نیمسال سال اول 1357

مرور تاریخ ایران

از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57

درختی سقوط کرد

که ریشه هایش

پوسیده بود!

ایران در نیمه اول سال 1357 زیر رگبار اخبار و حوادث است. روزگاری رهبر انقلاب چین "مائو" امریکا را به "ببرکاغذی" تشبیه کرده بود. این اصطلاح بیش و پیش از امریکا، زیبنده رژیم شاه بود. هر ایرانی منصفی که فقط اخبار این نیمسال را مرور کند به نتیجه ای غیر از این نمی رسد که شاه واقعا ببر کاغذی بود. رژیم چنان از درون پوسیده و فاسد است که حتی توان ایستادن روی زانوی خود را هم ندارد چه رسد به ایستادن روی پاهای خود. بحران سیاسی عمیق تر از بحران اقتصادی است و بحران بی خبری از مردم و عمق جامعه بزرگتر و عمیق تر از آن دو بحران. در سال 57 نیز شاه همچنان یگانه فرد تصمیم گیرنده در رژیم است و تصمیمات و فرامینی که صادر می کند عمق بی خبری اش از جامعه را بیش از پیش آشکار می کند. اطرافیانش بی خبر تر و بی انگیزه تر از خود او عمل می کنند. این اطرافیان شامل نظامی ها و غیر نظامی هاست. همه عقب نشینی های او با تاخیر و بی نتیجه است. دستگاه حکومتی چنان پوسیده است که با هر آجری که خود حکومت از زیر پای خویش می کشد، چند آجر دیگر نیز خود به خود فرو می ریزد. بی اعتمادی به شخص شاه و کل رژیم اجازه نمی دهد هیچ یک از مانورهای او به نتیجه برسد. تا آنجا که در نیمه دوم همین سال و در پاسخ به تعویض نخست وزیر و اعلام شاپور بختیار به عنوان نخست وزیر جدید، مردم بلافاصله در خیابان با این شعار راه می افتند:

ما می گیم شاه نمی خوایم، نخست وزیر عوض می شه

ما می گیم خر نمی خوایم، پالون خر عوض میشه

نخست وزیرانی که پیاپی تعویض می شوند وعده هائی می دهند که باعث تمسخر ملی است. هویدا جای خود را به آموزگار میدهد و آموزگار صندلی را برای شریف امامی رئیس سابق مجلس سنای شاه خالی می کند با این شعار که دولت میخواهد با روحانیون آشتی کند! شاه هنوز در سخنرانی ها و مصاحبه هایش از خطر کمونیست ها و توده ایها می گوید و درباره تظاهرات خونین تبریز می گوید که تظاهر کنندگان از آنسوی مرز آمده بودند! به این ترتیب است که او همچنان دنبال سرکوب دگراندیشان و توده ایها و بقول خودش کمونیست هاست و از سوی دیگر امیدوار به آشتی با روحانیت! حسن را عوض می کند و حسین را می آورد، تقی را زندانی می کند و نقی را به جای او می نشاند، از حقوق بشر و تصمیم خود برای رعایت آن می گوید، آزاد سازی سیاسی و قبول فعالیت احزاب را وعده می دهد اما هیچیک از احزاب شناخته شده ایران دفاتر خود را دائر نمی کنند زیرا اعتمادی به رژیم نیست. بیانیه هائی صادر می کنند اما بیش از این ظاهر نمی شوند. همه فعالیت ها زیر زمینی است و رژیم نمی تواند به زیر زمین رفته و آنها را رد یابی کند. این شرایطی است که خود شاه موجب آن شد. دروغ و فریب افکار عمومی، همچنان شیوه قالب بر سیستم تبلیغاتی رژیم است. در همین سال سینما رکس آبادان به آتش کشیده می شود. رژیم مدعی می شود که نفر دوم از دو آتش زننده سینما را دستگیر کرده اما همانگونه که در ماجرای اسیدپاشی های اخیر در اصفهان شاهد شدیم، این خبرها پشتوانه واقعی ندارد و بیشتر مانور است برای عبور از حادثه به امید فراموشی آنها.

عقب نشینی ها سیستماتیک نیست زیرا شاه هرگز خیال عقب نشینی ندارد، بلکه در پی فرصت برای مسلط شدن دوباره بر اوضاع است. به دلیل سیستماتیک نبودن عقب نشینی ها، هر عقب نشینی شکاف در  حاکمیت را عمیق تر می کند و به سود جنبش انقلابی تمام می شود.

اخبار نیمه اول سال 1357 را پس از این مقدمه می خوانید:

فروردین ماه

1 – شاه در پیام نوروزی خود گفت: آرزوی ما این است که منطق و عدالت بین المللی، حاکم بر سرنوشت ملل جهان شود.

2 – آیت الله خمینی به مناسبت اربعین کشته شدگان تظاهرات تبریز پیام فرستاد. در این پیام نوشت:

- با فرا رسیدن اربعین مقتولین مظلوم تبریز، غم های ملت غیرتمند تجدید می شود، ملت مظلوم ایران باید درهر چند صباحی پرچم های سیاه افراشته کند و در سوگ بنشیند.

- ما از این جنایات پی درپی و کشتار وحشیانه ناراحت و درعین حال امیدواریم.

- شما ای ملت بزرگ ایران از این تلاش مذبوحانه دستگاه جبار و از این قتل و جرح قم و تبریز نهراسید و نمی هراسید که خود این جنایت نشانه وحشتزدگی شاه و از دست دادن اعتدال اعصاب اوست.

- قیام تبریز چون نهضت همه ایران اسلامی است. برای دفاع از حق و از احکام اسلام است.

3 – دادسرای تبریز اعلام کرد قریب دویست نفر از بازداشت شدگان وقایع تبریزتاکنون آزاد شده اند.

4 – در تمام شهرهای ایران تظاهرات علیه رژیم آغاز شده و بعضی از ساختمانهای دولتی مخصوصا مراکز حزب رستاخیز به آتش کشیده شدند.

5 – در چند نقطه مشهد تظاهرات مردم موجب درگیری با پلیس شد و تظاهرکنندگان شعبه های چندین بانک را به آتش کشیدند.

6 – در قزوین، اصفهان، بابل و کاشان، مخالفین سینماها، اماکن عمومی و حزب رستاخیز را مورد حمله قرار دادند.

7 – سازمان عفو بین المللی از تقاضای زندانیان سیاسی ایران که دست به اعتصاب غذا زده بودند پشتیبانی کرد.

8 – وزارت امور خارجه اعلام کرد، برای ارشاد و آگاهی ایرانیان داخل و خارج از کشور کمیته ای تشکیل داده است، این کمیته کار خود را درجهت مبارزه با تحریکاتی که علیه ایران و آزادی ملت صورت می گیرد شروع نموده است.

9– تهران امروز بسیار نا آرام و متشنج بود، تظاهرات در جلوی بازار، دانشگاه تهران شدت گرفت. چند بانک به آتش کشیده شد و مردم با پلیس درگیری پیدا کردند.

10 – یونایتد پرس اعلام کرد: سازمان عفو بین المللی به شاه توصیه کرد شخصا به تقاضای صدها زندانی سیاسی که اعتصاب غذا کرده اند رسیدگی کند.

11 – وضع کردستان نا آرام شد. درشهرهای مریوان، سنندج و مهاباد مردم دست به تظاهرات خشم آلود زدند.

12 – نهضت آزادی طی نامه ای جریان اعتصاب غذای زندانیان سیاسی و اوضاع اسفبار آنها را به اطلاع کمیسیون حقوق بشر رسانید.

13 – به دستور حزب رستاخیز منزل چند نفر ازمخالفین مورد حمله قرار گرفته و در آنجا بمب منفجر شد. از جمله منزل مهندس بازرگان، داریوش فروهر، دکترسنجابی و مقدم مراغه ای مورد هجوم قرار گرفت. دکتر پیمان نیز مورد ضرب و شتم چاقوکشان حزب رستاخیر قرار گرفت.

14 – دامنه اعتصاب غذای زندانیان سیاسی وسیع شد. بندهای 4 و 5 و 6 زندان قصر و زندانیان قزل حصار نیز به آنها پیوستند.

15 – حزب رستاخیز در تبریز میتینگ بزرگی برپا ساخت. دراین میتینگ عده ای ازجمله جمشید آموزگار نخست وزیر و دبیرکل حزب رستاخیز سخنرانی کردند. آموزگار گفت: دولت با هر گونه هرج و مرج طلبی چپ و راست مبارزه خواهد کرد. درکدام فرهنگ اسلامی و برابر کدام دستور مذهبی تخریب و آتش سوزی یک اقدام سازنده تجویز شده است. ارتشبد شفقت طی نطقی اظهارکرد: آذربایجانی بیش از هرزمان هوشیار است که نگذارد خاک مقدس او آشیان اهریمنان شود.

