حق زندگی

یک خانوار کرُد

در یک "جیگاجوت"

"مناسبات ارضی در کردستان" علی گلاویژ

اکثریت دهقانانی که در خاک نسق دریافت شده از مالک و یا در قطعه زمین مالک خود اقتصاد مستقل خود را ایجاد کرده بودند دهقانانی بودند که کمتر از 5 هکتار زمین داشتند و در نوبت دوم آنهایی بودند که هر یک 20- 5 هکتار زمین در اختیارشان بود. این که در استان سنندج 45 درصد واحدهای کشاورزی هر یک به طور متوسط 7/1 هکتار زمین داشتند و در مقابل آنها، 8 درصد واحدهای کشاورزی هر یک به طور متوسط دارای 7/40 هکتار زمین بودند- بیانگر این واقعیت است که تا این زمان تجزیه طبقاتی توده های دهقانی در استان مذکور پیشرفت قابل توجهی نموده بود. ولی از سوی دیگر این واقعیت که 47 درصد واحدهای کشاورزی هر یک به طور متوسط 5/10 هکتار زمین در اختیار داشتند، دلالت بر آن می نمود که در آن زمان با وجود تعمیق نسبی تجزیه طبقاتی توده های دهقانی، قشر میانه حال هنوز هم از لحاظ تعداد واحدها در اکثریت قرار داشت. به دیگر سخن، تجزیه طبقاتی توده های دهقانی که از لحاظی جز مستحیل شدن میانه حالان و تجزیه آنها به تهی دستان و کولاک ها چیز دیگری نیست، هنوز راه دور و درازی در پیش داشت.

در شرایط کردستان ایران (در دوران مورد بحث) یک نسق (و یا یک "جیگاجوت") معمولا آن مقدار زمین مزروعی بود که یک خانواده دهقان با نیروی خودش و با یک جفت گاو در مدت یک سال از عهده کاشتن و درو کردن و همه امور تولیدی آن بر می آمد. دهقان به تناسب توانایی خود از مالک نسق می گرفت. طبق یکی از اصول "مزارعه" می بایست هر بار نسبت تقسیم محصول بین دهقان و مالک معین شود. ولی چنین رسمی عملا وجود نداشت. این نسبت در سطح یک ولایت و حتی یک استان طی سالیان دراز به مثابه سنتی معین شده بود و لذا قرار گذشته نمی شد و یا به اصطلاح نیازی به "چانه زدن" نبود. اصل دیگر مزارعه، یعنی تعیین مدت مزارعه هم همیشه نقض می گشت، زیرا که مالک نسق را برای مدت نامعین در اختیار دهقان قرار می داد و اصولا راجع به مدت استفاده دهقان از این نسق هم صحبتی نمی شد. دهقانانی که امکان ایجاد اقتصاد خود را داشتند معمولا یک جیگاجوت زمین از مالک دریافت می کردند. ولی کسانی که خواهان دو جیگاجوت و یا بیشتر بودند و همچنین افرادی که به تنهایی توانایی اداره کردن حتی یک جیگاجوت را نداشتند و لذا شراكتاً این کار را انجام می دادند نیز کم نبود. مثلا (در سال 1339 در استان سنندج 98 درصد واحدهای کشاورزی مستقل (بدون شریک) و 2 درصد آن شراکتی بود.

مقدار زمین جیگاجوت در مناطق مختلف کردستان با هم فرق داشت. از آنجا که اراضی اکثر دهات کردستان از زمین های آبی و دیم تشکیل یافته بود، جیگات ها هم معمولا ترکیبی از این دو نوع زمین بودند، گرچه در مناطق آبی فقط زمین آبی جیگاجوت نامیده می شد و دیم جزو ملحقات و مضافات آن به شمار می رفت. در شهرستان مهاباد یک جیگاجوت حدااکثر عبارت از 4 هکتار زمین آبی و 8 هکتار زمین دیم بود، ولی طبق برخی استاد در خاک سنجابی از حدود 9- 2 هکتار تجاوز نمی نمود.

دهقان جیگاجوت خود را حداقل به دو قسمت تقسیم و طبق اصول آیش هر سال قسمتی را مورد استفاده قرار می داد. سال 1339 در حدود 5/79 درصد واحدهای تولیدی کشاورزی استان سنندج از اصول نوبتی آیش استفاده کرده بودند و لذا در همان سال 2/50 درصد اراضی مزروعی کاشته نشده بود و در حالت استراحت قرار داشت. ولی 5/20 درصد واحدهای کشاورزی از اصول آیش استفاده نکرده بودند که در حدود 8 درصد به علت نوع مزروعات (مزروعات چندین ساله) و 5/12 درصد به علل دیگر بود که شاید احتیاج به فقر سوزان دهقانان در راس آن علل قرار داشته باشد. روشن است که قسمتی از دهقانان اخیر صیفی کاران اطراف شهرها بودند.

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

-----------------------

برای مطالعه بخش های پیشین به لینک های زیر مراجعه نمایید:

1- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/551/khodmokhtar

http://www.rahetudeh.com/rahetude/indexfolder/2016/may/index552.html

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/553/galavigh.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/554/galavijh.html

5 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/555/galavigh.html

6 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/556/glavigh.html

7 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/557/galavigh.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/558/galavigh.html