مرور رویدادهای ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

تزلزل مصدق

در کوبیدن سر "مار" با سنگ!

سال 1331 سراسر حادثه و توطئه و کشاکش است. شاه و درباریان با کمک فرماندهان ارتش با تمام قدرت علیه مصدق دست به عمل زدند. آیت الله کاشانی که تا حالا در کنار مصدق گام به گام جلو آمده بود، سرانجام تحت تاثیر اطرافیانی نظیر مظفر بقائی، سید مهدی میراشرافی و فدائیان اسلام راهش را از مصدق جدا کرد و روبروی او ایستاد. مصدق که از حمایت مردم اطمینان داشت، در مقابل شاه و آیت الله کاشانی ایستاد. حوادث این سال به دو مرحله تقسیم می شود. پیش از 30 تیرماه و پس از 30 تیرماه اما مجموعه همین حوادث به نوع دیگری در نیمه اول سال 1332 تکرار و سرانجام کودتای 28 مرداد از دل آن در آمد. مصدق در نیمه اول سال 31 تلاش کرد اختیار ارتش و شهربانی را بدست بگیرد تا بلکه بتواند جلوی دخالت های شاه در امور را بگیرد. شاه بشدت مخالفت کرد. مصدق استعفا داد و شورش و اعتراضات در سراسر ایران درحمایت از مصدق آغاز شد. شاه که در ابتدا استعفای مصدق را پذیرفته و قوام السلطنه را مامور تشکیل کابینه کرده بود، وحشت زده و از بیم سقوط کل رژیم، سه روز پس از فرمان نخست وزیری قوام السلطنه عقب نشینی کرد و حاضر شد اختیارات درخواستی مصدق را بپذیرد و فرمان نخست وزیری دوباره او را صادر کند. در این فاصله در تهران بزرگترین تظاهرات خونین روی داد که منجر به کشته شدن عده ای شد. حزب توده ایران که از ابتدای سال 1331 سیاست حمایت قاطع از مصدق را اتخاذ کرده بود نقش بزرگی در این تظاهرات که موجب عقب نشینی شاه و بازگشت مصدق بر سر کار شد، ایفاء کرد و چند قربانی نیز داد.

اولین اقدام مصدق آغاز تصفیه در ارتش و پاکسازی دستگاه دولتی از سیاستمداران کهنه کار طرفدار شاه بود. دهها ژنرال شاه بازنشسته شدند و حتی برخی از آنها بدلیل دست داشتن در سرکوب مردم در قیام 30 تیز بازداشت شدند. اقدام بعدی مصدق فشار به شاه برای کوتاه کردن دست خانواده اش در امور مملکتی بود و در راس این خواست، اخراج اشرف پهلوی خواهر دو قلوی شاه از ایران بود که در تمام توطئه ها علیه دولت مصدق دست داشت. گام بعدی مصدق اقدام برای تصفیه در مجلس سنا بود که نقش بازوی مقننه دربار را بازی می کرد. هیچ مصوبه مجلس تبدیل به قانون نمی شد مگر مجلس سنا آن ها را تصویب می کرد و مجلس در اختیار دربار شاه بود. مصدق سعی کرد دوره این مجلس را از چهار سال به دوسال تقلیل بدهد و در انتخابات بعدی ترکیب نیمی از آن را که انتخابی بود واقعا انتخابی کند و دست شاه را از آن کوتاه سازد.

انتخابات پر تقلب مجلس هفدهم نیز در همین سال و پیش از استعفای اعتراضی مصدق و تظاهرات 30 تیر انجام شده بود. شاه به کمک ارتش و شهربانی و زمینداران بزرگ (خوانین) عده زیادی از صندوق ها بیرون آورده و در واقع با رای سازی، نماینده تراشی کرده بود و علیرغم همه اعتراضات مردم و مصدق چنین مجلسی را با چنان نمایندگانی شخصا افتتاح کرد. در جریان افتتاح مجلس مصدق بعنوان اعتراض در مراسم حاضر نشد. همین مجلس و ترکیب آن، سید حسن امامی که بعدها امام جمعه تهران شد و با تقلب به مجلس هفدهم برده شد بعنوان رئیس و میراشرافی بعنوان نایب رئیس مجلس انتخاب شد!

شاه که از قیام 30 تیر با صدور دوباره حکم نخست وزیری مصدق تن به عقب نشینی اجباری داده بود، پس از چند عقب نشینی تاکتیکی دیگر، بار دیگر سازماندهی و توطئه علیه مصدق را شروع کرد. درحالیکه مصدق به شاه نامه نوشته و پشت قرآن هم امضاء کرده و تاکید کرده بود که با جمهوری مخالف است و مطابق قانون اساسی و نظام سلطنتی عمل خواهد کرد. یعنی شاه باشد و مطابق قانون اساسی سلطنت هم بکند، اما حکومت نکند! که اگر چنین کرده بود شاید کارش به سقوط و فرار بی بازگشت از کشور در سال 57 نمی کشید. همین هشدار را یکبار هم قوام السلطنه با تجربه ای که از دوران رضاشاه داشت، یکبار به شاه جوان داده بود اما به گوشش فرو نرفته بود.