16 – حزب رستاخیز درغالب شهرهای ایران میتینگ بر پا نمود. در این میتینگ عده ای از جمله جمشید آموزگار نخست وزیر و دبیر کل حزب رستاخیز سخنرانی کردند. آموزگار گفت: دولت با هر گونه هرج و مرج طلبی چپ و راست مبارزه خواهد کرد.

17 – به مناسبت رفع خطر از شاه (ترور ناتمام سال 1327) در تهران و شهرستانها مراسم ویژه ای اجرا شد.

18– سرتیپ علی اکبر درخشانی فرمانده لشکر آذربایجان درسال 1324 دستگیر و زندانی شد. علت دستگیری وی در رابطه با اقدامات سرلشکر مقربی که چندی پیش اعدام شد می باشد. و امروز فاش شد که وی از مدتها پیش با ماموران سفارت شوروی رابطه داشته است.

19– امیراسدالله علم نخست وزیر اسبق و وزیر دربار سابق در یکی از بیمارستانهای آمریکا به بیماری سرطان خون درگذشتو وی حین فوت 59 سال داشت.

20– جناح سازنده حزب رستاخیز ضمن بیانیه ای علل نارضائی عمومی را تشریح کرد و نوشت مزایای بیش از حد بعضی از گروهها، وجود تبعیض، مسائل شهری، تورم و گران فروشی و عقب ماندگی دستگاه بوروکراسی از تحولات کشور ازعوامل نارضائی هاست.

اردیبهشت ماه

1 – مهندس بازرگان در مصاحبه با رادیو بلژیک بیان داشت: این رژیم واقعا برای کشور غیر تحمل شده است و این خود شاه است که با کشتار و سیاست نا مطلوب خود در اداره امور، کلیه طبقات را علیه خود برانگیخته است.

2 – 65 دختر و پسر ورزشکار که برای کوهنوردی به کوههای دربند رفته بودند به اتهام توزیع اعلامیه بازداشت شدند.

3 – هژبریزدانی یکی از سهامداران بزرگ بانک صادرات به دنبال حوادث اخیر و رو گردانی مردم از بانک مزبور مجبور به فروش سهام خود شد. بورس تهران یوسف خوشکیش مدیرعامل بانک مرکزی را به عنوان حکم در قیمت گذاری تعیین کرد و او نیز قیمت هر سهم ده هزار ریالی را به بیست و پنج هزار ریال قیمت گذاشت. مجموع سهام یزدانی در بانک صادرات 400 هزار سهم بود که مجموعا به مبلغ ده میلیارد ریال به فروش رفتو وجوه حاصله از فروش سهام توسط بانک صادرات به حساب مطالبات بانک از یزدانی واریز گردید.

4 – والترشل رئیس جمهوری آلمان فدرال با فروش شش زیردریائی به ایران به مبلغ یک میلیارد و دویست میلیون مارک موافقت کرد و افزود حجم معاملات بازرگانی آلمان و ایران در یکسال اخیر از مرز ده میلیارد مارک گذشته است.

5 – شاه با روزنامه نگارانی که همراه والترشل به ایران آمده بودند مصاحبه کرد و گفت:

- روابط ایران و آلمان غیر از مبادلات بازرگانی در زمینه های علوم، تکنولوژی و دانشگاهی توسعه می یابد.

- من از اوضاع فعلی ایران ناراحت نیستم، شخصا مایل به حداکثر آزادی بیان در کشورهستم البته نه اغتشاش.

- متاسفانه ذخائر نفت، ظرف 25 سال تمام می شود خوشبختانه طبیعت منابع ثروت بی شماری مانند سنگ آهن، ذغال سنگ، مس، روی و سرب به ما ارزانی داشته است.

6 – در مجلس شورای ملی پیرامون بمب گذاری در منزل بعضی ازمخالفین رژیم مذاکره و گفتگو شد و پزشکپور در این مورد دولت آموزگار را استیضاح کرد و پیرامون کمیته انتقام سخن گفت و سئوال کرد چه کسی در پشت کمیته انتقام قرار دارد.

7–رونالد ریگان عضو برجسته حزب جمهوریخواه آمریکا و کاندیدای ریاست جمهوری در دوره آتی وارد تهران شد و با شاه ملاقات طولانی داشت.

8– مارگلرت تاچر رهبر حزب محافظه کار انگلیس وارد تهران شد و با شاه ملاقات کرد.

9 – در افغانستان یک کودتای انقلابی توسط تره کی انجام گرفت و بطور کلی بر تمام کشور استیلا یافت. حکومت جدید با انتشار اعلامیه ها خصلت سیاسی خود را نشان داد و معلوم شد مخالف با حکومتهای گذشته است.

10 – آیات عظام گلپایگانی، شریعتمداری و نجفی مرعشی به مناسبت چهلمین روز شهدای یزد اعلامیه دادند و هیئت حاکمه را محکوم کردند و مجلس ترحیمی برای شهداء درمسجد اعظم قم منعقد نمودند.

11 – آیت الله خمینی طی یک مصاحبه با روزنامه لوموند در مورد وقایع ایران اعلام کرد که.... این شورشها مقدمه انفجار عظیمی است که نتایجش غیر قابل محاسبه است. هدف از تظاهراتی که پلیس در مقابله – با شرکت افراد مزدور ترتیب داده است و هدف از کشتارهائی که در هر شهر و روستا پیش می آید این است که مانع از سرنگون شدن شاه گردد، - کمال مطلوب به ایجاد یک دولت و حکومت اسلامی است. مع ذلک نخستین اشتغال خاطر سرنگون کردن این رژیم خودسر و خود کامه است.....

12 – خیابانهای تهران صحنه تظاهرات شدید مردم شد. چندین سینما و مشروب فروشی مورد حمله قرار گرفتند.

13 – دانشگاه تبریز پس از چند روز آرامش مجددا صحنه تظاهرات جوانان شد. دانشجویان خواهان تغییر رژیم و سقوط شاه شدند.

14 – کالیفورد الکساندر وزیر دفاع آمریکا وارد تهران شد و با شاه ملاقات کرد. در این دیدار سولیوان سفیر آمریکا، ارتشبد ازهاری رئیس ستاد مشترک حضور داشتند.

15 – درغالب دانشگاهها و دانشکده های تهران جنگ و گریز بین دانشجویان و مامورین انتظامی چشمگیر بود.

16 – فرح همسر شاه به یک روزنامه نگارهلندی گفت: من خیلی علاقمندم که آزادیهای بیشتری به دانشگاهها داده شود.

17 – به دنبال برگزاری یک مجلس ختم در قم، مردم به تظاهرات پرداختند. گروهی از تظاهرکنندگان به آسیب رساندن به حدود 300 دستگاه اتومبیل سواری و جلوگیری از قطار مسافربری و با ایجاد حریق و شکستن شیشه بانکها و مغازه ها با مامورین انتظامی درگیر شدند. مردم تظاهر کننده با پوشاندن سطح خیابان از تیرآهن و بشکه قیر مانع بازگشت اتومبیل های آتشفشانی به محل های حریق شدند. این تظاهرات ده ساعت به طول انجامید و کشته و زخمی زیادی برجای گذارد. در همین روز عده ای از مامورین پلیس به خانه آیت الله گلپایگانی و آیت الله شریعتمداری هجوم بردند.

18 – به دنبال تظاهرات شدید قم و تهران، دولت بیانیه شدیداللحنی انتشار داد و متذکر شد اخلالگران به شدید ترین نحو تعقیب و مجازات خواهند شد.

19 – آیت الله خمینی در نجف به مناسبت اربعین شهدای یزد گفت: حالا یک جنبشی در ملت ایران پیدا شده و آنطور که گفته شده است بیش از 30 شهرتظاهرات برضد این مرد کرده اند و مرگ برشاه گفته اند، اینها به منطق شاه، از خارج از کشور وارد ایران شده اند.

20 – شهرداری تهران اعلام کرد با همکاری سازمان برنامه و بودجه 28 بزرگراه جدید در تهران بر اساس یک طرح سه مرحله ای احداث خواهد شد.

21– شاه در یک مصاحبه مطبوعاتی در مجارستان با نمایندگان مطبوعات و رسانه های گروهی سخن گفت: سیاست ما راجع به آزادیها ادامه خواهد داشت، عدم رضایت طبیعی است و همه جا هست، دانشجوئی که تحصیلاتش مجانی است و از دولت پول توجیبی می گیرد نه فقط درس نمی خواند، بلکه مانع درس خواندن یک عده دیگر هم می شود، ایران ایرانستان نخواهد شد. کسانی که به فکرتجزیه ایران هستند ورشکستگان قدیمی هستند که به سلامتی پیشه وری شراب خوردند.

