روز شمار تاریخ ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

ادامه تیرباران توده ای ها

آزادی ملیون و آمدن امریکائی ها

در سال 1334 نیز پس لرزه های زلزله 28 مرداد ادامه یافت. درحالیکه اعدام، دستگیری و محاکمه توده ایها در این سال نیز ادامه یافت، اعضای کابینه دکتر مصدق، رهبران جبهه ملی و نظامیانی که در دوران مصدق در راس برخی ادارات و سازمان ها بودند، یا با تقاضای عفو از شاه و یا بدون تقاضای عفو یکی پس از دیگری از زندان آزاد شدند. یگانه قربانی کودتا که تیرباران شد دکتر حسین فاطمی وزیر خارجه مصدق بود.

در همین سال، ایران با گرفتن وام های مکرر و متعدد از امریکا، عملا زیر سیطره مالی امریکا قرار گرفت. همه این وام ها با بهره ای که بانک های امریکائی تعیین کرده بودند باید پرداخت می شد. دست و دلبازی امریکا در دادن وام ها و دست دراز کودتاچی ها برای گرفتن وام، استقلال اقتصادی ایران را نیز با استقلال سیاسی بر باد رفته ایران پیوند داد.

برجسته ترین دیپلمات های امریکا که پیش و پس از کودتا در تهران مستقر شده بودند، با تثبیت کودتا یکی یکی به امریکا بازگشتند و در مقاماتی در حد معاون وزارت خارجه قرار گرفتند.

مبارزه با کودتا و افشای مناسبات دربار شاه و کودتاچی ها با امریکا و انگلیس تبدیل شد به مبارزه با بهائی ها و حجت الاسلام چند رنگی بنام محمد تقی فلسفی در تهران این پرچم را برافراشت و آیت الله بروجردی در قم و آیت الله بهبهانی که از آتش بیاران کودتای 28 مرداد بود از فلسفی حمایت کردند. بدین ترتیب، فلسفی و روحانیونی که حامی او بودند با کمک فرمانداری نظامی و دربار شاه توانستند اذهان عمومی را از مبارزه با کودتاچی ها منحرف ساخته و مبارزه با بهائی ها را جانشین آن کنند. یعنی همان هدفی که شیخ محمود حلبی بنیانگذار انجمن حجتیه در مشهد دنبال می کرد در تهران فلسفی دنبال کرد. استقبال فرمانداری نظامی و دربار شاه از این انحراف سیاسی که خود مشوق آن بودند تا حدی بود که سخنرانی های ضد بهائی فلسفی مستقیم از رادیو تهران که بشدت کنترل می شد پخش می شد. سرانجام سرتیپ تیمور بختیار فرماندار نظامی کودتا با چند کامیون سرباز به ساختمان حضره القدس که مرکز بهائیان در تهران بود حمله و آن را تخریب کردند. بانگ شادی آیت الله بروجردی و بسیاری از روحانیون به هوا برخاست. حتی بازار تهران که پس از کودتا چندین بار در حمایت از ملیون و شخص مصدق بازار را تعطیل کرده و حتی تظاهرات کرده بودند، فریب این نیرنگ دربار و فرمانداری نظامی و روحانیونی نظیر فلسفی را خوردند و کودتا را رها کرده و رفتند بدنبال مبارزه با بهائی ها. نخستین بنای ساواک روی زمین ساختمان ویران شده حضره القدس ساخته شد. در شرح فریبکاری دربار شاه و ماهیت باصطلاح مبارزه ای که فلسفی پرچم آن را بلند کرده بود همان بس که بهائی ها در عالی ترین مقامات رژیم شاه قرار گرفتند. از جمله سپهبد ایادی معروف ترین چهره نظامی بهائی و پزشک مخصوص شاه که مانند علم وزیر دربار شاه حق داشت هر زمان که لازم تشخیص داد وارد اتاق خواب شاه شود.

