روز جهانی زن

پیشکسوتان

جنبش زنان ایران

نباید فراموش شوند!

تهیه و تدوین ثریا دانش

روز جهانى زن یعنی به یاد داشته باشیم مبارزه سياسى و اجتماعى زنان عليه تبعيض را. اين روز "روز همبستگى" براى مبارزه در راه برابرى حقوق و شرايط بهتر كارى و زندگى زنان است.

شرايط كارى سخت و غير انسانى و دستمزد كم كارگران زن كه در اواخر قرن نوزدهم و اوايل قرن بيستم همراه با مردان در كشورهاى صنعتى وارد  بازار كار شده بودند، آنان را وادار به اعتراض و مبارزه صنفى به شكل هاى سازمان يافته و يا غير متمركز عليه  اين بى عدالتى مى كرد.

در اين روز كارگران نساجى زن در يك كارخانه بزرگ پوشاك در امریکا  براى اعتراض عليه شرايط بسيار سخت كارى و وضعيت اقتصاديشان دست به اعتصاب زدند. خاطره اين اعتصاب براى كارگران نساجى باقى ماند. نارضايتى عمومى ازاين شرايط براى زنان كارگر ادامه داشت .

بیش از یکصد سال از ثبت 8 مارس بعنوان روز جهانی زن می گذرد. پیشنهاد  اعلام 8 مارس بعنوان روز جهانی زن از سوی کمونیست های امریکائی طرح و روزنامه نگار معروف آمریکائی «متا.ل. سترن» آن را به شرح زیر، به اطلاع کمونیست های آلمانی رساند:

«رفقای ارجمند آلمانی! پیشنهاد می کنیم یک روز در سال بعنوان «روز جهانی زن» اعلام شود.»

پیشنهاد ارسالی رفقای آمریکائی از طرف «حزب کمونیست آلمان» که در آن تاریخ با نام «حزب سوسیال دموکرات آلمان» فعالیت می کرد، با استقبال شورانگیز روبرو شد. ارزیابی از شرایط مبارزه و زمان اعلام دعوت به تظاهرات پس از بحث های متعددی تصویب شد: «19 ماه مارس 1911، برای دفاع از حقوق برابری طلبی زنان و اعلام روز جهانی زن به خیابان ها خواهیم رفت.»

اعلامیه کمونیست های آلمان از جمله به رهبری «کلارا ستکین» مبارز و تئوریسین آلمانی با عنوان زیر در روز 13 مارس منتشر شد:

رفقا، مبارزان سندیکا های کارگری، زنان رزمنده! حزب کمونیست آلمان افتخار دارد تا سازماندهی یک روز تاریخی که از طرف رفقای امریکائی پیشنهاد شده است را اعلام کند، زنان زحمتکش آلمان و جهان، روز 19 مارس روز شما خواهد بود، اگر در میدان مبارزه حاضر شوید، زنان سوسیالیست در تمامی کشورهای جهان همبستگی و پشتیبانی خود را از مبارزات شما اعلام می کنند. در این روز با حضور در خیابان ها موجودیت و عدالت طلبی بر حق زنان را خواستار شوید. مبارزان کمونیست و سندیکالیست و نیروهای دموکرات پشتیبان مبارزات برابری طلبانه شما هستند.

بدین ترتیب حضور زنان در تظاهرات اعتراضی برابری طلبانه در تمامی شهرهای آلمان موجی از همبستگی نیروهای کمونیست و مترقی دنیا را به همراه داشت. ثابت شده بود که شرایط اعلام «روز جهانی زن» کاملا مهیا است. جنبش بین المللی کمونیستی مهر اعلام موجودیت دائمی و قاطع خود را بر تاریخ مبارزات مردم جهان کوبید.

در هشتم مارچ سال ۱۹۰۸، بعد از گذشت بيش از پنجاه سال كارگران زن كارخانه نساجى كتان در شهر نيويورك با خاطره اعتصاب در اين روز، به دليل تبعيض و محروميت و فشار زياد كار در مقابل حقوق بسيار كم اعتصاب خود را شروع كردند. صاحب اين كارخانه به همراه نگهبانان براى جلوگيرى از همبستگى كارگران ديگر بخش ها با اين  اعتصاب و سرايت آن به بخش هاى ديگر اين زنان را در  محل كار خود در كارخانه محبوس كرد. به دلايل ناشناخته اى آتش در كارخانه درگرفت و فقط تعداد كمى از كارگران زن محبوس توانستند خود را نجات دهند. ۱۲۹ كارگر زن در آتش سوختند.

روز هشتم ماه مارچ بر پايه سنتى مبارزه كارگران زن عليه شرايط سخت كاريشان در خاطره ها ماند.