مصدق پس از بازگشت دوباره به نخست وزیری توانست اختیار تعیین وزیر جنگ را از شاه بگیرد، اختیار تعیین ریاست ستاد ارتش هم مطابق قانون به مصدق واگذار شد. ژنرال هائی که مصدق آنها را بازنشسته کرد کسانی بودند که همچنان فرمان از شاه می گرفتند و زیر بار حرف نخست وزیر نمی رفتند. سیاستمدارانی که تصفیه شدند نیز اکثرا کسانی بودند که با سفارت انگلیس در ارتباط بوده و دستور از آنجا می گرفتند. مصدق در گام بعدی و برای قطع دخالت های انگلستان در امور کشور، مناسبات سیاسی با انگلستان را قطع کرد و سفارت آنها را در تهران بست. اقدام دیگر او بازداشت برادران رشیدیان بود. آنها شبکه جاسوسی انگلستان را در ایران اداره می کردند. آنها نیز پس از مدتی و براثر پیگیر نبودن مصدق در این اقدامات از زندان بیرون آمدند و توانستند مهم ترین پل ارتباطی میان اشرف پهلوی، ماموران انگلیس و امریکا برای کودتای 28 مرداد را برقرار کنند.

اینها گام های بزرگی بود که او برداشت، اما متاسفانه نتوانست آنها را پیگرانه ادامه بدهد. مثلا برخی از ژنرال های بازنشسته از زندان آزاد شدند. مانند سرلشگر زاهدی که یکسال بعد عامل اجرای کودتای 28 مرداد شد. همین نظامی های بازنشسته نیز بیکار ننشسته و در ارتباط با شاه و دربار علیه مصدق وارد توطئه شدند. طرح قهر شاه و اعلام خروجش از ایران به اجرا گذاشته شد. شاه اعلام کرد می خواهد همراه همسر زیبایش "ثریا" برای مدتی از کشور برود. مصدق برای صحبت با شاه به دربار رفت. همزمان با حضور او در دربار، نظامی های بازنشسته که از قبل آماده شده بودند تحت عنوان مردم در برابر دربار جمع شده و مخالفت خود با خروج شاه از کشور را فریاد کشیدند. آیت الله کاشانی که از مدتی پیش به رقابت و مخالفت با مصدق برخاسته بود نیز یکی از اشتباهات بزرگ خود را مرتکب شد و با صدور اطلاعیه ای خواهان تغییر تصمیم شاه برای خروج از کشور شد. مذهبیون طرفدار او و بازار تهران نیز بدنبال کاشانی به حرکت در آمدند. نظامی هائی که مقابل دربار شاه جمع شده بودند با این حمایت ها شیر شده و می خواستند همانجا مصدق را هنگام خروج از دربار بکشند!

پس از تظاهرات 30 تیر مخالفان دولت مصدق که از حمایت حزب توده ایران از مصدق وحشت زده شده بودند، یورش به حزب را تشدید کردند. علاوه بر اوباش، چاقوکش های حقوق بگیر حزب زحمتکشان دکتر بقائی که در گذشته از حامیان مصدق بود اما حالا تمام قد در مجلس علیه مصدق برخاسته بود، حزب سومکا نیز بر عملیات تخریبی و تهاجم های خود علیه حزب توده ایران افزود. این حزب دو چهره معروف داشت. داریوش فروهر و داریوش همایون داماد سرلشگر زاهدی. حزب سومکا در واقع یک حزب فاشیستی بود و حتی طرز لباس پوشیدن و آریش مو و سبیل اعضای آن شبیه دوران هیتلر بود. حمله به مراکز و متینگ های حزب توده ایران از وظائف آنها بود. بتدریج داریوش فروهر حساب خود را از این حزب جدا کرد و حزب ملت ایران را پایه گذاری کرد که بکلی سیاست و روشی متفاوت با سومکا داشت. داریوش همایون نیز پس از کودتای 28 مرداد وارد دستگاه شد و حتی روزنامه آیندگان را پایه گذاری کرد و دیگرآن افکار فاشیستی دوران سومکا را نداشت. رهبری این حزب سرانجام به "پزشکپور" رسید که شعارش دفاع از بحرین و این نوع شعارهائی که نه سیخ حکومت بسوزد و نه کباب آن بود. همین دار و دسته ها پس از تظاهرات 30 تیر و برای انتقام از حمایت حزب از مصدق به خانه صلح که دراختیار حزب توده ایران بود حمله کرده و آن را به آتش کشیدند.

کسانی که سیر رویدادها در سال 1331 را دنبال نکنند، هرگز تصویر درستی از آنچه در کودتای 28 مرداد روی داد نخواهند داشت.

از وقایع مهم این سال، آزاد شدن خلیل طهماسبی قاتل سپهبد رزم آراء و نواب صفوی رهبر فدائیان اسلامی از زندان است. خنده دار این که مجلس آزادی طهماسبی را تصویب می کند و مجلس سنا که گوش به فرمان شاه بود فورا این مصوبه را تائید می کند و آیت الله کاشانی هم حمایت.

از رویدادهای فرهنگی این سال، در گذشت قاسم غنی است که یکی از معتبرترین نسخه های دیوان حافظ را از خود برجای گذاشته است.

مراسم آشتی کنان موقت کاشانی و مصدق، حضور آیت الله بهبهانی در دربار و خواهش از شاه برای نرفتن از ایران، نقش حسین مکی که کارگزار شرکت نفت انگلیس در ایران بود و همیشه در کنار آیت الله کاشانی در مجلس و رویدادهای سالهای منجر به کودتای 28 مرداد، تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی تهران است. در همین سال مراسم سالروز تولد شاه در ورزشگاه امجدیه "شیرودی" که با حضور وی انجام شد، به تظاهرات وسیع علیه شاه در حضور خود وی تبدیل شد و شاه نیمه کار مراسم را رها کرده و به کاخش بازگشت. این یکی از تظاهرات موفق حزب توده ایران بود.

