نگاهی تازه

به چهره دیگر

نورالدین کیانوری!

بدنبال انتشار سخنرانی دکتر صداقت در راه توده که در آن به نقش نورالدین کیانوری در ساختمان سازی مدرن و عدالت محور در ایران اشاره کرده بود، دهها سئوال برای ما رسیده است. در تمام این سئوالات، ارسال کنندگان پیام که شماری از آنها از نسل جوان ایران هستند، از ما خواسته اند تا اطلاعات بیشتری در مورد این بخش از شخصیت کیانوری در اختیارشان بگذاریم.

همزمان با این پیام ها و انتشار خلاصه ای از سوابق مورد اشاره دکتر صداقت استاد دانشگاه درجلسه پرسش و پاسخ دانشجوئی اش در ایران، سلسله یاداشت هائی مقاله گونه از کیانوری نیز بدست ما رسیده است که نشان میدهد وی تا واپسین لحظات زندگی، رویدادهای ایران را با دقت دنبال میکرده و نظرات خود را یادداشت می کرده است.

این سلسله مقالات و یادداشت ها به این دلیل که امکان انتقال آنها تا همین اواخر وجود نداشت، با تاخیر چند ساله بدست ما رسیده، اما مضمون آنها همچنان به روز و پاسخگوی دشواری های کنونی ایران و جمهوری  اسلامی و اسلام در ایران است. این سلسله مقالات مجموعا حدود 120 صفحه دستنویس کیانوری است و ما از این شماره بتدریج هر یک از آنها را با اندک ویراستاری (توضیحاتی در باره افراد و تاریخ ها) منتشر می کنیم. دستخط وی نیز در آرشیو اسناد حزبی که دراختیار راه توده است باقی می ماند.

معرفی:

کیانوری متولد "بلده" در شهرستان "نور"در مازندران بود. پدرش شیخ مهدی نوری و مادرش زهرا سلطانی نوری بودند. او نوهٔ پسری شیخ فضل‌الله نوری بود که از کودتای محمد علیشاه علیه مشروطه و به توپ بستن مجلس با شعار "مشروعه" به جای "مشروطه"حمایت کرده بود و پس از سرکوب کودتا به حکم دادگاه شرع دار زده شد. او از مراجع وقت مذهبی بود.

در سال ۱۳۲۳ با مریم فیروز دختر عبدالحسین میرزا (فرمانفرما نوه مظفرالدین شاه و نخست وزیر احمد شاه قاجار) از رجال بنام اواخر دوران قاجاریه بود که رضا خان قزاق فرمانده نگهبانان خانه او بود ازدواج کرد. مریم فیروز تا واپسین دم حیات کیانوری در کنار او بود. نورالدین کیانوری تنها سیاستمداری (شخصی) بود که توسط سید روح‌الله خمینی از مرگ (حکم اعدام) نجات پیدا کرد.

کیانوری تحصیلات خود را در ایران و آلمان به پایان رساند و از دانشگاه فنی شهر آخن آلمان دکترای مهندسی راه و ساختمان گرفت.

پس از پایان تحصیلات به ایران بازگشت و با بنیانگذاری "انجمن معماران ایران" مشغول کار با تخصص طراحی بیمارستان شد. او استاد معماری در دانشگاه تهران شد. کتاب «ساختمان‌های درمان و بهداشت» را پس از ترور نافرجام شاه در سال 1327 و دستگیری و به زندان افکنده شدن، در دوران حبس نوشت و پس از فرار از زندان قصر آن را تدوین و منتشر کرد که حداقل تا زمان فوتش (بیش از ۶۰ سال) تنها منبع علمی در طراحی و معماری درمانگاه و بیمارستان در ایران می‌باشد.