در اروپا دومين كنفرانس سوسياليستى بين المللى زنان كه در آن صد شركت كننده از هفده كشور جهان شركت داشتند، به پيشنهاد كلارا زتكين در ۲۷ اگست سال ۱۹۱۰ در كپنهاك روز هشتم ماه مارچ  به عنوان روز زن  و براى دفاع از حقوق آنان در مقابل تبعيضات مختلف و چند جانبه  برگزيده شد.

اولين روز جهانى زن در ماه مارچ ۱۹۱۱ در دانمارك، آلمان، اتريش، سويس و امريكا برگزار شد. ميليون ها زن در برگزارى اين روز شركت كردند.  خواست هاى اساسى زنان عبارت بودند از قوانين حمايت كننده كار براى زنان، حق راى و شركت در انتخابات، عليه جنگ هاى امپرياليستى، برابرى مزد با مردان در مقابل كار مساوى، هشت ساعت كار در روز، حمايت از مادر و كودك، تعيين حداقل مزد.

روز 8 مارس روز تظاهرات بزرگ زنان با خاطره انقلاب ناکام 1848 برلین انتخاب شده است. علاوه بر این، یاد آور مبارزات زنان دلاور فرانسه در 1871 و کمون پاریس است.

نگاهی به سرگذشت

سازمان زنان در ایران

دریغ است، اگر از مریم فیروز، هما هوشمند راد و دکتر اختر کامبخش در جنبش متشکل زنان ایران یاد نشود.

شهریور ١٣٢٠، آزادی را برای ملت زجر دیده ایران به ارمغان آورد و دیکتاتوری رضا شاه پایان پذیرفت. درهای زندان‌ها گشوده شد و آزادیخواهانی که به جرم میهن‌پرستی و مبارزه در راه آزادی خلق خود، سال‌ها به زنجیر کشیده شده بودند، آزاد شدند. حزب توده ایران، حزب طبقه‌ کارگر، به دست عده‌ای از این آزاد شدگان تاسیس گردید. آزاد زنانی که فشار و خفقان دوران رضا‌شاهی را اضافه بر محنت و رنج خاص زن بودن، نیز تحمیل کرده بودند، به سوی حزب توده ایران روی آوردند. شرایط عقب مانده اجتماع آن روز ایران، باعث شد که حزب عضویت این زنان را کمی به تعویق اندازد. اما این زنان پیشرو، برای مبارزه در راه بدست آوردن حقوق خود، گرد هم جمع شده و از همان آغاز، نام سازمان کوچک خود را "تشکیلات زنان" گذاشتند. اندکی بعد، حزب توده ایران، با تنظیم مرامنامه خود که در آن تساوی حقوق زن و مرد در همه شئون اجتماعی اعلام شده بود، این هسته متشکل و کوچک را به عضویت پذیرفت و به آنان به عنوان فراکسیون حزبی زنان، ماموریت کار وسیع بین قشرهای مختلف زنان ایران را واگذار نمود.

در تیر ماه سال ١٣٢٢ "تشکیلات زنان ایران"، برنامه کار خود را با شعارهای مبارزه علیه فاشیسم، مبارزه در راه به دست آوردن حقوق مساوی با مردان، مبارزه با استعمار، مبارزه در راه حفظ صلح و مبارزه برای دستمزد مساوی با مردان در مقابل کار مساوی، آغاز کرد و با تشکیل کنفرانس‌های هفتگی، زنان را به تشکل فراخواند و کلاس‌های مبارزه با بیسوادی برای زنان، ایجاد درمانگاه در مناطق زحمتکش نشین، برپا داشتن شواری مادران در محلات و سازماندهی حرکات مطالباتی، ایجاد کتابخانه و قرائت‌خانه‌ها برای زنان و کودکان در محلات، تاسیس تعاونی‌های تولیدی، برگزاری ٨ مارس، روز جهانی زنان و روز جهانی کودک و تشویق زنان به شرکت فعال در مبارزات مترقی و ملی اقدام نمود. اندکی بعد در تیرماه ١٣٢٣ اولین شماره مجله "بیداری ما" به عنوان "ارگان تشکیلات زنان" انتشار یافت که به صورت ماهانه و گاه دو ماه یک بار منتشر می‌شد.

در جنب شورای متحده مرکزی ایران، اتحادیه‌ای به نام " اتحادیه زنان زحمتکش" نیز در همین دوران تاسیس شده بود که در سال ١٣٢٥ به تشکیلات زنان پیوست.

در سال ١٣٢٥ "تشکیلات زنان ایران" به عضویت "فدراسیون دموکراتیک بین‌المللی زنان" که مدافع حقوق همه زنان دنیاست درآمد و از آن پس " تشکیلات دموکراتیک زنان ایران" نامیده شد.

