روزشماره تاریخ- 5

اعدام آزادیخواهان

وروزنامه نگاران در باغشاه تهران

این پنجمین بخش از روزشمار تاریخ انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 است که تاکنون 4 بخش دیگر آن در شماره های گذشته راه توده منتشر شده است. در بخش پنجم با وقایع روز تهران و شهرهای بزرگ کشور در روزهای کودتای محمد علیشاه علیه مشروطه و به توپ بستن مجلس شورا آشنا می شوید. اعدام انقلابیون و روزنامه نگاران در باغشاه تهران و شمشیری که محمدعلیشاه از رو برای مشروطه و آزادیخواهان بست و شیخ فضل الله نوری از آن حمایت کرد. تمام اخباری که می خوانید در جراید وقت منتشر شده که دکتر عاقلی با زحمت بسیار آنها را از این جراید استخراج و در کتاب دو جلدی و ماندگار "روزشماره تاریخ انقلاب مشروطه تا انقلاب 57) منتشر کرده است. عکس نیز از آرشیو رویدادهای کودتا و اعدام انقلابیون بر سر در دروازه باغشاه تهران استخراج شده است.

 به همه علاقمندان تاریخ معاصر ایران باز هم توصیه می کنیم این روزشمار را با دقت مطالعه کنند.

سال 1287- فروردین

1- به دنبال سوءقصد به محمد علی شاه امروز معتضد دیوان رئیس نظمیه حیدرخان چراغ برقی، ضیاءالسلطان، میرزا اسمعیل خان و میرزا موسی زرگر را به جرم سوءقصد به حان شاه دستگیر کرد و برای بازپرسی به کاخ گلستان برد.

اردیبهشت ماه

2- در ارومیه اکراد سرحدی به شهر یورش بردند و یک محله شهر را ویران ساختند. دو هزار زن و مرد مقتول شدند و عده زیادی از زنان را پستان بریدند.

3- در شهر تهران قریب ده دقیقه تگرگ به اندازه فندق بارید.

خرداد ماه

1- قاتلین فریدون زرتشتی در مقابل عده زیادی تماشاچی در ملاءعام مجازات شدند. قاتلین که مجموعا 9 نفر بودند ساعت ها زیر شلاق شکنجه گردیدند و در نتیجه سه نفر از آنها جان سپردند و بقیه به سختی مجروح شدند. این مجازات خشم عده زیادی از مسلمانان را برانگیخت که چگونه حکومت برای یک نفر زرتشتی سه نفر را به قتل می رساند. عده ای سوگند یاد کردند که انتقام خون این سه نفر را بزودی از زرتشتیان ایران خواهند گرفت.

2- چون آشفتگی کارها از اندازه گدشته بود و برخی روزنامه ها همچنان تندروی میکردند، تمام وزراء، امناء دولت، شاهزادگان در منزل عضدالملک اجتماع نموده درباره حوادث چاره اندیشی نمودند.

3-  انجمن ها و کسبه متفقا در خانه عضد الملک عزل چند نفر از جمله امیربهادر را خواستار شدند.

4- مجلس شورای ملی مصرا درخواست نمود شاه شش نفر از درباریان را که عبارتند از: امیر بهادر، شاپشال روسی، مفاخرالملک، امین الملک، مقدرالملک و مجلل السطان، از دربار اخراج کند. شاه نیز متقابلا درخواست نمود چند تن از وعاظ و روزنامه نگاران را تحویل دهند.

5-  محمد علی شاه اشخاص مفصله الاسامی زیر را از دربار اخراج نمود: امیر بهادر، شاپشال، علی بیک، موقرالسلطنه، افتخارالملک و امین الملک.

دستور شاه توسط مشیرالسلطنه به اطلاع انجمن ها و کسبه رسید و مردم متفرق شدند. امیر بهادر در همان روز در سفارت روس متحصن شد.

6- محمد علی شاه ستاد کار خود را در باغشاه قرار داد و شهر تهران حالت جنگی به خود گرفت.

7- عده ای از مجاهدین مسلح پیرامون مجلس گرد آمدند تا از مجلس حفاظت کنند.

8- دوازده نفر از نمایندگان مجلس و مشروطه خواهان انتخاب شدند تا در باغشاه مذاکره و رفع سوءتفاهم نمایند.

9- شاه جلال الدوله، علاءالدوله، معین الدوله، امیر نظام و سردار منصور را توقیف و زنجیر نمود.