او در دوران مهاجرت در آلمان دموکراتیک با نام «سیلویو ماکتی ن.ک.» (حزب کمونیست ایتالیا با همین اسم برای او کارت شناسائی صادر کرده بود) در دو دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ میلادی به تحقیق و تدریس در آکادمی ساختمان برلین شرقی در آلمان دمکراتیک مشغول بود. بخشی از مهم‌ترین آثار و مقالاتش در این دوره عبارتند از:

1- کتاب واحدهای مسکونی بزرگ که تجزیه و تحلیل و طرح جامع معماری و شهرسازی اجتماعی می‌باشد و بیش از نیم قرن پیش در شرایط بعد از جنگ جهانی دوم و بازسازی آلمان توسط نورالدین کیانوری تحت نام مستعار Dr. Architect Silvio Macetti N.K. به زبان آلمانی نوشته و در مدت زمان یک سال پس از انتشار، ۸ بار در آلمان تجدید چاپ شد.

2- طرح و پروژه .N.K - پیشنهاد برای مسکن‌سازی صنعتی (انبوه‌سازی صنعتی مسکن) ۶۷–۱۹۶۵. نشریهٔ علمی روستوک آلمان.

3- آسمان‌خراش‌های مسکونی - (مقاله) نشریه علمی معماری آلمان.

4- کتاب آسمان‌خراش‌های مسکونی - (کتاب با ۱۶۷ تصویر - نتایج ۱۰ سال تحقیق از سال ۱۹۵۶ تا ۱۹۶۷)

5- مشکلات توسعه راه و مشکلات ساخت و ساز مسکن - (مقاله) نشریه علمی معماری آلمان.

6- شیوه زندگی اجتماعی و مشکلات توسعه راه و حمل و نقل شهری - (مقاله) نشریه علمی معماری آلمان

7- چشم‌انداز معماری اجتماعی - معماری اجتماعی متضاد تئوری همگرایی مقاله مشترک - نشریه علمی معماری آلمان.

8- اقتصاد شهری و بغرنجی شهرسازی - (طراحی جامع شهر)

9- بغرنجی اقتصاد ساختاری و فضایی بر مبنای حفظ محیط زیست - (مقاله) مجله معماری آلمان.

10- طراحی شهری و معماری تا سال ۲۰۰۰ و فراتر از آن - طرح جامع - مجموعه طرح‌ها نورالدین کیانوری (نتایج ۱۰ سال تحقیق از سال ۱۹۶۸ تا ۱۹۷۸) با نام مستعار Dr. Architect Silvio Macetti N.K که از آکادمی معماری برلین به سرقت رفته.)

کیانوری که با پایان تحصیلات خود در ۱۳۱۹ به ایران بازگشته بود در ۱۳۲۱ به حزب تازه تأسیس توده ایران پیوست.چند سال بعد رهبری سازمان جوانان حزب را بر عهده گرفت و در دوران ملی شدن صنعت نفت از طرفداران نهضت ملی و محمد مصدق بود. او پس از کودتای 28 مرداد و با فروپاشی سازمان نظامی در سال ۱۳۳۴ نخست به اتحاد شوروی و سپس در ۱۳۳۶ به جمهوری دموکراتیک آلمان مهاجرت کرد. با اوج‌گیری جنبش انقلابی ایران در سال ۱۳۵۷ به عنوان دبیر اول حزب توده ایران انتخاب شد و در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۵۸بار دیگر به ایران بازگشت.

کیانوری سیاست جدید حزب توده را در جهت پشتیبانی از انقلاب ایران و سیاست اتحاد و انتقاد را با نیروهای انقلابی-مذهبی تدوین کرد.

صلاحیت کیانوری و تعداد دیگری از رهبران حزب مانند محمدعلی عمویی و تعدادی دیگر برای انتخابات مجلس اول در جمهوری اسلامی تأیید شد. او پافشاری بسیاری برای پایان جنگ پس از بازپس گیری خرمشهر از ارتش عراق و عقب نشینی عراق به داخل خاک آن کشور داشت اما این پافشاری به نتیجه نرسید و جنگ فرسایشی میان دو کشور ایران و عراق ادامه یافت و به فاجعه ای بزرگ برای هر دو کشور انجامید.