بهمن ماه ١٣٢٧ حزب توده ایران و سازمان‌های دموکراتیک و توده‌ای از جمله "تشکیلات دموکراتیک زنان ایران"، مورد هجوم وحشیانه پلیس و نظامیان قرار گرفت و غیر قانونی اعلام شدند. آخرین شماره مجله "بیداری ما" در دی ماه ١٣٢٧ انتشار یافت و از آن پس، این مجله توقیف گردید و مسئولین تشکیلات زنان در تهران و شهرستان‌ها، زندانی شده و یا سخت تحت تعقیب قرار گرفتند. دبیر تشکیلات نیز با حکم غیابی به زندان ابد محکوم گردید.

تشکیلات زنان به ناچار راه اختفا برگزید و زنان و دختران را در حوزه‌های کوچک جمع‌آوری کرد و با ایجاد کمیته‌های مخفی در تمام شهرستان‌های ایران فعالیت مخفی خود را آغاز کردند.

با نخست وزیری دکتر محمد مصدق تغییر فضای سیاسی کشور، در روز ٣٠ اردیبهشت ١٣٣٠ سازمان علنی زنان به نام " سازمان زنان ایران" که در واقع ادامه دهنده راه تشکیلات زنان در شرایط جدید بود اعلام موجودیت کرد.

سال‌های پس از کودتای ٢٨ مرداد ١٣٣٢ رکود نسبی در فعالیت تشکیلات در نتیجه تشدید جو خفقان و استبداد بعد از کودتا به وجود آمد. در این دوره نمایندگان تشکیلات با شرکت در کنگره‌ها و کنفرانس‌های بین المللی و نشان دادن زندگی سیاه زن ایرانی که ریشه در فساد و سرسپردگی رژیم شاه داشت، همبستگی جهان را نسبت به زنان ایران جلب می‌کردند.

پس از انقلاب بهمن ٥٧، تشکیلات موکراتیک زنان فعالیت مجدد خود را در خرداد ١٣٥٨ آغاز نمود. دفتر مرکزی تشکیلات محل برگزاری سخنرانی‌ها، نمایشگاه‌ها و کلاس‌های آموزش مسائل اجتماعی و تئوریک بود. ایجاد کلاس‌های سواد‌آموزی، خیاطی و هنری در سطح تهران و شهرستان‌ ها، ایجاد درمانگاه‌ها و برگزاری کنفرانس‌های بهداشتی در محلات زحمتکش نشین، ضبط و انتشار نوار و بروشورهای سیاسی و فرهنگی و بهداشتی، ایجاد کتابخانه‌های محلی برای زنان و کودکان، تشکیل گروه‌های ورزشیث و تئاتر آماتور از زنان و کودکان محله و نمایش فیلم و تئاتر عروسکی با مضامین سیاسی و انقلابی، ایجاد شورای مادران در محلات، ایجاد تعاونی ‌های تولید و شرکت فعال در انجمن اولیا و مربیان، برگزاری هشت مارس و روز جهانی کودک و انتشار نشریه "جهان زنان" از فعالیت‌های این تشکیلات بعد از انقلاب است.

با شروع جنگ ایران و عراق، اعضای تشکیلات دموکراتیک زنان به خدمت در جبهه‌ها شتافتند و قهرمانی‌ها از خود نشان دادند. "سیمین سلامی‌زاده" عضو تشکیلات دموکراتیک زنان ایران هنگام کمک رسانی به زخمیان خرمشهر به شهادت رسید.

پس از خرداد ٦٠، با محدود شدن روز افزون آزادی‌ها در جمهوری اسلامی موج دستگیری ها بالا گرفت. "گیتا علیشاهی" عضو تشکیلات دموکراتیک زنان ایران در روز ٥ مهر ١٣٦٠ بازداشت و ٨ ساعت بعد در زندان اوین تیرباران شد.

مهر و موم دفتر تشکیلات دموکراتیک به دستور دادستانی اوین، در اردیبهشت ١٣٦١ منجر به بسته شدن دفتر مجله "جهان زنان" و آغاز تعقیب فعالین این تشکیلات شد.

زنان ایران در تظاهرات  و گردهمایی هایی  كه  در ۸ مارس ۲۰۰۳ در تهران و سایر شهرهای ایران برگزار كردند،  ضمن مطرح كردن  دیگر درخواستهای انسانی  و اجتماعی خود،  خواستار گنجاندن  روز ۸  مارس در تقویم  رسمی جمهوری اسلامی ایران ،  بعنوان روز جهانی زن شدند.

        پیج فیسبوک راه توده