سال 1331

فروردین ماه

1– دکتر محمد مصدق طی پیام نوروزی ملت را در مقابل فشار فقر، بیکاری، بی نظمی و عدم امنیت قضائی به ایستادگی و پایمردی دعوت کرد.

2- دکتر قاسم غنی از رجال دانشمند، مولف و مترجم اندیشمند در امریکا درگذشت.

3– از طرف جوانان دموکرات میتینگی در میدان فوزیه داده شد ولی هنگام بازگشت افراد به مراکز خود بین دسته های جوانان دموکرات و قوای انتظامی زد و خورد شد و مراکز آنها از طرف قوای انتظامی اشغال گردید.

4 – در تهران برای مدت یک ماه حکومت نظامی اعلام شد و سرلشگر مهدی قلی علوی مقدم فرماندار نظامی شد.

5 – 60 نفر از نمایندگان دوره هفدهم در منزل دکتر مصدق اجتماع نمودند. دکتر مصدق در این اجتماع طی نطق مشروحی علل خرابی اوضاع کشور و بیکاری و فقر عمومی را بیان داشت و تصمیمات دولت را برای اصلاح عمومی در موارد زیر خلاصه نمود:

1– تجدید نظر در کلیه ارقام بودجه.

2 -  تجدید نظر در قوانین مالیاتی.

3 – تامین اعتبارات کافی برای کارهای تولیدی.

4 – تجدید نظر در سازمان اداری.

5 – لغو کلیه مقررات مزاحم.          

6 – تنظیم برنامه برای استفاده از اسباب و وسائل نفت.

اردیبهشت ماه

1 – مجلس دوره هفدهم گشایش یافت. شاه نطقی ایراد کرد، دکتر مصدق در مراسم افتتاح شرکت ننمود، پس از افتتاح شیخ الملک اورنگ رئیس سنی مجلس شد.

2 – اولین جلسه نمایندگان دوره هفدهم پس از 68 روز فترت با 70 نماینده تشکیل جلسه داد.

3 – دکتر محمد مصدق نخست وزیر طی نامه ای که به مجلس فرستاد متذکر شد در بعضی از حوزه های انتخاباتی فساد وجود داشته است و مردم از وکلاء تحمیلی تنفر کامل دارند و از نمایندگان خواست تا اعتبارنامه های مخدوش را رد کنند.

4 – آیت الله سید فخر الدین جزایری نایب رئیسه انجمن نظار انتخابات تهران در پاسخ نامه نخست وزیر شرحی انتشار داد و فساد را در انتخابات تهران تایید نمود و به صراحت گفت برخی از کسانی که به نمایندگی انتخاب شده اند نه کسی آنها را می شناسد و نه رای داشته اند و من اعتبار نامه های آنها را امضاء نکرده ام.

5 – آرامگاه سعدی در شیراز با شرکت شاه و ثریا افتتاح شد.

6 – لوله کشی شهر شیراز که با همت حاج محمد نمازی انجام گرفته بود افتتاح و بهره برداری از آن آغاز شد.

7 – دولت انگلستان طی یادداشتی به دولت ایران هشدار داد که بحرین کشوری است که تحت حمایت انگلستان می باشد.

8 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی پنجاه اعتبار نامه به تصویب رسید و نسبت به بقیه مخالفت شد. هنگاه طرح اعتبارنامه دکتر سید حسن امامی امام جمعه تهران تشنج شدید ایجاد شد. میر اشرافی نماینده مشکین شهر به دکتر مصدق و کابینه او حمله کرد.

خرداد ماه

1 – دکتر مصدق نخست وزیر به اتفاق همراهان خویش با طیاره هلندی برای حضور در دیوان لاهه از فرودگاه مهر آباد عزیمت نمود. همراهان نخست وزیرعبارت بودند از: اللهیار صالح، دکتر غلامحسین مصدق، دکتر بقائی، دکتر سنجابی، مهندس حسیبی، دکتر عبدالحسین علی آبادی و همچنین آقایان حسن صدر و دانشپور منشی و مترجم از مطبوعات، حسینقلی مستعان از تهران مصور به علاوه نمایندگان اطلاعات، کیهان، باختر امروز و سیاست، مردم تهران با شور و هیجان خاصی نخست وزیر را مشایعت نمودند. در فرودگاه لاهه دادستان دیوان لاهه از دکتر مصدق استقبال کرد.

2 – بر حسب دعوت نخست وزیر دکتر شایگان به لاهه رفت.

3 – دکتر کریم سنجابی به سمت قاضی اختصاصی ایران به دادگاه لاهه معرفی شد.

4 – هانری رولن وکیل دادگستری تبعه بلژیک که از حقوق دانان معروف بین المللی است به عنوان مشاور حقوقی ایران در دادگاه لاهه معرفی گردید.

تیر ماه

1 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی انتخابات هیئت رئیسه آغاز شد. کاندیداها عبارت بودند از دکتر شایگان، دکتر عبدالله معظمی و دکتر سید حسن امامی استادان دانشکده حقوق. در ابتدای جلسه دکتر شایگان به نفع دکتر معظمی از کاندیدائی ریاست مجلس کنار رفت. سرانجام پس از رای گیری دکتر سید حسن امامی با 39 رای از 76 نفر عده حاضر به ریاست مجلس انتخاب شد. دکتر معظمی هم 31 رای داشت. از طرف مردم تظاهرات شدیدی بر علیه رئیس جدید مجلس به وقوع پیوست.

2 – در جلسه علنی مجلس محمد ذوالفقاری و مهندس احمد رضوی نایب رئیس شدند.