22– آیت الله صدوقی در یزد، ضمن نامه ای ازآیت الله خوئی پرسید چرا آقایان در برابر این همه اعمال ضد اسلامی و جنایت ساکت هستند.

23– دراهواز شعب بانک بیش ازهمه ساختمانها لطمه دید. تظاهرات خشونت بار اهواز بی سابقه بود.

24– آموزگار دبیر کل حزب رستاخیز تصمیم گرفت مسئولیت حفظ نظم در دانشگاهها به خود آنها سپرده شود.

25– جیمز کالاهان نخست وزیر انگلیس درمجلس عوام در مخالفت عده ای نسبت به فروش اسلحه به ایران جانبداری کرد وی اشاره به هم مرز بودن ایران با شوروی و افغانستان کرد.

26– به دستور شاه از این تاریخ به بعد مراسم چهارم آبان (سالروز تولد شاه) و ششم بهمن (سالروز انقلاب سفید شاه) موقوف گردید.

27– آیت الله شریعتمداری در مصاحبه ای با خبرنگاران خارجی بر لزوم مراعات قانون اساسی ایران تکیه کرد و گفت: این قانون اساسی علاوه بر آنکه سند آزادیخواهانی بود که اختیارات شاه را محدود می کرد درمورد قانونگذاری نیز به روحانیون نقش عمده ای می داد.

خرداد ماه

1 – به دنبال انتشار مقالات متعددی در روزنامه تایمز لندن در مورد اوضاع آشفته و درهم ریخته ایران، پرویز راجی سفیر ایران در لندن طی نامه به سردبیر روزنامه متذکر شد: دولت ایران با سرسختی کامل در مقابل خشونت ایستادگی می کند و قانون را به اجرا می گذارد و همزمان با آن به سیاست دادن آزادیهای بیشتر سیاسی ادامه می دهد.

2 – حزب رستاخیز مدعی شد نارضائی های مردم را مرتفع خواهد کرد.

3 –آیت الله گلپایگانی در پاسخ به تلگراف آیت الله خمینی در پی هجوم ماموران رژیم به منزل ایشان نوشت: اینگونه صدمات در راه حمایت از اسلام موجب افتخار و مزید اجر است. ملت مسلمان ایران درحوادث اخیره با تعطیل کسب و کار و بذل نفوس و اموال ثابت کرد که برای حفظ حیثیات اسلامی و پشتیبانی از جامعه روحانیت از هرگونه فداکاری دریغ ندارند.

4– شاه و فرح به مشهد رفتند. در اجتماعی در زیر رواق دارالزید شاه برای عده ای سخن گفت و افزود:

- همه شماها از اعتقادات شخص من به دین مبین اسلام و هم ازطرزمملکتداری من اطلاع دارید.

- وقتی جمعیت ایران به 65 میلیون نفر رسید درست موقعی است که نفت ما تمام می شود. جواب 65 میلیون دهان را چگونه باید داد.

- آستانقدس رضوی که قبل از سلسله پهلوی مقروض و مخروبه ای بود امروز یکی از عالیترین مجتمع های دینی ومذهبی دنیا است.

5– آموزگار گفت: باید روشی اتخاذ کنیم که مردم راضی باشند.

6– دانشجویان دانشگاه تهران درعمارت خوابگاه تظاهرات کردند.

7– شاه در مشهد طی سخنرانی دیگری گفت: تا من، قوای مسلح و وطن پرستان هستیم، این مملکت تحویل خارجی نمی شود. اگر ما وطن پرستان نتوانیم مملکت را حفظ کنیم، مملکت ما به یک سمت می رود، به سمت توده ایها.

8– ایران سفارش خرید 55 فروند جت جنگنده را به کمپانی جنرال داینامیک داد.

9– آموزگاراز مردم خواست که مخصوصا روز 15 خرداد به خیابان ها بیایند و کسبه مغازه های خود را بدون هراس باز کنند.

10– ارتشبد نعمت الله نصیری از ریاست سازمان امنیت تغییرکرد و به سمت سفیرکبیر ایران در پاکستان تعیین شد.

11– وزارت علوم و آموزش عالی منحل شد و دانشگاهها استقلال یافتند.

12– سپهبد ناصرمقدم رئیس اداره دوم ستاد بزرگ به ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور تعیین شد.

13– سرلشکر علی معتضد قائم مقام ساواک به علت اعتراض به این انتصاب از شغل خود کناره گیری کرد و وزارت امور خارجه برای سفارت او ازسوریه پذیرش خواست.

14 – در بابل بین تظاهرکنندگان و پلیس درگیری شدید پیش آمد.

تیرماه

1 – محاکمه ده تن از دانشجویان دانشگاه اصفهان به اتهام اخلال در نظم عمومی پایان یافت. هفت تن برائت حاصل کردند و سه نفربه سه ماه و نیم حبس جنحه ای و پرداخت جزای نقدی محکوم شدند.

2 – کنفرانس روسای دانشگاههای جهان در تهران گشایش یافت.

3 – جمشید آموزگار نخست وزیر و دبیرکل حزب رستاخیز در جمع دانش آموزان حزبی گفت: رستاخیز بیدی نیست که از این بادها بلرزد. رستاخیز به اتکای نیروی لایزال ملت ایران که پشتوانه آن است راه خود را به رهبری شاهنشاه آریامهر به سوی تمدن بزرگ که رهبر ایران ترسیم کرده اند ادامه خواهد داد.

4 – صادرات نفت ایران افزایش یافت.

5 – رئیس ستاد مشترک انگلستان وارد تهران شد و با شاه ملاقات کرد.

6 – در پیام آیت الله خمینی در باره تحریم برپائی جشن تولد امام زمان (عج) آمد: دست شاه تا مرفق به خون ملت ایران فرو رفته و در حال حاضرملت عزیز در سوگ عزیزان خود نشسته. چگونه ممکن است کسی نظر دهد که جشن بگیرند و شادمانی کنند. (خطاب این پیام آیت الله مصباح یزدی و انجمن حجتیه بود که طرفدار جشن  تولد امام زمان بودند.)

7 – رادیو لندن اعلام کرد در ایران انجمن حقوقدانان تشکیل شد که حداقل یکصد عضو دارد. چند تن از مخالفین رژیم کنونی ایران به عنوان اعضای کمیته اجرائی انتخاب شده اند.

8 – آموزگار لایحه تازه تظاهرات را بر مبنای فضای باز سیاسی تهیه کرد.

9 – چند تن از نمایندگان مجلس از جمله بنی احمد و پزشکپور که از حزب رستاخیز کناره گیری کرده بودند در مجلس فراکسیون مخالف دولت شدند.

مرداد ماه

1– در مشهد تظاهرات پردامنه ای صورت گرفت، مردم در اطراف حرم و مدرسه نواب اجتماع کرده و علیه رژیم شعار دادند. ابتدا پلیس متوسل به گاز اشک آور شد و چون نتیجه ای به دست نیامد تیراندازی آغاز شد. دراین تظاهرات دو شعبه بانک به آتش کشیده شد و چند نفر مجروح و مصدوم شدند.

2– نور محمد ترکی رئیس شورای انقلابی و صدراعظم جمهوری دموکراتیک افغانستان در مصاحبه ای اعلام کرد: ایران کشور دوست و همسایه ماست و روابط تاریخی میان ملت های ما وجود دارد. میان ملت های ما چنان روابط دوستی مستحکم وجود دارد که حکومت ها جبرا باید از خواست دو ملت پیروی کنند. ما علاقمند جدی بر توسعه و گسترش روابط دوستانه میان ایران و افغانستان هستیم.

3– به پیشنهاد کمیته تشویق و تنبیه کمیسیون شاهنشاهی، عبداله جوانشیر مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستائی و معاون وزارت کشاورزی به علت سوء مدیریت در جمع آوری محصول که خساراتی در حدود 10 میلیارد ریال به تولید کنندگان و مصرف کنندگان زده بود از سمت خود برکنار گردید و چند تن از اعضاء عالیرتبه همان سازمان تحت تعقیب قرار گرفتند.

4 – سمینار بررسی مسائل آموزش عالی ایران خواستاراستقلال و آزادی دانشگاهها و نیز خروج گارد از تمام دانشگاهها شد.

