حکومت ملاها

بر یزیدی ها

در کردستان!

علی گلاویژ (52 )

فصل هفتم

هرارشی داخل عشیرت دارای محتوای اجتماعی – اقتصادی بود. ولی این محتوا با هاله ای از انواع مطالب و مقولات درجه دوم از قبیل "وحدت اتنیک" لزوم "دفاع مشترک و دسته جمعی" و غیره احاطه می شد. هرارشی فئودالی – روحانی علاوه بر این ها یک هاله "دینی" هم داشت از این قبیل که گویا "اشاعه طریقت" و "تحکیم شریعت" مستلزم این بوده است که "رهبران دینی" به فئودال مبدل شوند و ثروتمند باشند. بدین وسیله بر اطراف املاک و ثروت عظیم و اقتدار فئودال "روحانی" یک حصار استحفاظی "مقدس" و غیر قابل عبور به وجود می آوردند. در واقع این وسیله ای برای حفظ اقتدار طبقاتی شخص مربوطه بود و ربطی به دین و مذهب نداشت. وظیفه علم و خرد انسانی عبارت است از شکستن هاله ها و غلاف های کاذبی که بر اطراف سیستم های ستم طبقاتی و انواع ستم های دیگر ایجاد می شود. آیا پس از شکستن این گونه هاله ها و غلاف ها از زیر آن چه چیزی نمایان می شود؟ برای دادن پاسخ به این سئوال می توان مثلا هرارشی فئودال – مذهبی پیروان مذهب یزیدی (ساکن ایران و عراق و ترکیه) را شکافت و ساختمان طبقاتی آن را مشاهده نمود. حلقات و پله های هرارشی فئودال – مذهبی یزیدی ها برحسب مقام اجتماعی و درجه اقتدار، از بالا به پائین به ترتیب زیر بود:

1- "امیر" و یا "امیر شیخان" این شخص در گردهمایی سران یزیدی یکبار برای همیشه انتخاب می شد و تا پایان عمر به مثابه یک مقام مصون و غیر مسئول حکمران مطلق و صاحب اختیار بی چون و چرای یزیدی ها بود. او در عین حال متولی مطلق و منحصر به فرد موقوفات شیخ عدی بن المسافر بود (که بنیان گذار مذهب یزیدی محسوب می شد) و طبق نظر خود با این املاک و درآمد آنها رفتار می نمود و در این باره به کسی حساب و گزارش پس نمی داد.

2- "بابا شیخ" وظیفه این شخص عبارت بود از رسیدگی به مسائل مذهب، سرپرستی مسائل عمرانی بنای شیخ عدی و نگاهداری جانماز ویژه شیخ عدی. او دستورات لازمه در باره نماز و روزه و زکوه را صادر می نمود و احکام شرع یزیدی را تفسیر و تشریح می کرد. همه شیوخ یزیدی تحت تابعیت "بابا شیخ" قرار داشتند. در صورت مرگ و یا برکناری وی سران یزیدی "بابا شیخ" جدید انتخاب می نمودند گرچه برکناری وی به ندرت اتفاق می افتاد.

3- "شیخ" های دو فیگور نخستین، هر یک فقط یک نفر بود. ولی "شیخ ها" چندین نفر بودند و به چند نوع تقسیم می شدند: الف) شیوخ "آلانی" که کارشان منحصر به خواندن و نوشتن بود، ب) شیوه "شمسانی" که یکی از امتیازاتشان این بود که "باباشیخ" می توانست فقط از میان آنها انتخاب شود، ج) شیوخ "قاتانی" که از آنها می توانست فقط شیوخ عادی انتخاب گردد. هر خانواده یزیدی یکی از شیوخ را به عنوان "حامی" و "دستیگیر" خود انتخاب می کرد.

4- "پیر"ها – معاون شیخ ها بودند و از میان خانواده های مشخص انتخاب می شدند، در دهات و شهرهای یزیدی نشین سفر کرده مریدان خود را به اجرای فرایض مذهب یزیدی هدایت می نمودند.

5- "فقیر"ها – افرادی بودند که می گفتند ما به امید آخرت از لذایذ دنیا دست شسته ایم و فقط عبادت می کنیم و از برخی جهات به "فقیرهای" هندی شباهت داشتند.

6- "قوال" اکثرا شعرای بدیهه گوی ماهری بوده در مراسم مذهبی یزیدیان آواز می خواندند، در مناطق یزیدی نشین سفر کرده صدقه و نذر و خیرات دیگر جمع می کردند.

گرچه اقشار و زمره ها و فیگورهای دیگری هم در جوامع یزیدی وجود داشتند، ولی هرارشی اقشار استثمارگر عبارت از شش قشر مذکور در فوق بود. حتی از نظری "فقیر" و "قوال" را هم نباید جزو هرارشی اقشار استثمارگر یزیدی حساب کرد. پایین تر از "قوال" گروه دیگری به نام "کوچک" وجود داشت که کار افراد آن غسالی و فالگیری بود.

به طوری که مشاهده می شود این هرارشی در عین حال یک سیستم اداری نیز بود. در نقطه مقابل این هرارشی از لحاظ اجتماعی، توده های وسیع "مرید" ها قرار داشتند و در واقع سیستم مذهبی- اداری هرارشیک مشروح در فوق وسیله حاکمیت امیر و باباشیخ و شیخ ها و پیرها و بستگان آنها بر توده مریدان زحمتکش بود. عبدالرزاق الحسن می گوید: مریدان "گاو شیرده" هرارشی روحانی – فئودالی یزیدی بودند. زیرا اولا از خود اراده ای نداشته تحت اختیار مطلق این هرارشی قرار داشتند و ثانیا همگی موظف بودند قسمت معین محصول دسترنج خود را به افراد این هرارشی تقدیم نمایند. به طور مشخص هر "مرید" یزیدی موظف بود 10 درصد محصول خود را به "شیخ"، 5 درصد آن را به "پیر"، 5/2 درصد آن را به "فقیر" و 625/0 درصد آن را به "قوال" بدهد. دایره اختیارات و قدرت و ثروت "امیر" و "باباشیخ" قبلا شرخ داده شد.

این مناسبات تا ربع سوم قرن 19 ادامه داشت. در سال 1875 (1254) به ابتکار حکومت عثمانی سعی شد در مناسبات داخلی یزیدی ها دگرگونی ایجاد گردد و بدین منظور رسما قواعدی مقرر شد. ولی وضع مشروح در فوق عملا ادامه پیدا کرد.

منظور از طرح مسئله در این جا این بود که نشان داده شود سیستم هرارشی فئودالی با وجود تمام هاله ها و غلاف ها و رنگ و روغنی هایی که برای آن ساخته می شد، در حقیقت چیزی جز سیستم تقسم و تقسیم مجدد محصول اضافه مولدین مستقیم و آلت جبر طبقه فئودالی پاتریارکال بر توده های زحمتکش کشاورز و دامدار چیز دیگری نبود. پس از شرح مختصر این واقعیت تاریخی فعلا از موضوع هرارشی جدا می شویم گرچه بحث زیر نیز به طور غیر مستقیم به همین موضوع مربوط می شود.

برای مطالعه بخش های پیشین به لینک های زیر می توانید مراجعه نمایید:

1- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/551/khodmokhtari.ht

2- http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/552/galavish.htm

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/may/553/galavigh.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/554/galavijh.html

5 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/555/galavigh.htm

6 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/556/glavigh.html

7 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/557/galavigh.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jon/558/galavigh.html

9 http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/559/galavigh.html

10 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/560/galavij.html

11 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2016/jolay/561/galavijh.html