3 – مجلس شورای ملی آمادگی خود را اعلام داشت و طبق سنت پارلمانی نخست وزیر از سمت خود کناره گیری کرد و ضمن استعفا پیامی برای ملت ایران فرستاد.

4 – مردم ایران چه در تهران و چه در شهرها توسط طومار و سخنرانی و تلگراف تجدید نخست وزیری مصدق را خواستار شدند.

5 – در جلسه خصوصی مجلس شورای ملی 52 نماینده از 65 نفر عده حاضر به تجدید زمامداری مصدق اظهار تمایل نمودند.

6 – مجلس سنا از ابراز تمایل به نخست وزیری مصدق خودداری کرد و اظهار نمود پس از ملاحظه برنامه دولت تصمیم لازم را اتخاذ خواهد نمود.

7 – دکتر مصدق از قبول نخست وزیری به علت عدم ابراز تمایل مجلس سنا خودداری کرد.

8 – سیل طومار تلگراف از تهران و شهرستان ها برای نخست وزیری مصدق سرازیر شد.

9 – آیت الله کاشانی اعلامیه شدیدالحنی علیه تصمیم مجلس سنا انتشار داد و از اصناف و بازرگانان و پیشه وران تقاضا کرد از تعطیل تا اطلاع ثانوی خودداری نمایند.

10 – فرمان نخست وزیری مجدد دکتر مصدق صادر شد.

11- دکتر مصدق در جلسه خصوصی مجلس شرکت نمود و تقاضای اختیارات شش ماهه کرد.

12 – دکتر محمد مصدق با شاه ملاقات کرد و تقاضا کرد وزارت جنگ را عهده دار شود ولی شاه نپذیرفت.

13 – دکتر مصدق ضمن نامه ای که برای شاه فرستاد از نخست وزیری استعفا داد. نامه مصدق به این شرح بود. چون در نتیجه تجربیاتی که در دولت سابق به دست آمده پیشرفت کار در این موقع حساس ایجاب می کند که پست وزارت جنگ را فدوی شخصا عهده دار شود و مورد تصویب شاهانه واقع نشده، البته بهتر آن است دولت آینده را کسی تشکیل دهد که کاملا مورد اعتماد باشد و بتواند منویات شاهانه را اجرا کند و با وضع فعلی ممکن نیست مبارزاتی را که ملت ایران شروع کرده پیروزمندانه خاتمه دهد. علاء وزیر دربار با اعلام قبول استعفای مصدق از طرف شاه رای تمایل مجلس شورای ملی را نسبت به نخست وزیر آینده خواستار شد.

14 – جلسه سری مجلس شورای ملی با حضور 42 نماینده تشکیل شد. از این عده حاضر در جلسه سری چهل نفر به زمامداری احمد قوام رای تمایل دادند. یک رای سفید بود، ریاست هم در رای شرکت نکرد.

15 – فرمان شاه بدین صورت برای احمد قوام صادر شد: جناب اشرف آقای احمد قوام نخست وزیر نظر به اعتمادی که به مراتب شایستگی و کاردانی شما داریم، به موجب این دستخط سمت نخست وزیری را به شما محول و مقرر می داریم در تشکیل هیئت وزیران شرکت نموده نتیجه را زودتر به اطلاع ما برسانید. شاه.

16 – 28 نماینده مجلس طی اطلاعیه ای متذکر شدند برای ادامه نهضت ملی جز با زمامداری دکتر مصدق باشخص دیگری موافقت نخواهند کرد.

17 – جبهه ملی اعلامیه داد و روز 30 تیر را تعطیل عمومی اعلام نمود. تهران و شهرها دچار تشنج و ناامنی گردید. طبقات مختلف به تظاهرات پرداختند.

18 – بازار تهران تعطیل شد. در خیابان ها بین تظاهرکنندگان و پلیس زدوخورد آغاز شد.

19 – قوام از شاه تقاضای اختیارات فوق العاده نمود و درخواست کرد مجلسین را منحل کند.

20 – وضع تهران و غالب شهرها به حالت نیمه تعطیل در آمد و همه جا حمایت از زمامداری مصدق شد.

21 – در تهران و شهرستان ها تعطیل عمومی گردید و مردم در میادین و خیابان ها به تظاهرات پرداختند.

22 – در تهران مردم از بامداد دست به کار شدند در حالی که دسته های مختلف شعار می دادند به طرف خیابان های مرکز شهر و میدان بهارستان در حرکت بودند. در تظاهرات و مقاومت روز 30 تیرهمه طبقات اعم از کارگر، پیشه ور، فرهنگی ، دانشجو، روشنفکر، بازاری، پیر و جوان و زن و مرد با هم بودند. اولین تیراندازی در ساعت 7 بامداد در بازار تهران آغاز شد که چند نفر مجروح شدند، تدریجا زد و حورد با پلیس و ماموران نظامی در خیابان های شاه آباد، فردوسی، نادری و سعدی و دانشگاه شروع شد. فرمان قتل عام مردم از طرف حکومت نظامی صادر و از زمین و آسمان خون می بارید. هزاران نفر در این زدوحورد مقتول و مجروح شدند.

23 – در شهرستان ها تظاهرات مردم خونین شد و بین پلیس و مردم جنگ درگرفت. در اهواز عده زیادی به قتل رسیدند.

24 – عده ای از نمایندگان مجلس با شاه ملاقات نموده و خطر سقوط رژیم را اعلام کردند.

25 – شاه قوام را از نخست وزیری معزول نمود.