5 – دکتر علی امینی نخست وزیر اسبق با صدور اعلامیه ای فعالیت سیاسی خود را آغاز کرد. وی فقدان برنامه ها و وجود تورم را مشکل اقتصادی دانست که به صورت یک مشکل سیاسی ظاهر شده است و حل هیچیک بدون دیگری ممکن نیست.

6 – پس از یک آرامش نسبی بار دیگر تظاهرات در شهرهای ایران شروع شد. غالب شهرهای ایران به حالت نیمه تعطیل درآمد و دستجات مختلف به راه پیمائی و دادن شعار پرداختند. و در غالب شهرها برخوردها خونین گردید.

7 – هر سه جناح حزب رستاخیز در یک ساختمان متمرکزشدند و دفتر سیاسی تصویب کرد به هرکدام از سه جناح برای مخارج ضروری سه میلیون ریال پرداخت شود. تاکنون جناح سوم که همان بررسی کنندگان مسائل ایران هستند در باشگاه دانشگاه تشکیل جلسه می دادند.

8 – دراصفهان تظاهراتی صورت گرفت. چون تظاهرکنندگان به آتش زدن و تخریب اماکن عمومی پرداختند پلیس به روی آنها آتش گشود .

9 – شاه به مناسبت 14 مرداد سالروز مشروطیت پیامی فرستاد و وعده هائی داد که اهم آن چنین است:

- فصل کنونی تاریخ ایران فصل دموکراسی مسئول است که در آن حداکثر آزادی در حدود قانون داده خواهد شد.

- در آزادیهای سیاسی به اندازه ممالک دموکراتیک اروپائی آزادی خواهیم داشت و مثل ممالک اروپائی حدود آزادی هم تعیین خواهد شد.

- یعنی آزادی اجتماعات خواهیم داشت. باید اجتماعات ما مسالمت آمیز باشد، کسی حامل اسلحه نباشد.

- آزادی گفتار، آزادی قلم نیزمطابق قانون مطبوعات خواهد بود که آنهم ممکن است ازهر جا اقتباس شود. چیزی که بطور قطع به شما می توانم بگویم اینست که انتخابات باید صد درصد آزاد باشد. یعنی هر کس رای خودش را بدهد و آن رای خوانده شود.

- تحریک، گردن کلفتی و خارج شدن از قانون را هیچ مملکتی بخصوص دموکراتیک ترین ممالک نمی تواند تحمل کند.

10 – شریف امامی رئیس مجلس سنا به مناسبت 14 مرداد اظهار کرد: فضای باز سیاسی تازه فرصتی است برای بیان عقاید.

11 – آموزگار اعلام کرد: مخالفین می توانند در انتخابات شرکت کنند.

12 – تظاهرات قهر آمیز مردم اصفهان که از مدتها قبل ادامه داشت در این روز به حادترین و قهرآمیزترین چهره خود رسید. در این روز مردم اصفهان تمام سینماها، مشروب فروشی ها، بانکها، ادارات دولتی و ساختمان حزب رستاخیز را به آتش کشیدند. در درگیری شدید و همه جانبه بین مردم و پلیس جماعتی کشته و مجروح شدند. مردم با قطع درختان در خیابانها جهت جلو گیری از حرکت خودروهای ماموران انتظامی سد معبر نمودند.

13 – دولت در اصفهان حکومت نظامی اعلام کرد و سرلشکر ناجی به فرمانداری نظامی منصوب شد. (ناجی پس از انقلاب دراولین دسته اعدامی ها، روی بام مدرسه رفاه در تهران تیرباران شد.)

14 – در شیراز و قزوین تظاهرات مردم وسعت بیشتری پیدا کرد و مردم با ماموران به جنگ و ستیز پرداختند و در نتیجه عده ای زخمی و کشته شدند.

15 – دولت درباره وقایع اصفهان اعلامیه زیر را صادر کرد:

« عده ای خرابکارکه هیچ هدفی جز نابودی و ویرانی ندارند در شهر اصفهان دست به تظاهرات زدند و شروع به آتش زدن اموال عمومی و اموال مردم کردند. درخت ها را بریدند و شیشه ها را شکستند. به طوری که بیم آن میرفت تمام شهر را به آتش و آشوب بکشند. به دنبال این حوادث، دولت از نظر وظیفه ای که برعهده دارد، حکومت نظامی در اصفهان اعلام کرد که از خرابکاری و اتلاف اموال مردم و کشت و کشتار جلوگیری شود. دولت وظیفه خود می داند با کمال قدرت جلوی این آشوبگران را بگیرد. دولت همه اقدامات لازم را برای دستگیری و مجازات قانونی خرابکاران و آشوبگران خواهد کرد...»

16 – داریوش همایون وزیر اطلاعات و جهانگردی و سخنگوی دولت درباره خسارات و تلفات اصفهان چنین گفت: در برخوردهائی که بین ماموران انتظامی و تظاهرکنندگان روی داد و تیراندازی متقابلی(؟) که شد چهار نفر از مردم کشته شدند و هفت نفر از آنها زخمی شده اند، پنج نفر از مأموران انتظامی مجروح شده اند و چهل نفر از مأموران توسط سنگ آسیب دیده اند و چهارده نفر از مأموران آتش نشانی نیز مصدوم گردیده اند. همایون اضافه کرد: جای هیچگونه نگرانی نیست و ما وارد یک جریان گسترش آزادیهای سیاسی و باز کردن فضای سیاسی در کشور شده ایم. انتظار چنین حوادثی را داریم و مردم نباید نگران باشند. ما از آشوب به وسائل مختلف جلوگیری خواهیم کرد و یکی از این وسائل برقراری حکومت نظامی است.

17 – صدها نفر از مردم شیراز برای بیان مخالفت خود با جشن هنر که هر ساله در این شهر برگزار می شود تظاهرات کردند و در نتیجه بین مردم و مأموران امنیتی و انتظامی زد و خورد شدید آغاز شد. در این درگیری شدید سه نفر کشته شدند د و جمع کثیری زخمی شدند. چند مغازه و ساختمان دولتی و شعب بانک نیز صدمه فراوان دیدند. آزمون استاندار فارس اعلام کرد ما به وظایف قانونی خود با قدرت هرچه تمامترعمل خواهیم کرد.

18 – در شیراز عزای عمومی اعلام شد و مغازه ها تعطیل شدند.

19 – در اهواز، قزوین، آبادان مردم تظاهرات کردند و چند ساختمان دولتی را به آتش کشیدند. مامورین نیز با شلیک گلوله مردم را متفرق ساختند.

20 – در رستوران خوانسالار تهران که محل تجمع آمریکائی های مقیم ایران است بمبی منفجر شد و تعدادی کشته و زخمی باقی گذاشت.

21 – سخنگوی دولت اعلام کرد: محرکین وقایع اصفهان و شیراز تسلیم دادگاه نظامی خواهند شد.

22 – به دنبال احضار هژبر یزدانی از طرف یکی از بازپرسان دادسرای تهران به نیابت از طرف بازپرس دادسرای نائین وی در دادگستری حضور یافت، در حالی که متجاوز از پنج میلیارد ریال سند مالکیت و پانصد میلیون ریال وجه نقد همراه داشت. بازپرس پس از چهار ساعت بازجوئی قرار بازداشت او را صادر کرد و روانه زندان کاخ دادگستری شد.

23 – بانک مرکزی گزارشی انتشار داد که حاوی نکات جالبی بود. از جمله در 9 ماهه سال قبل سه میلیارد و پانصد و پنجاه و چهار کیلوگرم محصولات غذائی و مواد خام کشاورزی از خارج وارد ایران شده است که نسبت به سال قبل افزایشی حدود 54 درصد را نشان می دهد. صادرات مواد غذایی ایران و مواد خام کشاورزی فقط 183 هزار تن بوده است.

24 – سازمان جشن هنر اعلام کرد که به علت وقایع اخیر شیراز و اصفهان، امسال جشن هنر در شیراز و جشن فرهنگی در اصفهان برگزار نمی شود.

25 – سرلشکر رضا ناجی فرماندار نظامی اصفهان اجازه داد مردم در مراسم 28 مرداد شرکت کنند.

26 –در آبادان ساعت ده بعد از ظهر هنگامی که 700 نفر از مردم آبادان مشغول تماشای فیلم گوزن ها بودند یکمرتبه سینما طعمه حریق شد و مردم برای فرار از مهلکه به درهای خروجی حمله بردند متاسفانه درها از بیرون قفل شده بود و در این ماجرای 377 زن و مرد و کودک جان خود را به وضع فجیعی از دست دادند.

27 – مردم آبادان تظاهرات عظیمی بر پا ساختند و نسبت به عمل وحشیانه آتش زدن سینما درسوک فرزندان خود به عزا نشستند.