10- دوازده نفر نمایندگان منتخب مجلس در باعشاه برای مذاکره با محمد علی شاه حضور یافتند، ولی قبل از مذاکره شاه دستور داد تمام آنان را توقیف نمودند.

11- شاه دستخطی صادر و اعلان نمود: {ملت با کمال آزادی مشغول به کار خود شوند و دارالشورای ملی هم با نهایت قدرت به وظیفه خود عمل نماید. فقط مقصود ما گرفتاری بعضی مغرضین و مفسدین است که مابین دولت و ملت انقلاب و آشوب می نمایند.}

12- انجمن ایالتی فارس طی تلگرافی که به عموم ایالات و ولایات مخابره نمود خلع محمد علی شاه را از سلطنت تقاضا کرد و او را متهم به جنون خمری نمود. در همین تلگراف آمده است که پنجاه هزار سواره و پیاده آماده حرکت به داراالخلافه است.

13- توپخانه و مهمات زیادی امروز به باغشاه حمل شد.

14- در شهرهای اصفهان، تبریز و کرمان مردم علیه حکومت مرکزی قیام کردند.

15- محمد علی شاه از بیم آنکه علماء و روحانیون فتواهائی بر ضد او ندهند تلگراف مفصلی به علمای نجف فرستاد.

16- کلیه انجمن های تهران در مدرسه سپهسالار اجتماع کردند.

17- در جلسه امروز مجلس سخن از خودکامگی های محمد علیشاه در میان بود.

18- به دستور محمد علیشاه از انتشار تمام روزنامه ها جلوگیری شد.

19-  در تبریز روحانیون مردم را برای مبارزه با استبداد دعوت نمودند و در "دوجی" اجتماع پرشوری تشکیل دادند.

تیر ماه

1- محمد علی شاه به تمام ولات و حکام تلگرافی مخابره نمود و متذکر شد: {این مجلس خلاف مشروطیت است و هر کس من بعد از فرمایشات ما عدول کند مورد تنبیه و سیاست سخت قرار خواهد گرفت.}

2- از بامداد امروز دستجات قزاق از سواره نظام و پیاده نظام به فرماندهی صاحب منصبان روسی اطراف مدرسه سپهسالار و مجلس را محاصره کردند. در مقابل قزاقان عده زیادی از مشروطه خواهان که مسلح به انواع سلاح های گرم و سرد بودند در اطراف مجلس صف آرائی نمودند. در نتیجه بین قوای قزاق و مشروطه خواهان جنگ درگرفت. ابتدا مشروطه خواهان پیروز شدند و میرپنچه علی آقا فرمانده قزاقان شکست خورد. ولی به دستور کلنل لیاخوف، فرمانده بریگاد مرکزی قوای قزاق، نیروی کمکی و توپخانه وارد میدان شد و جنگ به شدت تا ظهر ادامه داشت. قوای قزاق مجلس را به توپ بست و تعداد زیادی از مجاهدین به شهادت رسیدند. به هنگام ظهر قوای قزاق پیروز شد و صدای مجاهدین خاموش گردید. قزاقان وارد مجلس شدند و دست به تخریب و غارت زدند.

3- در جنگ امروز سیصد کشته و پانصد زخمی باقی ماند.

4-  بهنگام زد و خورد قزاقان و مشروطه خواهان عده ای از وکلای مجلس و وعاظ و روزنامه نگاران برای حفظ جان خود از دیوار شرقی مجلس فرار نموده خود را به پارک امین الدوله رسانیدند.

5- سربازان قزاق و سلاخوری از محل اختفاء نمایندگان اطلاع یافتند و به پارک امین الدوله حمله بردند و پس از گشودن آتش به روی آنها حاج ابراهیم آقا نماینده آذربایجان به شهادت رسید.

6- کلیه کسانی که در پارک امین الدوله مخفی شده بودند توسط قزاقان با خفت و خواری و ضرب و شتم دستگیر و به زنجیر کشده شدند. سید محمد طباطبائی، سید عبدالله بهبهانی و فرزاندانشان جزء بازداشت شدگان بودند.