26 – علاء وزیر دربار به مجلس رفت و خبراستعفای قوام را به اطلاع مجلس رسانید.

27 – از 64 نماینده حاضر در مجلس 61 نفر به زمامداری دکتر مصدق ابراز تمایل کردند.

28 – ساعت 5 بعد از ظهر مامورین انتظامی در تهران جمع آوری شدند و مردم نظم شهر را در دست گرفتند.

29 – دکتر مصدق و آیت الله کاشانی اعلامیه هائی بر حرمت نظامیان دادند و از مردم خواستند از حمله و ضرب و شتم نظامیان و مامورین پلیس خودداری نمایند.

30 – احمد قوام در امامزاده قاسم در منزل برادر خود (معتمدالسلطنه) مخفی شد.

31 – مردم عازم خانه مصدق شدند. مصدق به مردم گفت استقلال ایران از دست رفته بود ولی شما با رشادت خود آن را گرفتید.

32 – فرمان نخست وزیری مجدد دکتر محمد مصدق صادر شد.

33 – دکتر حسن امامی رئیس مجلس شورای ملی از سمت خود کناره گیری کرد.

34 – به مناسبت پیروزی ملت ایران در قیام 30 تیر دمونستراسیون عظیمی با شرکت همه احزاب و دستجات سیاسی تشکیل شد که در آن ده ها هزار نفر شرکت کردند.

مرداد ماه

1 – سرلشگر گرزن رئیس ستاد ارتش، سرلشگر علوی مقدم فرماندار نظامی و سرلشگر کوپال رئیس شهربانی از مشاغل خود برکتار و به مناسبت وقایع 30 تیر ماه تحت تعقیب قرار گرفتند.

2 – سناتورها در جلسه علنی خود به دکتر مصدق رای اعتماد دادند از 41 سناتور حاضر در جلسه سی و سه نفر به مصدق رای دادند.

3 – دکتر مصدق شرحی در پشت قران نوشته و آن را پس از امضا و مهر برای شاه فرستاد. متن نوشته شده از طرف مصدق به این شرح بود: دشمن قران باشم اگر بخواهم بر خلاف قانون اساسی عمل کنم همچنین اگر قانون اساسی را نقض کنند و رژیم مملکت را تغییر دهند من ریاست جمهور را قبول کنم.

4 – دفاتر اختصاصی برادران و خواهران شاه برچیده شد و به آنها تکلیف گردید خاک ایران را ترک نمایند.

5 – نمایندگان منصوب به جبهه ملی و عده ای دیگر از نمایندگان فراکسیونی به نام "نهضت ملی" تشکیل دادند. این فراکسیون مجموعا 35 عضو دارد.

6 – از طرف اصناف و بازرگانان مجلس ترحیم و یادبود شهدای سی تیر با شرکت هزاران نفر تشکیل شد.

7 – به دستور دکتر مصدق به مناسبت شهدای روز 30 تیر کلیه ادارات دولتی تعطیل عمومی نموده و پرچم ها به حالت عزا نیمه افراشته شد.

8 – سپهبد مرتضی یزدان پناه از طرف دکتر مصدق به ریاست ستاد ارتش برگزیده شد.

9 – مجلس شورای ملی قیام سی تیر را به نام "قیام مقدس ملی" شناخت و شهدای آن روز را "شهدای ملی" نامید.

10 – مجلس شورای ملی به اتفاق آراء به کابینه دکتر مصدق رای اعتماد داد.

11 – لایحه اختیارات دکتر مصدق به مجلس داده شد و دو فوریت آن تصویب گردید.

12 – ماده واحده اختیارات دکتر مصدق به این شرح تصویب شد: ماده واحده – به آقای دکتر محمد مصدق نخست وزیر اختیار داده می شود که از تاریخ تصویب این قانون تا مدت شش ماه لوایحی که برای اجرای مواد 9 گانه برنامه دولت ضروری است و در جلسه هفتم مرداد 1331 مجلس شورای ملی تصویب شده است تهیه نموده و پس از آزمایش تقدیم مجلسین نماید و تا موقعی که تکلیف آنها در مجلسین معین نشده لازم الاجراء است.

13 – به دستور دکتر محمد مصدق نخست وزیر، اشرف پهلوی تهران را به سوی اروپا ترک کرد.

14 – از 35 سناتور حاضر در جلسه علنی مجلس سنا 34 نفر به دکتر مصدق و برنامه او رای اعتماد دادند.

15– لایحه ضبط اموال قوام به این شرح تصویب شد. چون احمد قوام یکی از عوامل موثر قتل و فجایع جریان اخیر که منتهی به کشتار جمعی روز سی ام تیر ماه می باشد و قیام مسلحانه علیه ملت ایران شده است تشخیص و مفسد فی الارض شناخته شد. علاوه بر تعقیب و مجازات قانونی به موجب این قانون کلیه اموال و دارائی منقول و غیر منقول احمد قوام از ملکیت او خارج می گردد.

16 – قوام السلطنه نامه ای به مجلس فرستاد و پیرامون نخست وزیری خود توضیحاتی داد و مصادره اموال خود را بر خلاف قانون اساسی دانست.

17 – دکتر سید حسن امامی امام جمعه تهران و رئیس سابق مجلس تهران را به سوی اروپا ترک کرد.

18 – در جلسه علنی مجلس شورای ملی نمایندگان آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی را به ریاست مجلس برگزیدند. آیت الله کاشانی پس از قبول این سمت اعلام کرد در مجلس حضور پیدا نخواهد کرد و نواب رئیس باید جلسات را اداره کنند.