28 – هزاران نفر در آبادان دست به تظاهرات زدند و به تمام اماکن دولتی حمله بردند.

29 – مردم نهاوند در تظاهرات خود یک کشته دادند.

30 – رئیس شهربانی آبادان برکنار و به تهران احظار شد.

شهریور ماه

1 – دولت درباره فاجعه سینما رکس آبادان اعلامیه داد و مدعی شد این فاجعه بطورعمدی اتفاق افتاده است.

2 – خبرگزاری رویتراعلام کرد: جبهه ملی ایران عمال دولت را متهم کرد که مسئول خشونتهای اخیر ایران هستند. دکترسنجابی گفته است بنا بر اطلاعاتی که ما داریم مأمورین دولتی ساختمانها و بانکها را آتش می زنند و شیشه ها را می شکنند و اضافه کرد مردم ایران یک سلطنت مستبدانه را نمی خواهند.

3 – کارخانه آبجوسازی مجیدیه در تهران به آتش کشیده شد.

4 – شاه مدعی شد تنها من هستم که قدرت و توانائی استقرار یک رژیم دموکراتیک را در ایران دارم.

5 – شهرهای رشت، کرمانشاه، همدان، کاشان، قم، زنجان، قصرشیرین، یزد، ارسنجان، تبریز، کاشمر، کرج، ساری، گرگان و شهر ری شاهد تظاهرات خشم آمیز مردم بودند.

6 – دولت دکترجمشید آموزگار دبیر کل حزب واحد رستاخیز سقوط کرد و شاه استعفای او و وزیرانش را قبول کرد.

7 – شاه فرمان نخست وزیری مهندس جعفرشریف امامی رئیس مجلس سنا، مدیر عامل بنیاد پهلوی و رئیس هیئت مدیره بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران و نایب رئیس شیر و خورشید سرخ، و عضو هیئت امناء ده دانشگاه و صاحب دامداری مفصل کرج و شریک کهبد سرمایه دار معروف را صادر و توشیح کرد.

8 – شریف امامی از شاه اختیارات کامل گرفت و قرار شد شاه در امور کشور مداخله نکند.

9 – شریف امامی نخست وزیر تازه ایران که از هفته قبل آماده قبول نخست وزیری شده بود اعضاء کابینه خود را به شاه معرفی کرد:

10 – شریف امامی پس از معرفی هیئت وزیران اعلامیه ای انتشار داد که از طریق رسانه های گروهی در داخل و خارج ایران منتشر شد. نکات قابل تعمق اعلامیه به شرح زیراست:

- تا وقتی که تمام نیروهای ملی به خاطر نجات وطن بسیج نشوند نمی توان به آینده ای روشن که جامعه ما را به سوی خیر و صلاح، آرامش و آسایش رهنمون گردد امید بست.

- برای رسیدن به هدف باید مبارزه ای پیگیر، مستمر و همه جانبه با فساد و فاسد صورت گیرد.

- مأموران و مسئولان اجرائی که در حوادث اخیر به وظایف قانونی خود عمل نکرده اند مورد تعقیب قرار می گیرند.

- هرگونه تجمل پرستی از دستگاههای اداری رخت برخواهد بست و امکان مداخله غیر قانونی و توصیه و سفارش در امور مملکتی به احدی داده نخواهد شد.

- اینک که خطراتی مهلک میهن ما را تهدید می کند همه بپاخیزید تا همه با هم در فروغ جهانگیر قرآن و تعالیم عالیه اسلام و در قلمرو قانون اساسی به نجات مملکت همت ببندیم تا در این گذرگاه خطیر تاریخی در پیشگاه تاریخ وطن و نسلهای آینده سرافکنده نباشیم.

11 – به دستور نخست وزیر تاریخ مجددا به هجری شمسی تبدیل شد و تاریخ شاهنشاهی ملغی گردید.

12 – نخست وزیر دستور تعطیل تمام کاباره ها و کازینوها را در سطح کشور صادر کرد و شهربانی مامور اجرای آن شد.

13 – شریف امامی نام دولت خود را دولت آشتی ملی نهاد.

14 – شاه از خدمات جمشید آموزگار قدردانی کرد.

15 – شریف امامی در یک مصاحبه مطبوعاتی رئوس برنامه کار خود را تشریح کرد و افزود برای آرام کردن اوضاع همه کار خواهیم کرد. آنقدر امتیاز می دهیم که مخالفان تمام خواست های خود را برآورده شده ببینند و دیگر چیزی برای خواستن نداشته باشند. من با حزب کاری ندارم و در هیچ حزبی عضو نیستم.

16 – مردم تهران تظاهرات خود را گسترده تر و خشونت بارتر کردند. بانک ها، مشروب فروشی ها، سینماها ویران و یا به آتش کشیده شدند.

17 – آزمون گفت از این تاریخ به بعد حزب رستاخیز یک حزب در میان احزاب دیگر خواهد بود.

18 – باهری وزیر دادگستری گفت: مجرمان کوچک در زندان و غارتگران آزادند.

19 – به دنبال سقوط جمشید آموزگار رهبر حزب رستاخیز، تمام مسئولان حزب کناره گیری کردند.

20 – هواکوفنگ صدر کمیته مرکزی حزب کمونیست و رئیس شورای دولتی جمهوری خلق چین برای یک دیدار رسمی با استقبال شاه در فرودگاه وارد تهران شد و بلافاصله مذاکرات خود را با امنای دولت و شاه آغاز کرد. همراه رئیس شورای دولتی جمهوری چین یک هیئت بلند پایه سیاسی و اقتصادی مرکب از 42 تن از شخصیت های برجسته آن کشور و یک هیئت 37 نفری از نمایندگان مطبوعات آن کشور وارد تهران شدند.

21 – آیت الله شیرازی به اصل دوم متمم قانون اساسی اشاره کرد و خواستار پنج نماینده طراز اول در مجلس شد.

22 – جبهه ملی طی اعلامیه ای خواستار 12 مورد اصلاح فوری در شئون مملکت شد، انحلال ساواک، آزادی قلم و بیان، محاکمه عاملان کشتار مردم از جمله آنها بود.

23 – شاه در مصاحبه با یک خبرنگار خارجی گفت در گذشته اشتباهات و سهل انگاریهائی شده است.

24 – در فضای باز سیاسی محسن پزشکپور برای حزب پان ایرانیست تجدید حیات کرد.

25 – حزب زحمتکشان به رهبری دکتر مظفر بقائی اعلامیه داد و فعالیت شدید خود را اعلام نمود.

26 – چهارده حزب سیاسی در ایران اعلام موجودیت کردند. احزاب و گروههای سیاسی که تاکنون ظاهر شده اند به این شرح هستند:

حزب ایران – حزب ملت ایران و جامعه سوسیالیست های نهضت ملی که با اتحادی قدیمی جبهه ملی ایران را تشکیل می دهند. اعضاء هیئت اجرائی آن عبارتند از: کریم سنجابی، داریوش فروهر، مهندس حسیبی و شاهپور بختیار.

حزب زحمتکشان ملت ایران به رهبری مظفر بقائی کرمانی.

حزب پان ایرانیست به رهبری محسن پزشکپور، محسن مظفری و دکتر حسین طیب.

حزب سوسیال دموکرات به رهبری احمد بنی احمد. جنبش ارگان فکری دکتر علی اصغر سید جوادی، جمعیت پاسداران قانون اساسی به رهبری دکتر مهدی پیراسته. کمیته ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر و پیشبرد آن در ایران کارگردانان عبارتند از بازرگان، سنجابی، لاهیچی، یونسی، حسن نزیه، یدالله سحابی. کانون ناسیونالیستها به رهبری فضل الله صدر و دکتر زرین پور. حزب آزادیخواهان اسلامی. حزب دموکرات ایران، حزب سوسیالیست آریا و بالاخره منفردین مانند اللهیار صالح، دکتر صدیقی، دکتر آذر و دکتر ملکی.

27 – آیت الله پسندیده برادر آیت الله خمینی از تبعید آزاد شد. همچنین آیت الله قمی و حجه الاسلام ناصر مکارم شیرازی از تبعید سیاسی آزاد شدند.

28 – (در حالیکه صدها زندانی سیاسی دگر اندیش همچنان در زندان اند، در چارچوب سیاست آشتی دولت شریف امامی با روحانیت) حجج اسلام، خسرو شاهی، حسینی، قریشی، صاحب الزمانی و دستغیب از زندان آزاد شدند.

29 – در تظاهرات شوشتر و قم عده ای مقتول و زخمی شدند.

30 – شریف امامی اظهار نمود ما با روحانیون داخل کشور مشغول مذاکره هستیم.

