید.

4 – ژنرال دوگل و علی امینی در پاریس دیدار کردند.

5 – اسناد مالکیت قریه ورجوی مراغه بین کشاورزان آن منطقه تقسیم شد. این اولین برنامه اصلاحات ارضی بود.

6 – دکتر علی امینی نخست وزیر از مسافرت 21 روزه خود از اروپا بازگشت. امینی در اروپا تلاش دامنه داری معمول داشت تا بتواند وام قابل توجهی اخذ کند ولی در این امر توفیقی پیدا نکرد.

7 – پنج نفر از امراء که به اتهام سوء استفاده در 23 اردیبهشت 1340 بازداشت شده بودند از زندان آزاد شدند.

        پیج فیسبوک راه توده