19– طرح ذیل برای عفو و آزادی خلیل طهماسبی با سه فوریت به تصویب رسید. ماده واحده: چون جنایت حاج علی رزم آرا و حمایت او از اجانب بر ملت ایران ثابت است بر فرض آنکه قاتل او استادخلیل طهماسبی باشد از نظر ملت بی گناه و تبرئه شناخته می شود.

20 – دکتر محمد حسین علی آبادی استاد دانشکده حقوق به معاونت نخست وزیری برگزیده شد.

21 – یازده قریه از املاک اختصاصی ورامین بین زارعین آنجا تقسیم شد.

22 – مقررات حکومت نظامی در تهران ملغی شد.

23 – در تهران بین دستجات سیاسی زد و خورد شدیدی آغاز شد و عده زیادی از طرفین مقتول یا مجروح شدند. تظاهر کنندگان خانه صلح را به آتش کشیدند. رهبر حزب سومکا و عده زیادی دستگیر شدند.

24 – استقرار حکومت نظامی در تهران به تصویب هیئت وزیران رسید.

شهریور ماه

1 – عده زیادی از افسران ارتش از جمله سپهبد شاه بختی، سرلشگر هدایت، سرلشگر حجازی، سرلشگر کوپال، سرلشگر گرزن، سرلشگر علوی مقدم، و ده سرتیپ بازنشسته شدند. در تصفیه ارتش توسط دکتر مصدق مجموعا 136 افسر بازنشسته گردیدند.

2 – آیت الله سید محمد تقی خوانساری یکی از بزرگترین علماء در شهر همدان به رحمت ایزدی پیوست. جنازه فقید سعید به آستانه معصومه حمل شد.

3 – به مناسبت درگذشت آیت الله خوانساری ادارات دولتی تعطیل گردید.

4 – اللهیار صالح با سمت سفیر کبیر عازم امریکا شد.

5 – آیت الله کاشانی از سفر حج به تهران بازگشت. از طرف بازرگانان چندین طاق نصرت در مسیر آیت الله بر پا شده بود.

مهر ماه

1 – به دستور دولت سرلشگر حجازی و برادران رشیدیان توسط حکومت نظامی بازداشت شدند.

2 – دکتر حسین فاطمی مدیر روزنامه باختر امروز و نماینده مجلس به سمت وزیر امور خارجه تعیین شد.

3 – مجلس سنا با لوایح عفو خلیل طهماسبی و مصادره اموال احمد قوام مخالفت کرد و آن را خلاف قانون اساسی و قوانین موضوعه دانست.

4 – در جلسه فوق العاده هیئت وزیران قطع رابطه سیاسی ایران و انگلستان به تصویب رسید و عصر آن روز به کاردار سفارت انگلیس تسلیم شد. پس از انتشار این خبر مردم در مقابل سفارت انگلیس دست به تظاهرات زدند. مردم نشان امپراطوری انگلیس را از سر در سفارت برداشتند. حفظ منافع اتباع ایران در انگلستان به عهده دولت سوئد قرار گرفت.

آبان ماه

1 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی طرح تقلیل مدت مجلس سنا از چهار سال به دو سال با تفسیر اصل پنجم قانون اساسی از طرف عده ای از نمایندگان به قید دو فوریت به مجلس داده شد و فی المجلس تصویب شد.

2 – سناتورها برای تشکیل جلسه خواستند به باغ بهارستان وارد شوند ولی درهای مجلس به روی آنها بسته شد و در نتیجه جلسه خود را در منزل نظام السلطنه مافی تشکیل دادند و نسبت به تفسیر مصوبه مجلس چنین اتخاذ تصمیم نمودند که مجلس سنا لازم می داند اعلام بدارد که تا آخر مدت دوره فعلی همیشه آماده انجام وظایف قانونی خود می باشد و در این مدت هر قانونی که بدون رعایت اصل 46 قانون اساسی فقط به تصویب مجلس شورای ملی برسد قابل توشیح و معتبر نخواهد بود. بدین ترتیب مجلس سنا تعطیل گردید.

3 – روزنامه باختر امروز ضمن مقاله ای تند و کوبنده سناتورها را مجری وزارت خارجه انگلیس معرفی کرد.

4 – در مراسم جشن تولد شاه تظاهرات شدیدی علیه شاه به عمل آمد و زد و خورد گردید عده ای مجروح و عده ای دستگیر شدند.

5 – شاه قانون تفسیر اصل پنجم قانون اساسی را مبنی بر تقلیل مدت مجلس سنا توشیح کرد و از دولت خواست اقدامات قانونی برای انتخابات مجلس سنا فورا به عمل آورد.

6 – وزیر دادگستری لایحه ای برای تعقیب احمد قوام به قید دو فوریت تقدیم مجلس نمود که دو فوریت آن به تصویب رسید.

7 – ماده واحده تعقیب احمد قوام به این شرح به تصویب رسید: مجلس شورای ملی به وزارت دادگستری اجازه می دهد که نسبت به وقایع 27 تیر تا 30 تیر ماه 1331 آقای احمد قوام را مورد تعقیب قانونی قرار دهد.

8 – خلیل طهماسبی از زندان آزاد شد. پس از زیارت حضرت عبدالعظیم به ملاقات آیت الله کاشانی رفت.

9 – شیخ عبدالعلی لطفی وزیر دادگستری با توجه به اختیارات دکتر مصدق دست به تغییرات دامنه داری در دادگستری زد. از جمله دیوان عالی کشور، دیوان کیفر کارکنان دولت، دیوان دادرسی دارائی، دادرسی ارتش و دادستانی ارتش را منحل نمود.