31 – تظاهرات در میدان ژاله تهران، مشهد، شوشتر، قزوین، قم، اردبیل و آبادان خونین شد.

32 –راهپیمائی در شهرهای ایران با شرکت جمعیتی فراتر از سه میلیون نفر روز عید فطر در برگزار شد. تهران شاهد بزرگترین تظاهرات سالهای اخیر بود. صدها هزار نفر روز عید فطربه راه پیمائی طولانی پرداختند. بزرگترین راه پیمائی از تجریش آغاز شد و در میدان راه آهن پاین یافت. نکته قابل توجه در تظاهرات تهران شرکت فعال و گسترده بانوان بود. صدها زن پا به پای مردان در این راه پیمائی شرکت کردند. شرکت کنندگان در این راه پیمائی آزادی زندانیان سیاسی را خواستار شدند. راه پیمایان وقتی که به بانکها می رسیدند شعار می دادند "ما شیشه شکن نیستیم" به محض اینکه با کامیون ارتشی مواجه می شدند شعار می دادند "برادر ارتشی، چرا برادرکشی"

33 –صدها تن از مردم شرق تهران در خیابان ژاله با اقتدا به آیت الله نوری نماز عید فطر به جا آوردند. پس از نماز علامه نوری در منبر گفت: سازمان اوقاف باید به کلی از وابستگی به دولت جدا و تحت نظارت روحانیت و مردم قرار گیرد. همچنین سازمان رادیو و تلویزیون و رسانه هائی که حالا در انحصار دولت است باید تحت نظارت ملت و جامعه روحانیت باشد.

34 – مردم تهران میدان ژاله را بدلیل کشتاری که در آنجا صورت گرفته بودبه "میدان شهدا" نامیدند.

35 – کارگران کارخانجات ماشین سازی اراک و فولاد اصفهان اعتصاب کردند.

36 – آیت الله خمینی به مناسبت عید فطر برای مردم ایران پیامی فرستاد. در این پیام آمده بود:

عید سعید بزرگ اسلامی را به ملت مسلمان و شجاع ایران تبریک می گوئیم. عید فطر امسال عید حماسه و جنبش هرچه بیشتر تمام جناح های ملت ایران بود. ملت عظیم الشأن ایران نهضت خود را ادامه داده و هرگز سستی به خود راه ندهید که نمی دهید. مطمئن باشید به امید خدا پیروزی و سرافرازی نزدیک است. پس از ماه مبارک رمضان گمان نشود که تکلیف الهی فرق کرده است. به حرفهای فریبنده شاه و دولت و طرفداران اندک آنان گوش ندهید که جز برای بدست آوردن فرصت شیطانی چیزی نیست.

37 – یک واحد عملیاتی از سازمان چریکهای فدائی خلق به مرکز کماندوهای شهربانی در میدان عشرت آباد با بمب و مسلسل حمله کردند و تعدادی از افراد مستقر درپادگان را مقتول و مجروح نمودند.

38 – دولت اجتماعات و تظاهرات را ممنوع کرد.

39 – یک هزار نفر از کارمندان بانک مرکزی ایران اعتصاب کردند. این کارمندان خواستار پانزده درصد افزایش حقوق خود شدند.

40 – به دستور وزیر علوم به کلیه دانشگاههای کشور استقلال داده شد. از این تاریخ روسای دانشگاهها از طرف هیئت امنا تعیین میشوند و روسای دانشکده ها با رأی استادان همان دانشکده انتخاب خواهند گردید.

41 – وزیر دادگستری طی بخشنامه ای دادستانها و بازپرسان و دادیاران را از افشای تحقیقات ممنوع کرد وچنانچه قضات دادسراها از این دستورپیروی نکنند تحویل دادگاه انتظامی قضات خواهند گردید.

42–حزب توده بیانیه ای منتشر کرد و در آن 9 خواست جنبش مردم را اعلام کرد که در راس آنها تغییر رژیم و محاکمه و مجازات مسئولان عمده رژیم بود.

43– عده زیادی از کارگران در سطح کشور به علت کمی حقوق و نداشتن مسکن دست به اعتصاب زدند.

44– مردم تهران راه پیمائی بزرگی (به مناسبت تاسوعا) برپا کردند و با نظم و ترتیب به سمت میدان شهیاد حرکت نمودند. جمعیت شرکت کننده در این تظاهرات متجاوز از یک میلیون برآورد شد. در صف مقدم این عده روحانیون، استادان دانشگاه، رهبران جبهه ملی قرار داشتند. در میدان شهیاد قطعنامه ای که تهیه شده بود قرائت شد. در این قطعنامه آزادی زندانیان سیاسی، انحلال ساواک، و برچیده شدن رژیم شاه ذکر شده بود. در همین اجتماع مردم نام میدان شهیاد را تغییر داده و آن را میدان آزادی اعلام کردند.

45– علی امینی طی مصاحبه ای گفت: اگر ایادی بیگانه مسلط شوند من و رهبران ملی را دار می زنند.

46– به دنبال تظاهرات امروز در تهران و شهرستانها هیئت دولت درساعت 5 / 8 بعد از ظهر تصویبنامه ای صادر و به موجب آن مقرر گردید در تهران و یازده شهر قم، تبریز، مشهد، اصفهان، شیراز، آبادان، اهواز، کرج، قزوین، کازرون و جهرم، حکومت نظامی به مدت شش ماه برقرار می شود.

47– ارتشبد غلامعلی اویسی فرمانده نیروی زمینی به فرمانداری نظامی تهران منصوب و معرفی شد.

48– فرمانداران نظامی یازده شهر تعیین گردیدند.

49– سپهبد رحیمی لاریجانی و سپهبد مهدی رحیمی معاونین فرمانداری نظامی تهران شدند.

50– از بامداد امروز شهر تهران به صورت یک قلعه نظامی درآمد و تانکها و مسلسلهای سنگین در نقاط حساس و مهم استقرار یافتند.

51– از اولین ساعات بامداد با وجود اعلامیه های حکومت نظامی در شرق تهران مردم به خیابانها آمدند و به سمت میدان ژاله به حرکت درآمدند. قریب دو ساعت میدان ژاله و خیابانهای اطراف آن تبدیل به میدان جنگ شد و گلوله های سربازان پشت سر هم به سوی مردم شلیک می گردید. عده زیادی جان خود را از دست دادند. مقارن ظهر آرامش در شرق تهران برقرار شد و کشته ها و مجروحین به بیمارستانها انتقال یافتند. مقامات دولتی تعداد کشته شدگان را 95 نفر و مجروحین را 250 نفر برآورد کردند. این روز "جمعه سیاه" نام گرفت.

52– آیت الله خمینی به مناسبت اعلام حکومت نظامی و کشتار مردم در میدان ژاله پیامی فرستاد. دراین پیام آمده است: ... چهره ایران امروز گلگون است و دلاوری و نشاط درتمام اماکن به چشم می خورد. آری این چنین است راه امیر مومنان (ع) و سرور شهیدان امام حسین (ع). ای کاش خمینی در میان شما بود و در کنار شما در جبهه دفاع برای خدای تعالی کشته می شد. اکنون به بهانه های پوچ دست به حبس و تبعید زده اند و می زنند. باید علماء و روشنفکران ملت در زیر چکمه دژخیمان خرد شوند تا کسی خیال آزادی به خود راه ندهد. ارتش وطنخواه ایران! شما دیدید که ملت با شما دوست و شما را گلباران می کند و می دانید که این چپاولگران برای ادامه ستمگری شما را آلت قتل برادران خود قرار دادند. به دیگر برادران ارتشی خود که شاه را رها کرده اند و در پشتیبانی مردم به دشمن حمله نموده اند بپیوندید....

53– آیات عظام، شیرازی، گلپایگانی، نجفی مرعشی، اعلامیه های تندی به مناسبت اعلام فرمانداری نظامی و کشتار مردم صادر کردند.

54– اردشیر زاهدی که حامل پیام کارتر برای شاه بود وارد تهران شد.

55– شاه سفر خود را به کشورهای اروپای شرقی لغو کرد.

56– امیر عباس هویدا وزیر دربار از سمت خود کناره گیری کرد.

57– ژنرال ضیاءالحق رئیس حکومت پاکستان وارد تهران شد.

58– مدیرعامل شرکت هواپیمائی ملی ایران "سپهبد خادمی" از کار برکنار شد و سرلشکر خلبان نصرالله امیرفضلی به مدیریت عامل هواپیمائی ملی منصوب شد.

59– مشمولان 3 تا 8 دوره از خدمت نظام وظیفه معاف شدند.

60– کارگران و کارکنان پالایشگاه نفت تهران اعتصاب کردند.

