مرور رویدادهای ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 بخش 17

آغاز پرحادثه ترین سالی

که به سقوط قاجاریه ختم شد!

سال 1300 شمسی، پرحادثه ترین سال سلطنت احمد شاه، آخرین شاه سلطنت قاجارها در ایران است. زمینه نهائی سقوط پایه های سلطنت او در همین سال فراهم شد. در همین سال سید ضیاء الدین طباطبائی که از لباس آخوندی در آمده و مبتکر و مشوق و طراح کودتای رضاخان بود و پس از کودتا صدراعظم شده و رضاخان وزیر جنگ کابینه او بود، اصلاحاتی را در کشور آغاز کرد که بعد از برکناری وی، رضاشاه آن را دنبال کرد. از جمله تاسیس شهرداری یا بلدیه برای تهران، برق کشی خیابان ها، مقابله با بیماریهائی مانند تیفوس و برکناری و دستگیری بسیاری از رجال فاسد و درباری و ...

دولت او سه ماه بیشتر دوام نیآورد و زیر فشار شماری از روحانیون و درباری ها سقوط کرد و قوام السلطنه که در دوران محمد رضا شاه نیز دو بار نخست وزیر شد، زمام امور را از سید ضیاء تحویل گرفت و شد صدراعظم احمد شاه قاجار. او را عملا به نقش محلل برای پایان حکومت قاجارها و سلطنت پهلوی می دانند. سید ضیاء که پشت قرآن با رضاخان امضاء کرده بود که به هم خیانت نکنند و قصد جان هم نیز نکنند از ایران خارج شد. در همین سال، کلنل محمد تقی خان که طرح جمهوری خودمختار خراسان را تهیه کرده بود در جریان یک توطئه که از تهران طراحی شده بود به قتل رسید و جنبش ملی خراسان سرکوب شد. در گیلان نیز قوای قزاق دولتی که رضاخان فرماندهی کل آن را برعهده داشت، به گیلان حمله کرده و جمهوری گیلان را متلاشی کردند. میرزا کوچک خان که رئیس این جمهوری بود به جنگل گریخت و در سرمای زمستان گرفتار آمد و مرد و حیدرخان عمواغلی وزیر خارجه این جمهوری نیز با سرنوشتی مشابه روبرو شد و پس از یک ترور ناتمام که کوچک خان درجریان کامل آن بود، نیمه جان از مهلکه گریخت اما اندک زمانی پس از این ترور به قتل رسید. همه این توطئه ها با نقشه انگلیس و بدست رضاخان انجام شد. همچنان که به خاک و خون کشیده شدن جمهوری تبریز و کشته شدن شیخ محمد خیابانی.

در همین سال نبرد بر سر تولیت آستانقدس رضوی که بزرگترین امپراطوری مالی خراسان و بزرگترین فئودال منطقه بود شدت گرفت که تا چند سال ادامه یافت تا رضاشاه با اعدام "آقا اسدی" تولیت شریف و درست کار رضوی خود بر آن چنگ انداخت.

در همین سال، مجلس چهارم تشکیل شد که مترقی ترین مجلس دوران پس از مشروطه است و آن را تنها با مجلس ششم و اولین مجلس جمهوری اسلامی مقایسه می کنند. دراین مجلس احزاب به شمول سوسیال دمکراسی ایران فراکسیون داشتند. بزرگترین کشاکش در این مجلس بر سر جمهوری و یا سلطنت بعدها شکل گرفت و بموقع خود به اخبار آن نیز خواهیم رسید.

حالا بخوانید رویدادهای سال 1300 را به نقل از کتاب "مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57" :

فروردین ماه

1 – مراسم سلام عید نوروز در کاخ گلستان در حضور سلطان احمد شاه با سردی برگزار شد. جز رئیس الوزرا و وزیران و چند تن از درباریان کسی در مراسم شرکت نکرد، زیرا غالب رجال در بند (بدستور سید ضیاء نخست وزیر) گرفتار بودند و کسانی مانند مشیرالدوله و مستوفی الممالک که زندانی نبودند دعوت شاه را نپذیرفته و در مراسم حضور پیدا نکردند.

2 – از طرف سلطان احمد شاه یک قبضه شمشیر مرصع به سردار سپه (رضاخان) فرمانده دیویزیون قزاق اعطاء شد.