در همین سال فدائیان اسلام که مخرب ترین نقش را در دوران جنبش ملی داشتند و دست به چند تروری زدند که حاصل آن به نفع شاه و دربار بود، با این تصور که هر گردی گردوست، قصد ترور علاء نخست وزیر پس از مصدق را کردند. چنین تروری برخلاف ترور سپهبد رزم آراء تائید شاه و دربار را نداشت و به همین دلیل و با توجه به اینکه شاه و انگلیس نیازی به این ماشین ترور نداشتند، همه رهبران فدائیان اسلام دستگیر و پس از یک محاکمه سرپائی محکوم به اعدام شده و تیرباران شدند.

و باز از رویدادهای مهم این سال برکناری سپهبد زاهدی از نخست وزیری و فرستادن او به خارج از ایران توسط شاه بود. بدنبال وی، سرلشکر کودتاچی "نادر باتمانقلیچ" که رئیس ستاد ارتش دولت سپهبد زاهدی بود نیز از کار برکنار شده و سفیر در پاکستان شد. شاه کودتاچی هائی که معروف بودند به "تاج بخش" یکی پس از دیگری کنار گذاشت.

سفر رئیس ستاد ارتش امریکا به تهران و احضار فرماندهان ارتش شاه به سفارت امریکا و توجیه آنها برای پیروی از دستورات مشاوران نظامی امریکائی که بزودی و با پیمان بغداد میان ترکیه ایران و عراق راهی ایران می شدند نیز از خبرهای سال 34 است. سازماندهی ارتش به تقلید از سازماندهی ارتش امریکا آغاز شد و همین سازماندهی پس از جنگ ایران و عراق و در زمان رهبری علی خامنه ای که فرماندهی کل قوا را نیز مانند شاه دراختیار گرفت، تقلید شد و علاوه بر سه ستاد نیروی هوائی، نیروی زمینی و نیروی دریائی، ستاد سپاه پاسداران نیز زیر مجموعه ستاد مشترک نیروهای مسلح جمهوری اسلامی شد و سرلشگر فیروز آبادی رئیس آن.

از جمله اخبار خواندنی این سال، یکی احضار و بازجوئی و بازداشت آیت الله کاشانی است که فکر کرده بود پس از همراهی با کودتاچی ها در سرنگونی مصدق بر صدر خواهد نشست و دیگری قرار گرفتن "علینقی اردلان" در راس وزارت خارجه است. اردلان پس از بازنشسته شدن بدلیل دوستی که با دکتر مصباح زاده صاحب موسسه انتشاراتی کیهان داشت چند سال ریاست افتخاری دانشکده علوم ارتباطات و مطبوعات (دانشکده مطبوعات) را برعهده داشت و در سال انقلاب نیز بار دیگر به خدمت فراخوانده شده و وزیر دربار شاه شد!

سال 1334 - فروردین ماه

فروردین

1 – بهترین نویسندگان کتابهای سال جایزه گرفتند، از جمله محمد حجازی، ذبیح الله صفا، و شجاع الدین شفا.

2 – دکتر کریم سنجابی یکی از سران جبهه ملی که از 28 مرداد متواری و مخفی بود، خود را به فرمانداری نظامی معرفی کرد و چون قبلا توسط حشمت الدوله والا تبار شفاعت شده بود فورا آزاد شد. همچنین مهندس حسیبی نیز خود را معرفی و بلافاصله آزادی خود را یافت.

3 – پنج نفر از کارخانه داران امریکا برای سرمایه گذاری در صنایع ایران وارد تهران شدند.

4 – بانک صادرات و واردات امریکا سی و دو میلیون دلار وام به ایران را تصویب کرد.

5 – ده میلیون دلار از وام مصوبه بانک صادرات و واردات امریکا به دولت ایران پرداخت شد.

6 – سپهبد زاهدی سرانجام تسلیم نظر شاه و امریکا شد و استعفاء خود را به دربار فرستاد.