* پارک امین الدوله واقع بود در حد فاصل سه راه ژاله و دروازه شمیران به مساحت تقریبی پنجاه هزار متر و مالکیت آن متعلق بود به محسن امینی معروف به امین الدوله. محسن خان امین الدوله فرزند ارشد میرزا علی خان امین الدوله بود. وقتی میرزا علی خان امین الدوله در زمان مظفرالدین شاه به جای امین السلطان به صدارت رسید، برای اینکه پایه های صدارت خود را محکم کند پسرش را وادار کرد با همسر خود که دختر میرزا محسن خان مشیرالدوله بود متارکه کند و برای همسری وی خانم اشرف فخرالدوله دختر مظفرالدین شاه را که از بطن حضرت علیا دختر فیروز میرزافرمانفرما بود خواستگاری کرد. این مصاهرت انجام گرفت و اولین ثمره این ازدواج وزارت گمرکات بود که به وی دادند. روزی که روحانیون و نمایندگان مجلس از ترس لیاخوف به پارک وی پناه بردند او از ترس مراتب را به وسیله تلفن به باغشاه اطلاع داد و همین اطلاع موجب گردید قزاقان به پارک آمده و روحانیون و نمایندگان و روزنامه نویسان را در کمال خفت و خواری به باغشاه بردند. امین الدوله به واسطه همین کار بین مشروطه خواهان وجهه ای نداشت و هرگز به کار دولتی دعوت نشد و اگر دریات و لیاقت همسرش (خانم فخرالدوله) نبود چه بسا مشکلات فراوانی نصیب او می گردید. محسن امینی در سال 1329 شمسی در تهران درگذشت. از فرزاندان وی دکتر علی امینی، ابوالقاسم امینی و سرتیپ محمود امینی به مقامات مهم سیاسی و نظامی رسیدند.

7- عده زیادی از نمایندگان مجلس و روزنامه نگاران برای حفظ جان خود به سفارتخانه ها پناه بردند. تقی زاده، میرزا علی اکبر خان دخو (دهخدا) و معاضدالسلطنه در سفارت انگلیس ملتجی شدند. ممتازالدوله و حکیم الملک در سفارت فرانسه مخفی گردیدند. عده ای نیز سفارت عثمانی را انتخاب کردند.

8- تا عصر امروز تعداد بازداشت شدگان که محل حبس آنها در باغشاه بود به سیصد نفر رسید.

9- در تبریز قوای دولتی به سرکردگی میرهاشم ملای درباره به مجاهدان و مشروطه خواهان حمله کردند. عده ای کشته و گروهی بازداشت شدند.

 10- از بامداد امروز در تهران حکومت نظامی بر قرار شد و کلنل لیاخوف فرمانده بریگاد مرکزی قزاق حاکم نظامی تهران گردید.

11- میرزا جانگیرخان شیرازی مدیر صوراسرافیل، سلطان العلمای خراسانی مدیر روح القدس، قاضی ارداقی و ملک المتکلمین به وضع فجیعی در باغشاه اعدام شدند. (شعر معروف دهخدا "یاد آر ز شمع مرده یاد آر" درباره اعدام صوراسرافیل در همین واقعه است- راه توده)

12- به دستور محمد علی شاه قبر عباس آقا تبریزی قاتل اتابک را ویران ساختند و استخوان های آنرا بیرون کشدند.

13- مقتدر نظام و صنیع حضرت دو تن از مسببین بلوای توپخانه که به کلات تبعید شده بودند با غزت و تکریم وارد تهران شدند و مورد محبت محمد علی شاه قرار گرفته و لقب های تازه ای گرفتند.

14- یک دادگاه ویژه برای رسیدگی به اتهام دستگیرشدگان با شرکت موید السلطنه، حاج باقر آقا تبریزی، عون الملک رئیس محاکمات وزارت خارجه، میرزا محسن خان صدرالاشراف قاضی محکمه جزا، محمد باقر خان میرپنج و امیرالامراء در باغشاه تشکیل شد.

15- در تبریز جنگ سختی بین قوای دولتی و مستبدان از یک طرف و آزادیخواهان و مجاهدین از طرف دیگر درگرفت و تعداد زیادی از طرفین کشته شدند. ستارخان و باقرخان رهبری مجاهدین را برعهده دارند.

16- به دستور دولت انجمن های ملی شهر رشت که مربوط به مشروطه طلبان بود بسته شد. در نتیجه بین قوای دولتی و مردم زد و خورد مسلحانه درگرفت. این برخورد عده ای زخمی و کشته برجای گذاشت.

17- سید جمال واعظ در همدان دستگیر و زندانی شد.