3 – سید ضیاء الدین تشکیل اداره بلدیه را در تهران و شهرها اعلام کرد.

4 - اصناف و طبقات مختلف مردم از خدمات و زحمات چند روزه رئیس الوزراء سپاسگزاری کردند.

5 – احمد شاه استعفای مصدق السلطنه والی فارس را پس از تصویب رئیس الوزراء قبول نمود.

6 – شاهزاده حسنعلی میرزا نصرت السلطنه عموی سلطان احمد شاه والی فارس شد.

7 – میرزا مهدی خان معتصم السلطنه با سمت کارگزار کل خراسان وارد مشهد شد و مستقیما به ملاقات کلنل محمد تقی خان رفت. در شهرشایع شد که وی دستورات جدیدی از سید ضیاءالدین رئیس الوزراء برای کلنل آورده است.

8 – رئیس الوزراء بوسیله تلگراف رمز به کلنل محمد تقی خان فرمانده ژاندارمری خراسان دستور داد قوام السلطنه والی خراسان را دستگیر و به تهران اعزام دارد.

9 – میرزا احمد خان قوام السلطنه والی خراسان در مشهد توسط ژاندارمری توقیف شد. توضیح آنکه در آن روز والی و جمعی از رجال خراسان برای گذراندن مراسم سیزده بدر به قریه ملک آباد سه کیلومتری مشهد برای میهمانی رفته بودند. عصر آن روز به هنگام بازگشت به شهر جلوی کالسکه وی را گرفته به زندان ژاندارمری انتقال می دهند. اجرای دستور توسط ماژور اسمعیل خان به عمل آمد. در گذشته بین کلنل محمد تقی خان و قوام السلطنه عهد و پیمان یگانگی بسته شد و قوام السلطنه کمال اعتماد را به او داشت و هرگز چنین عهد شکنی را باور نداشت.

10 – به دنبال بازداشت قوام السلطنه در مشهد کلنل دستور داد عده زیادی از دوستان قوام السلطنه را بازداشت کنند. بازداشت شدگان عبارتند از نصرت الملک، مقبل السلطنه، حاج محمد جعفر کشمیری، نجد السلطنه، مجلل التولیه، آقا احمد دانش و میرزا محمد ملک زاده.

11 – حکام قوچان و تربت حیدریه در همین روز توقیف و تحت الحفظ به مشهد اعزام شدند.

12 – کلیه اثاثیه و اسباب های قوام السلطنه مصادره و به ژاندارمری انتقال داده شد. همچنین جواهرات و نقود و وجوه نقدی وی را تصاحب کردند.

13 – کلنل محمد تقی خان از طرف سید ضیاء الدین به حکومت نظامی خراسان منصوب شد.

14 – کلنل محمد تقی خان فرمانده نظامی ایالت خراسان و فرمانده ژاندارمری اولین اعلامیه خود را در مشهد انتشار داد.

15 – کلیه صاحب منصبان ژاندارمری خراسان از طرف کلنل به یک درجه ترفیع مقام نائل شدند.

16 – قوای انگلیس شهرهای زنجان و قزوین را تخلیه کردند. در همین روز قوای روسیه نقاط شمالی را ترک نمودند.

17– به دستور رئیس الوزراء اکبر میرزا صارم الدوله والی کرمانشاه دستگیر شد. در حین دستگیری بین قوای ژاندارم به فرماندهی ماژور محمود پولادین و قوای محلی و محافظین والی زد و خورد شدیدی به وقوع پیوست و در نتیجه پانزده نفر به قتل رسیدند.

18 - سید ضیاءالدین رئیس الوزراء اعلامیه ادیبانه و پر احساسی با قلمی روان و شیرین انتشار داد و از تخلیه ایران از قوای روس و انگلیس اظهار مسرت نمود.

19 – رئیس الوزراء اعلامیه ای راجع به لغو قرارداد 9 اوت 1919 انتشار داد و رسما اعلام نمود دولت انگلستان کتبا با الغای قرارداد موافقت نموده است. به دنبال اعلامیه رئیس الوزراء در تهران و شهرستانها جشن و چراغانی بر پا شد.

20 – به دستورسید ضیاء الدین کلیه کارمندان معتاد به تریاک از ادارات کشوری و لشکری اخراج شدند.