آذر ماه

1 – دکتر مصدق طی نامه ای که به مجلس فرستاد به دکتر بقائی هشدار داد که در انتقاد از دولتی که به پشتیبانی مردم روی کار آمده است از سخنان تند و نادوستانه خودداری کرد.

2 – به تصمیم دولت بندر بوشهر بندر آزاد شناخته شد و بازرگانان داخلی و خارجی می توانند کالای خود را بدون پرداخت عوارض گمرکی عرضه کنند.

3 – کمیسیون اقتصادی سازمان ملل متحد قطعنامه ای به تصویب رسانید که دول به طریق مستقیم یا غیر مستقیم مانع اعمال حاکمیت دولتی که می خواهد از منابع ثروت ملی خود استفاده کند نشوند. انتظام رئیس نمایندگی ایران در سازمان ملل نسبت به طرح و تصویب این قطعنامه کوشش فراوان مبذول داشته بود.

4 – لایحه تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه به قید دو فوریت به مجلس داده شد.

دی ماه

1 – یک هواپیمای دو موتوره شرکت هواپیمائی ایران از آبادان به قصد شیراز و اصفهان و تهران حرکت کرد و هنگام ورود به تهران در یافت آباد سقوط کرد و در نتیجه 22 نفر از مسافرین به قتل رسیدند، فقط دو نفر از مسافرین به وضع معجزا آسائی جان بدربردند.

2 – دکتر مصدق پیامی از رادیو به ملت ایران فرستاد و افزود آیا سزاوار است در روزهائی که چرچیل رهسپار آمریکا است و دولت ایران نیز به مذاکرات مهمی مشغول است.جماعتی از پشت به حکومت خود خنجر بزنند و دانسته و ندانسته مجاهدات ملی را قربانی غرض رانی یا کوته نظری یا بی اطلاعی خود سازند. دو سه تن از امضاء کنندگان طرح دیروز کسانی هستند که دستشان آلوده به بی گناهان سی تیر است. حال باید دانست به چه علل و جهاتی باعث شده کسانی مجازات مسببین فجایع سی ام تیر را به عجله از دولت مطالبه کنند.

3 – دکتر بقائی در روزنامه شاهد طی مقاله ای مصدق را به باد انتقاد گرفته و از اطرافیان وی به زشتی یاد کرد.

4 – در شهرستان ها محض پشتیبانی از مصدق تظاهرات دامنه داری صورت گرفت. غالب دکاکین تعطیل کرده و طی تلگراف های متعدد از دولت حمایت و طرفداری کردند.

5 – دکتر مصدق طی نامه ای از مجلس تقاضای تمدید اختیارات خود را برای یک سال دیگر کرد. پس از قرائت نامه نخست وزیر توسط کاظمی، حسین مکی گفت با این وضع از این مجلس استعفا می دهم و استعفای خود را روی تریبون گذاشت و طی یک مصاحبه مطبوعاتی مصدق را به هیتلر تشبیه نمود و گفت مصدق مرتکب اشتباهی می شود که زیان های فاحش و جبران ناپذیری برای ایران دارد.

6 – طرح جلوگیری از تعطیل مجلس که به تصویب رسیده بود مسکوت ماند.

7 – در جلسه فراکسیون نهضت ملی که در منزل دکتر مصدق تشکیل شد موافقت گردید تمدید یک ساله اختیارات دکتر مصدق تصویب شود به شرط اینکه لوایح قانونی پس از امضاء ایشان سه ماه به سه ماه به مجلس شورای ملی تقدیم گردد. از فراکسیون مزبور آقایان مکی، حائری زاده، دکتر بقائی، نریمان و وکیل پور شرکت نکردند.

8 – آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی نامه ای به مجلس فرستاد. در این نامه متذکر شد تمدید لایحه اختیارات دکتر مصدق خلاف قانون اساسی است و نمایندگان باید از تصویب آن خودداری نمایند. نامه کاشانی به رئیس مجلس شورای ملی پس از قرائت در مجلس توسط خبرنگاران خارجی در سراسر جهان پخش گردید. بدن ترتیب مخالفت دو قطب نهضت ملی ایران آشکار گردید.

9 – آیت الله کاشانی در مقابل تظاهرات شدید مردم به طرفداری از مصدق اعلامیه ای انتشار داد و متذکر شد که در پیشرفت مقاصد دکتر مصدق جدیت خواهم کرد.

10 – اعضاء فراکسیون نهضت ملی اعلامیه ای انتشار داده و متذکر شدند تا تصویب لایحه اختیارات دکتر مصدق در مجلس تحصن اختیار خواهند نمود.

11 – تظاهرات و تعطیل و اعتصاب مردم در شهرستان ها به اوج رسید. از خوزستان سه هزار کفن پوش عازم تهران شدند. در تبریز تظاهرات زیادی به طرفداری مصدق صورت گرفت.

12 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی دکتر بقائی دنباله نطق خود را در مخالفت با تمدید اختیارات ایراد کرد و به تفصیل دلائل مخالفت خود را گفت. بقائی از عضویت جبهه ملی در همین جلسه استعفا کرد. دکتر شایگان در همین جلسه در قبال دلائل مخالفت بقائی توضیحات مفصلی داد، سرانجام لایحه اختیارات دکتر مصدق با قید تبصره ذیل با 59 رای از 67 نفر عده حاضر در مجلس به تصویب رسید. تبصره اضافه این بود که قوانین مصوبه هر سه ماه به سه ماه برای تصویب تقدیم مجلس شود.

