از همان ابتدای پیروزی انقلاب و تشکیل جمهوری اسلامی، روحانیون و سران بازار سنتی ایران و مالکانی که امیدوار شده بودند بار دیگر به روستاهای ایران بازگشته و زمین هایی را که پیش از انقلاب مشمول اصلاحات ارضی شده بود را از روستائیان پس خواهند گرفت، مخالفت با تاسیس جمهوری در ایران را شروع کردند. آقای خمینی که با این مخالفت آشنائی دیرینه داشت، از همان دوران اقامت کوتاه در فرانسه اعلام داشت که سلطنت و شاه با هم از ایران خواهند رفت و ایران جمهوری خواهد شد. او به محض رسیدن به ایران نیز اولین اقدامش که به رفراندوم گذاشته شد "جمهوری" بود. بقول خودش "نه یک کلام بیش و نه یک کلام پس". آنها که مخالف جمهوری بودند و با نظام سلطنتی پیوند داشتند ساز را به گونه ای دیگر کوک کردند و ناگهان "ولایت فقیه" را علم کردند و زیر پای امثال آیت الله منتظری و آیت الله بهشتی هم نشستند و این فکر و این طرح را جا انداختند. در این ماجرا حسن آیت که عضو رهبری حزب زحمتکشان به رهبری مظفربقائی بود، نقش مهمی داشت. در یک کلام اگر بخواهیم ارزیابی تاریخی بکنیم، عوامل انگلستان در ایران، که نتوانستند سلطنت پهلوی را نجات بدهند و یا سلطنت دیگری را جانشین سلطنت پهلوی کنند، بسیار ماهرانه طرح ولایت فقیه را پیش کشیدند و آن را با دوراندیشی در قانون اساسی گنجاندند. آنها میدانستند که بتدریج خواهند توانست ولایت فقیه را تبدیل به نظام سلطنتی کنند، نه درکوتاه مدت بلکه در طول زمان. حزب توده ایران در همان ابتدای بحث ولایت فقیه طی نامه ای خطاب به آیت الله خمینی با صراحت نوشت که این طرح بازتولید نظام سلطنتی است و خواهیم دید که در آینده چه مشکلاتی را بوجود خواهد آورد. حزب ما یاد آور شد که آقای خمینی بدون قید "ولایت فقیه" یا هر اسم و نام دیگری عملا رهبری انقلاب و جمهوری اسلامی را برعهده دارد و این لباسی که دوخته شده، یعنی "ولایت فقیه" نه برای ایشان بلکه برای بازتولید سلطنت در آینده است (نقل به مضمون)

این درحالی است که بحث جمهوری در ایران و جمع کردن بساط سلطنت، تا پیش از انقلاب بهمن 57 نیز یک بحث ریشه دار و قدیمی در ایران بود. نه تنها بحث، بلکه چهار جمهوری محلی در ایران پیش از انقلاب 57 شکل گرفته و البته به خون کشیده شده بود: جمهوری تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی، جمهوری گیلان که ائتلافی بود از نیروهای انقلابی و در آن کمونیست ها نیز حضور داشتند، جمهوری (حکومت) خود مختار کردستان به رهبری قاضی محمد و جمهوری (حکومت) خود مختار آذربایجان به رهبری جعفر پیشه وری. و این تازه غیر از قیام کلنل محمد تقی خان پسیان در خراسان است که آن نیز هدفش تشکیل جمهوری بود. در سرکوب تمام این خیزها و تلاش ها برای جمهوری در ایران، ارتجاع مذهبی، دربار شاهنشاهی و انگلستان نقش داشتند.

در این شماره راه توده نگاهی داریم به جمهوری تبریز که معروف است به قیام شیخ محمد خیابانی درتبریز، جمهوری گیلان و همچنین نگاه علی گلاویژ عضو رهبری حزب توده ایران درباره تلاش مردم  کردستان ایران برای تشکیل جمهوری خودمختار کردستان!

        پیج فیسبوک راه توده