اردیبهشت ماه

1 – مسیو رتشتین اولین سفیر و نماینده سیاسی اتحاد جماهیر شوروی طی تشریفات و احترامات نظامی وارد تهران شد.

2 – ماژور مسعود خان وزیر جنگ از سمت خود کناره گیری کرد. ظاهرا این کناره گیری به علت اختلافات نظری بوده است که بین وی و رئیس دیویزیون قزاق بوجود آمده بود. (ماژور مسعود خان یکی از 3 نظامی است که به همراه سیدضیاء و رضاخان برای کودتا با هم پشت قرآن را امضاء کرده بودند که نه قصد جان هم را بکنند و به هم خیانت- نقل از مصاحبه سید ضیا، با صدرالدین الهی در کتاب "سید ضیاء"- راه توده)

3 – سردار سپه رضا خان از طرف رئیس الوزراء (سید ضیاء) به وزارت جنگ منصوب شد.

4 – ماژور مسعود خان وزیر جنگ سابق به عنوان وزیر مشاور داخل کابینه گردید.

5 – رتشتین با محمد حسن میرزا ولیعهد ملاقات و مذاکره کرد.

6 – رتشتین در هیئت وزیران حضور یافته با رئیس الوزراء و وزیران پیرامون روابط دو کشور به مذاکره و تعاطی افکار پرداخت.

7 – به دستور رئیس الوزراء یک هیئت بهداشتی به نواحی خراسان اعزام شدند تا با بیماری جانسوز تیفوس که تمام آن منطقه را زیر سلطه گرفته بود مبارزه نمایند.

8 – بلدیه جدید التاسیس تهران برای اولین بار چند خیابان طهران را با چراغ الکتریکی روشن ساخت. خیابانهائی که مطابق اسلوب جدید سیم کشی و روشن شدند عبارتند از: ناصریه، علاءالدوله، باب همایون، چراغ گاز، اسلامبول و چند خیابان دیگر.

9 – بلدیه تهران یک دارالاتیام بزرگ بنیاد نهاد و اطفال بی صاحب را جمع آوری و در آنجا تحت تعلیم و تربیت قرار داد.

10 – ژنرال آیرون ساید فرمانده قوای انگلیس در ایران و کلیه نیروهای انگلیسی و هندی خاک ایران را ترک کردند.

11- روزنامه منشور و منظوم قرن بیستم به مدیریت و صاحب امتیازی میرزاده عشقی شاعر حساس و خوش قریحه وارد جرگه مطبوعات شد و امروز اولین شماره آن طبع و منتشر گردید.

12 – میرزا محمد تقی معززالدوله به وزارت خارجه منصوب گردید.

13 – کلنل کاظم خان حاکم نظامی تهران از طرف سردار سپه وزیر جنگ به ریاست ارکان حرب برگزیده شد.

14 – سرهنگ حبیب الله خان حاکم نظامی تهران گردید.

15– قانون ثبت اسناد و تاسیس اداره آن که از اقدامات کابینه بود در 142 ماده تنظیم و به مرحله اجرا درآمد.

خرداد ماه

1 – تظاهرات شدیدی در مسجد شاه و صحن بهارستان علیه سید ضیاء الدین رئیس الوزراء انجام گرفت. سید یعقوب انوار و سید محمد بیرجندی مدیر مدرسه تدین و مشکوه السادات هر کدام علیه رئیس دولت بیانات تندی ایراد کردند و از احمد شاه درخواست نمودند او را عزل کند.

2 – احمد شاه سید ضیاء الدین را از رئیس الوزرائی عزل نمود و تلگراف زیر را به تمام ایالات وولایات مخابره کرد: "نشر به مصالح مملکتی میرزا سید ضیاءالدین را از ریاست وزراء منفصل فرمودیم و مشغول تشکیل هیئت وزراء جدید هستیم. باید کمال مراقبت را در حفظ انتظامات به عمل آورید ومطالب مهمه رامستقیما به عرض برسانید. شاه"

4- - سید ضیاءالدین ساعت 4 بعد ازظهر به اتفاق ایپکچیان رئیس بلدیه، ماژورمسعود خان، کلنل کاظم خان با عده ای مستحفظ قزاق در سه اتومبیل به سوی قزوین حرکت کردند که از راه بغداد به اروپا بروند. برای مخارج رئیس الوزراء سابق 25 هزار تومان پرداخت گردید.