18- در تبریز مجاهدان تفنگ های خود را به زمین گذاردند و راه را برای ورود دولتیان باز کردند. رحیم خان با همه سواران و سربازان قره داغ به شهر تبریز وارد شدند.

19- به دستور محمد علی شاه عدل مظفری و دارالشورای ملی را از سردر مجلس کندند.

20- جنگ های سختی در تبریز بین دولتیان و مجاهدان درگرفت. قوای دولتی تمام همٌ خود را برای از بین بردن ستارخان بکار بست. دولت از توپخانه استفاده می کرد.

مرداد ماه

1- قوای دولتی در تبریز بر فشار خود افزود. جایگاه ستارخان محاصره شد.

2-  شجاع نظام با قوای تازه نفس خود به تبریز حمله کرد.

 شهریور ماه

 1- جنگ خونین تبریز همه جانبه شد. قوای دولتی و مستبدان تبریز را زیر آتش توپحانه گرفتند. تلفات بسیار سنگین شد.

2- روزنامه ندای وطن در تیراژ سه هزار نسخه در تهران انتشار یافت.

3- ستارخان و باقرخان با بیست و یک هزار مجاهد و بیست و پنج کرور فشنگ محور اصلی جنگ های تبریزند.

 مهرماه

1- محمد علیشاه فرمانی خطاب به صدراعظم صادر کرد و متذکر شد مجلس شورای ملی در 22 آبان ماه افتتاح و شروع به کار خواهد کرد، ولی اهالی تبریز را از شرکت در انتخابات محروم نمود.

2- در تبریز دولتیان شکست سختی از مجاهدان خوردند.

آبان ماه

1- اجتماع بزرگی در باغشاه مقر محمد علیشاه با شرکت روحانیون، رجال و معاریف، بازرگانان و نمایندگان اصناف تشکیل یافت و مذاکره درباره نوع حکومت آغاز شد. شیخ فصل الله نوری فریاد برآورد: مشروطه با شریعت سازگار نیست و تلگراف هایی را که از طرف بعضی از روحانیون شهرها و مردم در مخالفت با مشروطه رسیده بود قرائت نمود. سرانجام عریضه ای به شاه نوشته و استدعا کردند از مشروطه صرفنظر نمایند. عده زیادی از علماء این عریضه را امضاء کردند از جمله شیخ فصل الله، سید ابوالقاسم امام جمعه و ظهیرالاسلام.

2- جلسه ای در باغشاه با حضور علماء و بزرگان در تعقیب مذاکرات جلسه 22 آبان تشکیل گردید و مصراً از شاه خواستند که مشروطه را فراموش کند.

3- محمد علی شاه ضمن اعلامیه ای متذکر شد چون پیرو احکام مقدس اسلام می باشد و چون علماء اعلام نموده اند مشروطیت خلاف شریعت است لذا انصراف خود را از مشروطه اعلام می داریم.

آذر ماه

1- مجاهدان شهر خوی را به تصرف خود درآوردند.

2- سید علی آقا به حضرت عبدالعظیم رفته در آنجا بست نشست و بیرق مشروطه خواهی افراشت و مردم را به دور خود جمع کرد. صدرالعلماء و دسته ای دیگر به سفارت عثمانی پناهنده شدند

دی ماه

1-  نجفقلی خان صمصام السلطنه بختیاری با سه هزار نفر سوار بختیاری وارد اصفهان شد و پس از تصرف شهر امر به تشکیل انجمن مشروطه داد. اقبال الدوله حاکم مستبد اصفهان به قنسولگری انگلیس پناه برد.

بهمن ماه

1- در گیلان مخالفین محمد علی شاه متشکل شدند و عده ای از مجاهدین قفقازی به آنها ملحق گردیدند. یپرم ارمنی فرمانده مجاهدین قفقازی به واحدهای نظامی سر و صورتی داد.

اسفند ماه

1- محمد ولی خان سپهدار تنکابنی وارد رشت شد و در زمره مشروطه خواهان قرار گرفت و سرپرستی انقلابیون گیلان به وی سپرده شد.

2-  در شهرهای کازرون و لار و میناب بین مشروطه خواهان و مستبدین نزاع خونینی درگرفت که منجر به قتل وجرح عده زیادی شد. در نبردهای خیابانی پیروزی با مشروطه خواهان بود.

 تلگرام راه توده :

        پیج فیسبوک راه توده