13 – آیت الله کاشانی رئیس مجلس شورای ملی نامه ای به نخست وزیر نوشته و با توجه به سوابق سیاسی دکتر مصدق و نطق های مشارالیه در ادوار پنجم و ششم و چهاردهم و شانزدهم وی را از گرفتن اختیارات بر حذر داشت و سرانجام متذکر شد از راه خطائی که می پیمائید پشیمان خواهید شد و قصد تجاوز به حقوق عامه را کنار بگذارید.

بهمن ماه

1 – دکتر مصدق از پشتیبانی مردم قدردانی کرد و توجه همگان را به حساسیت اوضاع و اهمیت مبارزه ای که در پیش دارند جلب نمود و آنگاه به مخالفین حمله کرد و گفت مجادله با حکومتی که در تمام جبهه ها با اجنبی سرگرم زد و خورد است اگر دور از انصاف نباشد شایسته وطن پرستان و علاقمندان به استقلال کشور نیست.

2 – امروز در منزل گلبرگی واقع در دزاشیب بین دکتر محمد مصدق و آیت الله کاشانی با حضور جمعی از نمایندگان ملاقات دست داد. طرفین ضمن ابراز ایرادات خود مراسم آشتی کنان را انجام داده و اعلامیه مشترکی صادر کردند که از رسانه های گروهی پخش شد. آیت الله کاشانی و دکتر مصدق از مردم خواستند که اتحاد و اتفاق خود را حفظ نمایند.

3 – نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام از زندان آزاد شد.

4 – سرتیپ محمود افشار طوس فرماندار نظامی تهران به سمت ریاست شهربانی برگزیده شد.

اسفند ماه

1 – سرلشگر زاهدی بازداشت شد.

2 – شاه و ثریا ملکه ایران تصمیم به مسافرت خارج گرفتند و آماده برای حرکت شدند. دولت تمام وسائل حرکت آنها را محرمانه فراهم کرده بود. دکتر مصدق بامداد امروز برای خداحافظی به دربار رفت.

3 – به مناسبت مسافرت شاه به علت تحریکات عده ای بازار تهران تعطیل شد و دستجاتی از مردم که توسط مخالفین مصدق تحریک می شدند در مقابل کاخ شاه اجتماع نموده و با تظاهرات شدید مانع مسافرت شاه شدند.

4 – آیت الله سید محمد بهبهانی به اتفاق عده ای در دربار حضور یافته و شاه را از این مسافرت منع نمود.

5 -  آیت الله کاشانی اعلامیه ای انتشار نمود و از مردم خواست تا مانع مسافرت شاه به خارج از کشور شوند.

6 – تظاهر کنندگان در مقابل کاخ شاه قصد هلاکت دکتر مصدق را داشتند و مصدق ناچار با هدایت عده ای از درباریان دور از چشم مردم از کاخ خارج شد.

7 – شاه در مقابل تظاهرکنندگان قرار گرفته و انصراف خود را از مسافرت اعلام داشت.

8 – عده ای از مخالفین دکتر مصدق که اکثرا افسران بازنشسته بودند به خانه او ریختند و قصد قتل او را نمودند. مصدق با جامه خواب از راه پشت بام به اداره اصل چهار ترومن رفت و از آنجا خود را به ستاد ارتش رساند و به اتفاق سرلشگر بهار مست به مجلس رفت.

9 – جلسه فوق العاده مجلس با حضور مصدق تشکیل شد و مصدق طی نطقی گفت ریاست عالیه قوا با شاه است و امراء به دستور من اعتنائی نمی کنند. موافقین و مخالفین نطق هائی ایراد کردند، سرانجام مصدق در مجلس متحصن شد.

10 – در تهران و شهرستان ها تظاهراتی له و علیه شاه و مصدق صورت گرفت و در زد و خوردهای موضعی عده ای مقتول و عده ای مجروح و مصدوم شدند.

11 – مجلس شورای ملی از بین خود هشت نفر را تعیین نمود تا اختلافات بین شاه و مصدق و کاشانی را حل نمایند.

12 – 28 نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی در مجلس تحصن اختیار نمودند.

13 – بازار تهران و بعضی از شهرها تعطیل کردند و تظاهرات له و علیه مصدق و شاه اوج گیری کرد.

14 – سر لشگر بهار مست رئیس ستاد ارتش از کار برکنار شد.

15 – سرتیپ تقی ریاحی به ریاست ستاد ارتش منصوب گردید.

16 – سرتیپ مدبر به فرمانداری نظامی تهران برگزیده شد.

17 – سرتیپ محمود امینی به معاونت وزارت جنگ برگزیده شد.

18 – عده زیادی از امراء بازنشسته و رجال از طرف فرمانداری نظامی بازداشت شدند.

19 – تعطیل عمومی همچنان ادامه یافت.

20 – دولت طی پبامی از مردم خواست تا به تعطیلات خاتمه دهند.

21 – هیئت هشت نفری میانجی بین شاه و دولت نظر خود را دادند و صریحا اظهار عقیده نمودند که شاه از مسئولیت مبرا است و به هیچ وجه حق مداخله در امور کشور را ندارد.

22 – سرلشگر زاهدی و عده ای از رجال که پس از واقعه نهم اسفند بازداشت شده بودند آزاد شدند.

23 – دکتر مصدق طی پیامی رد پیشنهاد دولتین امریکا و انگلیس (درباره ملی شدن نفت ایران) را با دلائل به اطلاع عامه رسانید.

 --------------------------------------------------

شماره های گذشته را از اینجا می توانید مطالعه کنید:

        پیج فیسبوک راه توده