5 – کلنل محمد تقی خان حاکم نظامی خراسان به دنبال عزل سید ضیاءالدین طی تلگرافی از سردار سپه خواست تا اوضاع را قبضه کند.

6 – احمد شاه طی دستور تلگرافی کلنل محمد تقی خان را از مداخله در امور حکومتی خراسان ممنوع نمود.

7 – بعد از ظهر امروز شهاب الدوله رئیس تشریفات سلطنتی به دستور احمد شاه به ملاقات قوام السلطنه به زندان عشرت آباد رفت و به وی اطلاع داد شاه او را برای ریاست وزرائی در نظر گرفته است. آنگاه به اتفاق یکدیگر به قصر فرح آباد رفته مدت چهار ساعت مذاکره بین شاه وقوام السلطنه در امور مهمه مملکتی به عمل آمد و سرانجام قوام السلطنه پیشنهاد احمد شاه را دائر به رئیس الوزرائی پذیرفت.

8 – از طرف سلطان احمد شاه فرمان رئیس الوزرائی قوام السلطنه به این شرح صادر شد: "نظر به حسن کفایت و خدمتگزاری جناب اشرف قوام السلطنه وامتحانات عدیده کافیه که دراین موقع در استقرار انتظامات مملکتی داده و اعتماد کامل همایون ما را به صداقت و دولتخواهی و شاه پرستی خود جلب نموده است، محض اهمیت موقع و برای تهیه آسایش عمومی معزی الیه را به صدور این دستخط مهر طلعت مبارک ریاست وزراء منصوب فرمودیم که هیئت وزراء را تشکیل داده درانتظامات مملکتی و اعاده امنیت و آسایش عمومی مساعی جمیله به عمل آورند مزید رضامندی و اعتماد خاطرملوکانه را جلب و تحصیل نمایند. 23 رمضان. شاه ".

9 – عصر امروز به دستور قوام السلطنه رئیس الوزراء و موافقت احمد شاه کلیه رجال و معاریف که در حکومت سید ضیاءالدین توقیف و در زندان به سر می بردند آزاد شدند .

10 – رجال آزاد شده از زندان به اتفاق قوام السلطنه رئیس الوزراء و سردار سپه درقصر فرح آباد شاه را ملاقات کردند. عین الدوله، سپهسالار و فرمانفرما هر یک بیاناتی ایراد نمودند.

11 – از طرف قوام السلطنه رئیس الوزراء نجد السلطنه به سمت والی خراسان منصوب گردید واز وی خواسته شد تا مقدمات آزادی زندانیان را به استثنای یاغیان و دزدان فراهم آورد.

12 – نجد السلطنه تلگرافی از قوام السلطنه درخواست معافیت از کار نمود و تقاضا کرد امور موقتا به کلنل محمد تقی خان واگذار شود.

13 – به دستور کلنل محمد تقی خان مخابرات تلگرافی بین مشهد و تهران تحت کنترل قرار گرفت و عده زیادی از دوستان قوام السلطنه که امکان حکومت آنها می رفت بازداشت شدند. بازداشت شدگان عبارت بودند از: سالار حشمت، سالار مظفر، هژبرالملک.

14 – به دستور کلنل محمد تقی خان نجدالسلطنه نائب والی جدید خراسان توقیف شد.

15 – کلنل تلگرافی از فرماندهان ژاندارمری خراسان در مورد ادامه کار خود نظرخواهی کرد کلیه فرماندهان به کلنل جواب مثبت دادند.

16 – از طرف میرزا کوچک خان اعلامیه ای در رشت منتشر شد که دوباره اعلام جمهوریت کرده خود را به ریاست و زمامداری معرفی نمود .

17 – محمد حسن میرزا ولیعهد از طریق بغداد به اروپا مسافرت نمود .

18 – به دستور سلطان احمد شاه سید جواد ظهیرالاسلام از نیابت تولیت آستان قدس رضوی برکنار و به تهران احضار شد. از طرف شاه مرتضی قلی طباطبائی نایب التولیه گردید .

19 – کلنل محمد تقی خان در ضمن مخابره حضوری با دربار هفت شرط عنوان نمود. یکی از شروط وی دریافت یک سال مواجب و هزینه سفر برای عزیمت به اروپا بود.