7 – سپهبد زاهدی تهران را به قصد اروپا ترک کرد.

8 – شاه فرمان نخست وزیری حسین علاء را صادر نمود.

9 – شرکت آنترپوز فرانسوی برنده لوله کشی نفت ازنا به تهران شد.

-----------------------------------------------------------------

توضیح ویراستار: برکناری سپهبد زاهدی از ریاست دولت بر اساس توافقی بود که بین شاه و مقامات کاخ سفید در واشنگتن بعمل آمد. شاه در سفر خود به امریکا اصرار زیادی به برکناری زاهدی داشت و علت و جهت صوری آن فساد و سوء استفاده زیاد در سازمان های اداری ایران بود که ظاهرا توسط ایادی زاهدی انجام گرفته و می گرفت مخصوصا شاه تأیید بر ان نکته داشت که قسمتی از کمکهای بلاعوض امریکا حیف و میل شده است. ولیکن علت اساسی این بود که زاهدی میدانی به شاه برای عرض اندام و اعمال قدرت نمی داد و خود فعال مایشاء بود و از طرفی هیچگونه سهمی برای شاه در کودتای 28 مرداد قائل نبود و معتقد بود استواری مجدد شاه بر سریر سلطنت در نتیجه خواسته و فداکاری او بوده است. رنجش شاه از زاهدی به حدی بود که حتی حاضر نشد او در ایران بماند و با واگذاری شغل سفیر سیار در دول اروپائی او را تبعید نمود و فقط یکبار اجازه داد برای عروسی شهناز و اردشیر به ایران بیاید و آنهم به مدت یک هفته.

11 – وزارت خارجه شوروی اعلامیه ای انتشار داد و متذکر شد دولت ایران از طرف دولت امریکا برای الحاق به بلوک دفاعی خاورمیانه تحت فشار شدید قرار گرفته است.

------------------------------------------------------------------------------

اردیبهشت ماه

1 – بمناسبت حلول ماه مبارک رمضان مراسم روضه خوانی در مسجد سلطانی تهران آغاز شد. محمد تقی فلسفی بالای منبر رفت و فرقه ضاله بهائی را مورد انتقاد ونکوهش شدید قرار داد و به شاه و دولت هشدار داد برای جلوگیری از فتنه انگیزی این فرقه اقدام نمایند. سخنان فلسفی بطور زنده از رادیو تهران پخش شد.

2 – مبلغ ده میلیون دلار بابت دومین قسط وام دریافتی از بانک صادرات و واردات امریکا در اختیار دولت ایران قرار گرفت.

3 – از دولت شوروی پنج هزار تن سیمان خریداری شد که ظرف سه ماه تحویل دهد.

4 – در اثر استمرار سخنرانیهای شیخ محمد تقی فلسفی در مورد فرقه ضاله بهائی تظاهرات شدیدی از طرف مردم تهران و شهرستانها به وقوع پیوست و عده ای از مردم بازار و جنوب تهران عازم تخریب حضیره القدس مرکز اجتماع بهائیان شدند. در نتیجه سرتیپ تیمور بختیار فرماندار نظامی و سرلشکر باتمانقلیچ رئیس ستاد ارتش با شش کامیون سرباز مسلح محل مزبور را اشغال کردند و بلافاصله نسبت به تخریب آن اقدام نمودند.

5 – در شیراز مردم خانه سید علی محمد باب را تخریب نموده تظاهرات دامنه داری علیه فرقه ضاله بهائی ابراز کردند. چون بیم مخاطرات در بین بود در شیراز حکومت نظامی اعلام شد.

6 – حضرت آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی طی نامه ای به ثقه الاسلام فلسفی از خدمات او درباره مبارزه با بهائیان سپاسگزاری نمودند.

7 – آیت الله سید محمد بهبهانی با شاه ملاقات کرد و از اقدام دولت در تصرف حضیره القدس تشکر نمود.

8 – عده ای از علماء و روحانیون با شاه ملاقات کردند و از او جدا خواستار مبارزه و جلوگیری از تبلیغات فرقه ضاله بهائیان گردیدند.

9 – محافظان منزل دکتر مصدق: سرتیپ کیانی، سرهنگ ممتاز، سروان داور پناه و سروان فشارکی از زندان آزاد شدند.

خرداد ماه

1 – بیمارستان مجهز و مدرن نمازی شیراز افتتاح و شروع به کار کرد. این بیمارستان تماما از طرف حاج محمد نمازی بازرگان ساخته و آماده شده است.

2 – بانک صادرات و واردات امریکا 53 میلیون دلار وام در اختیار ایران قرار داد.

3 – سرانجام دولت شوروی پس از سالها مذاکره یازده تن طلای متعلق به ایران را که هنگام جنگ جهانی دوم در بانک شوروی به امانت گذاشته شده بود تحویل مقامات دولتی ایران داد. ریاست هیئت تحویل گیرنده طلا با فتح الله پیرمرادی رئیس نشر اسکناس بانک ملی بود.

4 – مهندس احمد رضوی نایب رئیس پیشین مجلس که به ده سال زندان محکوم شده بود طی نامه ای از شاه تقاضای عفو کرد و حبس دوازده سال به دو سال تقلیل یافت.

تیر ماه

1 – حریق بزرگی انبار دخانیات و انبار غله را با خاک یکسان کرد. 57 نفر مقتول و مجروح شدند و سیصد میلیون ریال خسارت وارد شد.

2 – تعیین حدود و علامت گذاری مرز ایران و شوروی پایان گرفت.

3 – ایران بار دیگر از بانک صادرات و واردات امریکا وام گرفت. این وام به مبلغ چهارده میلیون ریال بود.

4 – احمد قوام (قوام السلطنه) از اعاظم رجال و سیاستمداران ایران در سن 82 سالگی در تهران درگذشت. وی در عصر مشروطیت مجموعا 5 بار نخست وزیر بود. سید علی اکبر موسوی زاده از نزدیکان قوام به محض شنیدن خبر مرگ او سکته کرد و درگذشت. موسوی زاده چندی در کابینه قوام در 1325 وزیر دادگستری و وزیر مشاور بود.

مرداد ماه

1 – جشن پنجاهمین سال مشروطیت با شکوه در باغ بهارستان تشکیل شد: بیست و پنج وکیل مجلس از کشورهای اسلامی در این جشن شرکت کردند.

2 – اولین ساختمان راهروی زیر زمینی میدان سپه به خیابان ناصر خسرو آغاز گردید.

3 – شش نفر از افسران سازمان نظامی حزب توده در میدان تیر لشکر دو زرهی تیرباران شدند.

شهریور ماه

1– ستاد ارتش با سازمان جدیدی که مقتبس از سازمان نظامی امریکا بود آغاز بکار کرد که عبارتست از یک ستاد مشترک و سه ستاد نیروی زمینی و هوائی و دریائی. سپهبد عبدالله هدایت وزیر جنگ به ریاست ستاد مشترک منصوب شد. سرلشکر دکتر بهرام آریانا به ریاست ستاد نیروی زمینی و سرلشگر هدایت گیلانشاه به ریاست ستاد هوائی تعیین و مشغول کار شدند. سرلشکر میرجلالی نیز به معاونت ستاد مشترک منصوب گردید.

2 – ستاد ارتش اداره ای بنام اطلاعات تاسیس کرد که همه روزه اخبار محرمانه نیروهای سه گانه را جمع آوری و تسلیم رئیس ستاد نماید.

3 – اداره بازرسی کل کشور تشکیل شد. این اداره موظف است روابط کارمندان دولت و مردم را بررسی کند.

4 – راه بین تهران و آمل که به جاده هراز معروف است آغاز گردید. هزینه این راه سیصد میلیون ریال پیش بینی شده است.

مهرماه

1 – سازمان برنامه سی و هشت مولد و سی و دو ترانسفورماتور و مقداری کابل برای تکمیل برق کشور خریداری کرد.

2 – شاه در جلسه هیئت وزیران از دوران گوشه نشینی و انزوا طلبی از تحولات سیاسی دنیا انتقاد کرد و الحاق ایران به پیمان دفاعی ترکیه و عراق (معروف به "پیمان بغداد") را لازم و ضروری دانست.

3 – دولت شوروی نسبت به الحاق ایران به پیمان دفاعی ترکیه و عراق به شدت اعتراض نمود و متن یادداشت اعتراضیه خود را به کاردار ایران در شوروی تسلیم نمود.

4 – مسئول سازمان جوانان حزب توده که مدتی مخفی بود دستگیر شد.

آبان ماه

1 – مهندس احمد رضوی که مورد عفو شاه قرار گرفته بود از زندان آزاد شد.

2 – دومین انبار بزرگ مهمات حزب توده در حوالی قلهک کشف شد.

3 – اختلاف نظر بین مجلس سنا و شورای ملی به اوج رسید.

4 – سرلشکر نادر باتمانقلیچ به سمت سفیر کبیری ایران در پاکستان منصوب شد.

5 – اداره کل آمار جمعیت ایران را 24 میلیون نفر اعلام کرد.

6 – دوره دکتری حقوق در دانشگاه افتتاح شد و نخستین دانشجویان دوره اول درس خود را آغاز کردند. غیر از حقوق جزاء، علوم سیاسی و اقتصاد نیز درجه دکترا تاسیس کرد.

7 – داوری در مورد اختلاف مجلس سنا و شورای ملی به شاه واگذار شد.

8 – دکتر مرتضی یزدی در دادگاه تجدید نظر هم محکوم به اعدام شد.

9 – بعد از ظهر امروز مراسم تشییع جنازه سید مصطفی کاشانی با شکوه کامل انجام گرفت در رابطه با مرگ کاشانی عده زیادی دستگیر شدند از جمله پوران دختر محمد مسعود و نوکر و کلفت و باغبان خانه مرحوم سید مصطفی کاشانی نیز جزو دستگیر شدگان هستند.

10 – بمناسبت درگذشت سید مصطفی کاشانی از ساعت 3 تا 5 بعدازظهر در مسجد سلطانی(امام خمینی) مجلس ختمی از طرف آیت الله کاشانی و سایر بازماندگان منعقد گردیده بود در راس ساعت چهار حسین علاء نخست وزیر وارد مجلس شد. در شبستان مسجد از طرف شخصی به او شلیک شد ولی گلوله در لوله گیر کرد و خارج نشد و در نتیجه ضارب با اسلحه به شدت به سر علاء کوبید که مختصر خونریزی به عمل آمد. پس از دستگیری ضارب معلوم شد نامبرده عضو جمعیت فدائیان اسلام می باشد و نام وی مظفر علی ذوالقدر است.

11 – فرمانداری نظامی اعلام کرد نام ضارب نخست وزیر مظفر علی ذوالقدر عضو فدائیان اسلام است و به دستور نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام به ترور نخست وزیر مبادرت نموده است.

12 – حسین علاء نخست وزیر در حالی که سرش باند پیچی شده بود برای شرکت در کتفرانس پیمان بغداد عازم عراق شد.

13 – کنفرانس بغداد با صدور اعلامیه نوزده ماده ای به کار خود خاتمه داد.

آذر ماه

1 – سید مجتبی نواب صفوی رهبر جمعیت فدائیان اسلام به اتفاق دو تن از اعضاء جمعیت دستگیر و به فرمانداری نظامی اعزام شدند.

2 – خلیل طهماسبی و کلیه اعضاء فدائیان اسلام از طرف مامورین فرماندار نظامی بازداشت شدند.

3 – در جلسه مواجهه بین سرتیپ تیمور بختیار و عبدالحسین واحدی معاون رهبر جمعیت فدائیان اسلام سخنان تندی رد و بدل شد. سرتیپ تیمور بختیار با اسلحه کمری با پنج گلوله واحدی را به قتل رسانید و رسانه های گروهی همانروز اعلام کردند چون واحدی قصد فرار داشته است توسط مامورین به قتل رسید.

4 – سازمان ارتش تغییر یافت و پنج سپاه بجای لشکرهای سابق بوجود آمد. فرماندهان عبارتند از سرلشکر عبدالحسین حجازی، سرلشکر کریم و رهرام، سرلشکر صادق امیر عزیزی، سرلشکر اسمعیل ریاحی و سرلشکر شاهرخشاهی.

5 – دریا سالار رادفورد رئیس ستاد مشترک امریکا در سفارت امریکا با سران ارتش ملاقات و مذاکره کرد. این مذاکره پیرامون افزایش کمک های نظامی امریکا به ایران بود.

 دی ماه

1 – دکتر علیقلی اردلان به سمت وزیر امور خارجه و عبدالله انتظام وزیر مشاور و غلامحسین فروهر به وزارت صنایع و معادن منصوب شدند.

2 – دکتر مرتضی یزدی که در اثر فعالیت در حزب توده در دادگاههای بدوی و تجدید نظر محکوم به اعدام شده بود، مشمول یک درجه عفو شد و محکومیت او به زندان ابد تقلیل یافت.

3 – دادگاه تجدید نظر نظامی به پرونده سران فدائیان اسلام رسیدگی و حکم دادگاه بدوی را در مورد اعدام سید مجتبی نواب صفوی، خلیل طهماسبی، سید محمد واحدی و مظفر ذوالقدر تأیید نمود.

4 – بامداد امروز نواب صفوی، خلیل طهماسبی، مظفر ذوالقدر و سید محمد واحدی در لشکر دو زرهی تیرباران شدند.

5 – دادستان ارتش اعلام کرد تاکنون در رابطه با قتل سپهبد رزم آرا 22 نفر تحت تعقیب دادستانی ارتش قرار گرفته اند و توقیف می باشند که عبارتند از دکتر بقائی، حسین مکی، سید محمود نریمان، علی زهری، عبدالقدیر آزاد، دکتر شایگان، محمد محمود آقائی، موسویان، رضا قدوسی، کرباسچیان، ابوالسباع، انواری و چند نفر دیگر.

بهمن ماه

1 – سلوین لوید وزیر امور خارجه انگلستان در رأس یک هیئت یازده نفری وارد تهران شد.

2 – آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی جهت ادای توضیحات به دادستانی ارتش احضار شد. آیت الله پس از حضور در دادستانی پس از چهار ساعت تحقیقات بازداشت و به زندان لشکر دو زرهی انتقال یافت تحقیقات از آیت الله کاشانی پیرامون قتل رزم آرا بود. کاشانی در تحقیقات صریحا گفت من فتوای قتل رزم آرا را صادر کردم چون مجتهد جامع الشرایط بودم.

اسفند ماه

1 – علامه علی اکبر دهخدا، روزنامه نگار و نویسنده، محقق و دانشمند لغوی که از سران مشروطیت و نماینده ادوار اولیه مجلس شورای ملی بود در تهران در سن 78 سالگی درگذشت. از دهخدا آثار زیاد و پر ارزشی باقی مانده است مانند لغت نامه دهخدا مشتمل بر 50 جلد و امثال حکم در 4 جلد.

2 – کوزنتسف معاون وابسته نظامی شوروی در تهران به جرم جاسوسی بازداشت و تحویل وزارت امور خارجه شد تا از ایران اخراج شود.

3 – محاکمه ده نفر از جاسوسان خارجی در ایران آغاز شد.

4 – دکتر سید علی شایگان که به ده سال زندان محکوم شده بود مورد عفو قرار گرفته از زندان آزاد شد.

        پیج فیسبوک راه توده