61– دولت شریف امامی پس از چند جلسه مذاکرات مختلف سرانجام در مجلس شورای ملی رأی اعتماد گرفت. 176 نفر موافق، 35 نفر مخالف و 7 نفر ممتنع بودند. هنگامی که رأی گیری آغاز شد پزشکپورفریاد کشید به دولتی که دستش به خون آلوده است رأی ندهید.

62– رضا قطبی رئیس سازمان صدا و سیمای ایران جبرا از سمت خود کناره گیری کرد. به دنبال کنار رفتن قطبی، محمود جعفریان معاون سیاسی رادیو و تلویزیون نیز استعفاء داد. موقتا دکترمحمد رضا عاملی تهرانی وزیر اطلاعات سرپرست شد و سیروس هدایت را به قائم مقامی خود برگزید.

63– طبق ماده 5 حکومت نظامی دکتر شجاع شیخ الاسلام زاده وزیر سابق بهداری و بهزیستی و دو تن از معاونین او بازداشت شدند. غیر از سه نفر نامبرده عده ای از بلند پایگان بخش دولتی و خصوصی نیز توقیف گردیدند از جمله می توان رئیس اتاق اصناف را نام برد.

64– جمع کثیری از مقامات بلند پایه رژیم ممنوع الخروج اعلام شدند. پرونده قریب ششصد نفر از مقامات سابق تحویل دیوان کیفر و دادسرای تهران شد.

65– پنجاهمین سال تأسیس بانک ملی ایران با شرکت 120 نفر از روسای بانک های مهم جهان جشن گرفته شد.

66– شاپور بختیار از سران جبهه ملی و رهبر حزب ایران تعداد کشته شدگان رویدادهای چند روز اخیر ایران را بالغ بر دو هزار و چهارصد و پنجاه نفر اعلام کرد. وی اظهار داشت هرگونه آشتی و نزدیکی با دولت کنونی غیر ممکن است.

67– فرمانداری نظامی اعلام کرد که شیخ یحیی نصیری معروف به علامه نوری به اتهام قیام علیه دولت و تحریک مردم به آتش زدن بانکها، موسسه های عمومی، فروشگاهها و سینماها و سایر اماکن دستگیر و بازداشت شد.

68– ابوالحسن بنی صدر در پاریس اعلام کرد جمعه سیاه تهران سه هزار کشته داشت.

69– شب هفت شهدای 17 شهریور با شرکت هزاران نفر درگورستان بهشت زهرا با سخنرانیهای متعدد و تند و حمله حاد و شدید به شاه برگزار شد. شعار خمینی رهبر ماست در فضای بهشت زهرا طنین انداز گردید.

70– وزیر دادگستری گفت: دومین عامل فاجعه آبادان دستگیر شد.

71– علی امینی داوطلب رفع بحران شد و گفت حاضرم رابط بین شاه و رهبران مذهبی و مخالفین بشوم. امینی افزود برقراری حکومت نظامی ضروری بود چون دولت توانائی آنرا نداشت با چنین تظاهرات عظیمی روبرو گردد ولی نمی بایست مردم بی گناه را کشت.

72– دکتر علی امینی در مصاحبه ای با خبرنگاری لوموند اظهارکرد: فکر نمی کنم بتوان شاه را نجات داد، لیکن رژیم را چرا. شاه باید برای نجات رژیم وکشوراز هرج و مرج گذشتی بکند، شاه بایستی برود و خود را کنار بکشد و به شکل روشن نشان دهد که خود را کنارکشیده است.

73– رضا پهلوی در آمریکا اعلام کرد که حاضر است با مخالفین رژیم پدرش گفتگو کند.

74– مقارن ساعت 19 و 36 دقیقه و 49 ثانیه بعد از ظهرزلزله شدیدی شهرستانهای جنوب خراسان را به لرزه درآورد و بیش از ده هزارکشته و مجروح بر جای گذاشت و شهر طبس و بسیاری از روستاهای آن به صورت ویرانه ای درآمدند. از طرف دولت کمیته ای ویژه مرکب از وزیر مشاور در امور اجرائی، وزیر مشاور و سازمان برنامه و مدیرعامل شیروخورشید برای کمک به آسیب دیدگان مأمور شدند.

75– سه هزار ایرانی تظاهرکننده درحالی که برکناری شاه ایران را تقاضا می کردند. پس از یک راه پیمائی در مرکز شهر فرانکفورت با پلیس به زد و خورد پرداختند.

76– شاه در یک مصاحبه با شبکه یک تلویزیون فرانسه اعلام کرد قصد ندارد از سلطنت کناره گیری کند و پسرش در وقت پیش بینی شده به جای وی خواهد نشست.

77– مهندس مهدی بازرگان که هفته پیش زندانی شده بود آزاد گردید.

78– آیت الله خمینی در پی زلزله طبس پیامی فرستادند و به مردم گوشزد کردند نهضت اسلامی را ادامه دهید و تا برچیده شدن دستگاه قلدری و استبداد ازقیام خود دست نکشید.

79– تظاهرات خونین مردم در تمام شهرهای ایران ادامه داشت.

80– تلفات زلزله طبس را مطبوعات تا 18 هزار تخمین زدند.

81– سناتورها از کم کاری گذشتگان اظهار تأسف کردند.

82– شاه و فرح برای بازدید از نقاط زلزله زده عازم طبس شدند.

83– کارمندان بانک ملی ایران درتهران دست به اعتصاب زدند.

84– شریف امامی در مجلس سنا اعلام کرد: دولت با آیات عظام تماس دارد و غفلت ها را جبران می کند. ما می بایستی که توجه بیشتری به مقام روحانی خود که حالا متوجه می شویم مورد احترام شدید همگی هستند کنیم.

85– به دستور شاه جشن های چهار و نهم آبان متوقف شد.

مهر ماه

1 – عده ای از جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر که تحت تعقیب قرار گرفته و بازداشت شده بودند به منزل خود بازگشتند.

2 – شاه اعلام کرد: ساواک تغییر چهره می دهد تا به چیزی قابل مقایسه با آنچه که در کشورهای غربی و اروپائی است بدل شود.

3 – امیرخسرو وزیر امور خارجه در نیویورک با وزیران خارجه آمریکا و عراق و انگلیس پیرامون مسائل ایران مذاکره کرد.

4 – منزل آیت الله خمینی درنجف به محاصره نظامی ارتش عراق درآمد و دولت عراق برای فعالیت وی محدودیت ایجاد نمود.

5 – بانک مرکزی اعلام کرد در سه هفته اخیر متجاوز از یک میلیارد دلار از کشور خارج شده است.

6 – در پی محاصره منزل آیت الله خمینی در نجف اعتراض از همه طرف بلند شد.

7 – کارگران پالایشگاه آبادان به کارگران اعتصابی نفت درتهران – اهواز – گچساران و آغاجاری پیوستند.

8 – اعتصاب کارگران مخابرات تهران آغاز شد و همچنین کارگران کشت و صنعت شوشتراعتصاب کردند.

9 – آلفرد اترفون سفیر سیارآمریکا درخاورمیانه وارد تهران شد و با شاه ملاقات کرد.

10 – خبرگزاری فرانسه و یونایتدپرس خبر دادند که دولت عراق درقبال فشارهای دولت ایران تسلیم شده است و از ملاقات مردم با آیت الله خمینی جلوگیری می کند. از دو روز قبل مقامات عراقی آیت الله خمینی را ممنوع الملاقات کرده اند و به او اجازه نمی دهند تا از خانه خود خارج شود و با دیگران ملاقات کند.

11 – رحیمعلی خرم سرمایه داری که به پاکستان فرار کرده بود بازگردانیده و به زندان رفت.

12 – علیقلی اردلان وزیر پیشین امورخارجه و سفیر کبیر اسبق ایران در امریکا، شوروی و آلمان به سمت وزیردربار تعیین و مشغول کار شد.

13 – وزیر تازه دربار پهلوی آئین نامه رفتار خاندان شاهنشاهی را اعلام کرد به موجب این مقررات اعلام نفوذ، هرگونه دخالت، معامله و مشارکت در امورمرتبط با دولت، قبول پست در هیئت مدیره شرکتها، موسسات بانکی و غیره از برادران و خواهران شاه و درباریان سلب شد.

14 – کلیه معاونین وزارت دربار از خدمت معاف شدند.

15 – کارکنان راه آهن دولتی ایران و کارکنان سازمان آب تهران به اعتصابیون پیوستند.

16 – سرهنگ زمانی پور رئیس کلانتری 6 مشهد به قتل رسید. سازمان چریک های فدائی مسئولیت قتل را به عهده گرفتند.