او همچنین در کودتای نوژه توانست اطلاعات مهمی را درباره این کودتا بدست آورده و در دیدار با هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس وقت و علی خامنه ای معاون وقت وزارت دفاع آن اطلاعات را برای خنثی سازی کودتا در اختیار آنها بگذارد.

او در بهمن ماه ۱۳۶۱همراه با بسیاری از رهبران، اعضا و هواداران حزب دستگیر و برای اعتراف های تحمیلی زیر شدیدترین شکنجه ها قرار گرفت. او دراین اعترافات باید همه آنچه را در میزگرد تلویزیونی (مناظره) با شرکت آیت الله بهشتی گفته بود پس می گرفت و خلاف آن را می گفت و به کودتائی اعتراف می کرد که به هیچ وجه صحت نداشت و یک دروغ آشکار برای یورش به حزب توده ایران بود.

کیانوری در سال ۱۳۶۸ هنگامی که ۷۴ سال داشت و پس از شش سال حبس و شکنجه در دیدار «گالیندوپل» نخستین نماینده کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد که از زندان اوین دیدار کرد، گوشه ای از شکنجه هائی را که خود و دیگر رهبران حزب در زندان تحمل کرده بودند را فاش کرد.  او با نشان دادن دست نیمه فلج و انگشت‌های شکسته و پای آسیب دیده خود در حضور مسئولین زندان اوین دربارهٔ نحوه شکنجه شدن وحشیانه خود سخن گفت و اعترافات و اتهام جاسوسی و توطئه کودتا را رد کرد و از اعدام هزاران جوان زندانی سخن گفت.

او، بعد از ملاقات با گالیندوپل نامه‌ای خطاب به علی خامنه‌ای که به رهبری جمهوری اسلامی رسیده بود نوشت و از شکنجه‌های خود و دیگر زندانیان سخن گفت. او در آن نامه نوشت که برای اعتراف به اتهام دروغین تدارک کودتای مسلحانه برای سرنگون ساختن نظام جمهوری اسلامی، به همراه سایر رهبران حزب بشدت شکنجه شده و همسرش مریم فیروز و همین‌طور افسانه دخترش را شلاق زده و در مقابل چشمانش از سقف آویزان نمودند. کیانوری پس از آزادی از زندان تحت نظارت ویژه وزارت اطلاعات عملا در حبس خانگی به سر برد، گرچه گهگاه توانست از خانه برای مراجعه به پزشک و دیدن برخی دوستان مانند پرویز شهریاری، هانیبال الخاص و شکوری از خانه خارج شود. او درآستانه فروپاشی اتحاد شوروی با اصلاحات گورباچف مخالفت کرد و بحران و فروپاشی شوروی را یک فاجعه جهانی توصیف کرد.

کیانوری که در پلنوم شانزدهم کمیته مرکزی حزب توده ایران در اسفند ۱۳۵۷ به عنوان دبیر اول حزب انتخاب ش دتا ۱۶ بهمن سال ۱۳۶۱ که یورش به حزب توده ایران آغاز شد و دستگیر و  زندانی شد دبیراولی حزب را در دوران پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران بر عهده داشت. او از منتقدان جدی گروه‌های سیاسی‌ بود که پس از انقلاب به مقابله مسلحانه با جمهوری اسلامی برخاستند.

کیانوری تا آخر عمر خود همچنان از سیاست‌ پشتیبانی از انقلاب 57 دفاع می کرد، تا آن که در ۱۴ آبان ۱۳۷۸در کنار همسرش "مریم فیروز" چشم بر جهان فرو بست و در بهشت زهرای تهران قطعه ۲۴۲، ردیف 75، شماره ۳۱ به خاک وطن سپرده شد!

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده