کوچ کوهستانی

در کردستان

به معنای کوهی

بودن کردها نیست

علی گلاویژ

برخی از مورخین کوشیده اند علل بقای طرز زندگی کوچ نشینی و نیمه کوچ نشینی در کردستان را به شیوه ای ذهنی توضیح دهند. دکتر فریتز "استقلال فوق العاده" مردم را هم جزء این علل محسوب می نماید. معلوم نیست منظور از "استقلال" و "مردم" چیست. دروویل در ضمن بیان برخی مطالب صحیح، مدعی شده است که گویا ایرانی ها صرف نظر از طبقه و قشر و درجات خود، میل و ذوق "زندگی کوچ نشینی" را از پدران خود به ارث برده اند. باختادزه معتقد بود که در گرایش به سوی کوچ نشینی، نقش "عادت" از همه مهم تر بوده و کرُدی هم که حتی یک راس بز نداشته هر سال طبق "عادت" به ییلاق می رفته است. ولی آیا این عادت را چه چیز در خلق کرد به وجود آورده بود؟ و اگر دارندگان دام به ییلاق نمی رفتند و بدین ترتیب ییلاق خالی از سکنه می ماند، آیا این کرد فاقد دام به منظور چوپانی کردن برای دیگران و پیدا کردن نان در پی گله های ثروتمندان به ییلاق می رفت و اگر هم "عادتی" در او وجود داشته عادت نان پیدا کردن بوده است و نه عادت "گلگشت بهاری" با شکم گرسنه در ییلاق. برخی ها هم مدعی شده اند که کردها "عشق کوهستان" در سر دارند و این عشق هر سال آنها را به کوه می کشاند. ولی این مدعای خیالبافانه را هم برخی دیگر به حق رد کرده اند.

چنین طرز برخوردهای ذهنی هم در علم و هم در عمل نتایج غلط و مضر به بار می آورد. از این برخوردهای خود درآوردی چنین بر می آمد که کرد فقط تا وقتی که در چادر (و در بهترین حالت در ده) زندگی می کند و طرز زندگی کوچ نشینی و نیمه کوچ نشینی دارد می تواند کرد باشد و کرد باقی بماند. مدعای شوینست های ترک در مورد این که کردها "ترک های کوهستانی" هستند، یکی از نتایج طرز برخورد ضد علمی است، آقایان شوینیست منتظرند کردها از کوهستان پائین بیایند و به "ترک متمدن" مبدل شوند.

ولی در صورت برخورد علمی به مسئله طرز زندگی، نتایج انسانی دیگری به دست می آید. برای سمت گیری درست در این زمینه باید این حکم را اساس کار قرار داد که در کردستان هم مانند همه نقاط عالم آن عامل اصلی که کوچ نشینان را به کوچ نشینی مجبور می کرد اصولا نیاز آنها به مرتع و نیاز تولیدی بود و لاغیر. تمام قواعد و سنن و دوره های کوچ کردن هم به سازمان دادن امر استفاده از مرتع خدمت می نمود. اسناد موجود بر این گواهی می دهد.

پرویز ورجاوند نقش رئیس کوچ را در سازمان دادن استفاده از مرتع شرح داده است. رئیس گروه کوچنده در زمان حرکت وظایف فراوان به عهده داشت. از قبیل: تعیین زمان و راه حرکت و قواعد عبور از راه، نظارت بر عبور کوچ از راه های صعب العبور، انتخاب محل توقف، سازمان دادن داد و ستد، تامین مصونیت زمین های زراعتی، تنظیم آبشخور برای گله ها، استفاده از کشتزارهای درو شده به مثابه چراگاه رفع اشکالات راه، پرداختن خسارات اهالی مناطقی که کوچ از آنها عبور می کرد و غیره.

می توان از تشکیل کوچ بر مبنای اصول اقتصادی، چند نمونه برجسته نشان داد.

دروویل که در اوایل قرن 19 چند ماه در منطقه مرزی ایران و عثمانی در میان عشایر حکاری به سر برده بود می نوشت: خانوار دامدار حکاری هرگز به تنهایی مبادرت به کوچ نمی کند. برای این کار در حدود 20 خانوار بر حسب مناسبات دوستی و یا خویشاوندی به هم می پیوندند و زمین هایی را که دارای چراگاه و آب کافی است انتخاب می کنند. در توقف گاه، هر خانوار چادر خود را در فاصله معینی از چادر خانوار دیگر برپا می کند. آنها تا زمانی که مرتع هنوز کفاف حیوانات را می دهد به اقامت خود در آنجا ادامه می دهند و همین که احساس نمودند که این مرتع دیگر دام ها را سیر نمی کند، به جای دیگری نقل مکان می نمایند. به گله های آنها که در پشت سرشان روانند، عده ای نوکر خدمت می کنند. این نوکران در فقر و مسکنت به سر می برند و هر 15- 8 روز یک بار از صاحبان رمه ها فقط مقداری نان و پنیر دریافت می کنند.

برای مطالعه بخش های پیشین به لینک های زیر مراجعه نمایید:

1- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/551/khodmokhtar

2-http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/552/galavish.html

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/553/galavigh.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/554/galavijh.html

5 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/555/galavigh.html

6 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/556/glavigh.html

7 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/557/galavigh.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/558/galavigh.html

9 http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/559/galavigh.html

10 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/560/galavij.html

11 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/561/galavijh.html