17 – دکترجواد سعید از دبیرکلی حزب رستاخیز استعفا داد و حزب هم متلاشی شد.

18 – دولت اعلام کرد: تمام ایرانیانی که درخارج زندگی می کنند می توانند به کشور بازگردند. به شرط آنکه به قانون اساسی احترام بگذارند.

19 – در مجلس شورای ملی مذاکراتی پیرامون تعقیب ارتشبد نصیری و منصور روحانی به عمل آمد و جلسه به شدت متشنج شد.

20 – دولت لایحه ای به مجلس داد به موجب این لایحه راه پیمائی و میتینگ بدون اجازه قبلی ممنوع شد.

21 – حزب ایران نوین در فضای باز سیاسی اعلام تجدید فعالیت نمود.

22 – جبهه ملی ایران علیه دولت (آشتی ملی) اعلامیه داد و چهره این دولت را غیرانسانی توصیف کرد.

23 – آیت الله العظمی خمینی از بغداد به پاریس عزیمت نمودند در نوفل لوشاتو سکونت کرد. آیت الله قبل از عزیمت به پاریس پیامی فرستاد: اکنون که من به ناچار باید ترک جوار مولا امیرالمومنین علیه السلام را نمایم و در کشورهای اسلامی دست خود را برای خدمت به شما ملت محروم که مورد هجوم همه جانبه اجانب و وابستگان به آنان هستید باز نمی بینم و از ورود به کویت با داشتن اجازه ممانعت نمودند، به سوی فرانسه پرواز می کنم. سربلند باد ملتی که با فداکاریهای خود قدم در راه پیروزی حق برداشت و سدهای مانع از آن را یکی پس از دیگری شکست.

24 – اجلاسیه مجلسین شورای ملی و سنا توسط شاه و فرح گشایش یافت. شاه در نطق افتتاحیه گفت: به منظور تأمین همین آزادی و آگاهی هرچه بیشتر عموم بود که به باز شدن فضای سیاسی همت گماشته شد. ناآرامی ها به توسعه آزادی خللی وارد نمی کند. اشتباهات و سوء استفاده هائی که باعث ایجاد نارضائی ها شده بود درتوسعه بحران فعلی سهم موثری داشتند.

25 – درانتخابات هیئت رئیسه مجلس سنا دکترمحمد سجادی به ریاست و عماد تربتی و امان الله اردلان به نیابت ریاست انتخاب شدند.

26 – در انتخابات هیئت رئیسه مجلس شورای ملی دکترجواد سعید به ریاست و دکترحسین خطیبی و دکتر مصطفی الموتی به نیابت ریاست انتخاب شدند.

27 – دانشجویان دانشگاهها حاضرشدن در سر کلاس درس را تحریم کردند.

28 – آیت الله خمینی طی بیانیه ای از دانشجویان ایرانی خواست تا ارتش را به قیام علیه شاه تشویق کنند و از اعتصاب عمومی کارگران و کارمندان حمایت کنند. دراین بیانیه ایشان برای حصول استقلال ایران و استقرار حکومت اسلامی به سه نکته تکیه کرده اند: 1 – طرد رژیم سلطنتی 2 – برکناری وزیران و نمایندگانی که همدست و عامل اجرای سیاست شاه بوده اند و محاکمه و تنبیه آنان 3 – رفع طرد هرنوع برتری و سلطه خارجی برایران.

29 – سیل تلگرام، نامه، از ایران و سایر بلاد اسلامی به سوی پاریس سرازیر شد.

30 – عده زیادی از ایرانیان برای دیدار امام عازم پاریس شدند.

31 – دانشجویان مقیم دهلی نو با نقاب در مقابل سفارت ایران به تظاهرات پرداختند.

32 – زاهدی پیام کارتر را به شاه رسانید.

33 – دولت مژده داد اضافه حقوق را ظرف 6 ماه دردو نوبت هربار 25 درصد به کارمندان بدهد.

34 – در اتوبوس آمریکائیها در اصفهان بمب منفجرشد و عده ای مجروح شدند گروه توحیدی صف مسئولیت این انفجار را برعهده گرفت.

35 – مطبوعات برای رفع سانسور دست به اعتصاب زدند.

36 – شریف امامی خطاب به مطبوعات: من قول می دهم که شما نهایت آزادی را داشته باشید و سانسور مطلق نباشد.

37 – خبرگزاری فرانسه خبر داد که دکتر عاملی تهرانی وزیراطلاعات می گوید: نیت ما کوچ کردن از سیستم قبلی به سیستم اطلاعاتی باز است یعنی سیاستی که برپایه اختفای خبراستوار بود حالا باید افشای خبر باشد.

38 – زندانیان سیاسی برای همبستگی با حرکت انقلاب اعتصاب غذا نمودند.

39 – از نخستین ساعات بامداد امروز هزاران نفر برای شرکت در مراسم چهلم کشته شدگان هفدهم شهریور در بهشت زهرا گرد آمدند و ضمن تظاهرات پرشور شعارهائی علیه رژیم می دادند. امروز به مناسبت اعلام عزای عمومی تمام مغازه ها تعطیل بود و کارمندان دولت نیز از حضور در ادارات خودداری کرده بودند. شهر تهران توسط جنگ افزارهای سنگین ظاهرا حفاظت می شد.

40 – منوچهر آزمون وزیرمشاور در اموراجرائی گفت: دولت عزای ملی امروز را قبول دارد.

41 – دکتر هوشنگ نهاوندی وزیرعلوم و آموزش عالی به علت وخامت اوضاع از سمت خود کناره گیری کرد.

42 – امام خمینی با روزنامه لوموند پاریس مصاحبه کردند وگفتند: کلیه کسانی که درسالهای اخیردزدی کرده اند و به منافع عالیه ملت و مصالح مردم خیانت ورزیده اند باید محاکمه ومجازات شوند و برای همیشه ازکاربرکنارشوند. امام مذاکره با دکترامینی را رد کرد.

43 – امام خمینی در مصاحبه ای با روزنامه فیگارو گفتند ممکن است ناگزیر شود در رهنمودهای مبارزه مسالمت آمیز علیه رژیم شاه تغییرایجاد کند، او گفت که من تاکنون با مبارزه مسلحانه برای مقابله با ارتش و دیکتاتوری مخالفت کرده ام ولی اکنون تردید دارم زیرا نمی توان همیشه با سینه باز در مقابل تفنگ ایستاد.

44 – رویتر اعلام کرد مقامات دولتی ایران به آمریکا اطلاع دادند که موقتا خرید عمده تسلیحاتی خود را ازآمریکا لغو می کنند.

45 – شاپور بختیار گفت با بودن حکومت نظامی لغو سانسور مطبوعات معنی ندارد.

46 – دولت برای ساکت کردن کارمندان امتیازاتی به آنها داد.

47 – درشهر ری تظاهرات مردم به دست قمه کشان و چماق به دستان سرکوب شد.

48 – عکس شاه و فرح در تمام ادارات دولتی به پائین کشیده شد.

49 – محمود منصف از نزدیکان اشرف پهلوی که مدیر عامل عمرانی جزیره کیش بود با اعتباراتی که دراختیار داشت از ایران فرار کرد. گفته شد دراین فرار صدها میلیون دلار با خود برده است.

50 – مهندس بازرگان و دکترمیناچی به پاریس رفتند.

51 – شاه در ملاقات با هیئت رئیسه مجلسین گفت: برای رسیدن به نظم دموکراتیک، فعالیت احزاب لازم است و مردم باید بتوانند در انتخابات آینده به آزادی رأی بدهند. شاه در پاسخ یکی از اعضای هیئت رئیسه که صریحا پیشنهاد استعفا به شاه نموده بود پاسخ داد انتقال قدرت به طور طبیعی انجام می گیرد.

52 – به دستور وزیردادگستری، حقوق دانان لایحه محاکمات، ملی را تهیه کردند. با تصویب این لایحه به حساب کلیه کسانی رسیدگی می شود که در بیست و پنج سال گذشته به آزادی های فردی، اجتماعی و حقوق مردم لطمه زده اند. همچنین گفته شد اعضای دادگاه ملی را بازاریان، حقوق دانان، طرفداران حقوق بشر تشکیل خواهند داد.

53 – در پی اعتصاب کارگران انبار نفت و پالایشگاه عرضه نفت و بنزین بطور چشمگیری کاهش یافت و جایگاههای فروش نفت و بنزین شاهد صفهای طولانی بودند.

54 – وزیر خارجه انگلیس گفت: اگر رژیم ایران سقوط کند، کمونیست ها به حکومت می رسند.

        پیج فیسبوک راه توده