تیر ماه

1 – حاج بابای اردبیلی که از یاغیان مسلح و معروف بود به قصد قتل و غارت به طرف دهات زنجان وشهر یورش برد و بنای تجاوز و تعرض به مردم را گذارد.

2 – مجلس چهارم که انتخابات آن در دوران رئیس الوزرائی وثوق الدوله آغاز شده بود روز چهارشنبه اول تیر ماه افتتاح شد. سلطان احمد شاه در نطق افتتاحیه خود مواعیدی برای اصلاحات داد.

3 – دراولین جلسه مجلس موتمن الملک به ریاست و سید حسن مدرس و حکیم الملک به نیابت انتخاب شدند.

4 – در جلسه امروز مجلس اعتبارنامه عدل الملک و سلطان محمد عامری به علت همکاری با سید ضیاءالدین رد شد.

5 – امیر موید سواد کوهی در مازندران سر به طغیان برداشت و علم مخالفت با حکومت مرکزی برافراشت. میر پنج احمد خان مامور سرکوبی نامبرده شد.

6 – جنگ شدید بین امیر موید سواد کوهی و قوای قزاق درگرفت. از طرفین عده ای کشته و زخمی شدند.

مرداد ماه

1 – کلنل محمد تقی خان پس از یاس از تهران کلیه امور خراسان رازیر سلطه خود گرفت.

2 – کلنل محمد تقی خان جمعی از اعیان، مالکین ، تجار، مدیران جرائد و نمایندگان اصناف رادر محل دارالایاله دعوت نمود. در این اجتماع کلنل نطق مهیجی از خدمات خود به ایران ایراد نمود و اعلام کرد تا تعیین والی لایق کلیه امور را تحت نظر دارد و از مدعوین خواست تا نظرات خود را درباره وی به تهران مخابره نمایند.

3 – به دنبال جلسه امروز در مشهد مرتضی قلی طباطبائی متولی باشی متن تلگرافی را که برای تهران و ابقاء کلنل تهیه کرده بود قرائت نمود که پس از امضاء عموم مدعوین به تهران مخابره شد.

4 – نجفقلی خان صمصام السلطنه از طرف احمد شاه والی خراسان شد.

5 – یک اردوی هزار نفری به فرماندهی میر پنج حسین آقا برای سرکوبی کلنل محمد تقی خان عازم مشهد شدند. کلنل گلروپ فرمانده ژاندارمری، کلنل عزیزالله خان و کلنل سالار نظام همراه اردو بودند.

6 – کمیته انقلاب ایران با امضای کوچک جنگلی، حیدر عمواوغلی، خالو قربان، محمدی و سرخوش اعلامیه ای در رشت انتشار داد. این اعلامیه تشکیل حکومت جمهوری شوروی را بشارت می داد. در اعلامیه مشاغل اعضاء کمیته به این شرح آمده بود: میرزا کوچک خان سرکمیسر و کمیسر مالیه، حیدرعمو اوغلی کمیسر خارجه، خالو قربان کمیسر جنگ، میرزا محمدی کمیسر داخله و سرخوش کمیسر قضائی.

7 – کلنل گلروپ و کلنل سالار نظام و کلنل عزیزالله خان و عده ای صاحب منصب با سه کالسکه وارد سبزوارشدند.

8 – ماژور اسمعیل خان فرمانده ژاندارمری سبزوار کلنل گلروپ و همراهان را توقیف نمود و از ادامه مسافرت آنها جلوگیری کرد.

9 – کلنل محمد تقی خان در سبزوار با هیئت اعزامی از تهران ملاقات و مذاکره کرد.

10 – کلنل گلروپ و همراهان تحت الحفظ به نیشابور اعزام شدند.

11 – کلنل گلروپ و همراهان اجازه گرفتند تا به تهران بازگردند.

12 – احسان الله خان به شهر لنگرود حمله کرد و شهر را به تصرف خود درآورد.

13 – نیروی قزاق با یک حمله شدید شهر لنگرود رااز احسان الله خان پس گرفت. در این زد و خورد شورشیان یکصد و پنجاه اسیر و دویست کشته و زخمی دادند.

14 – به دستور کلنل محمد تقی خان یکصد قبضه تفنگ از اسلحه خانه پلیس مشهد ضبط و تحویل ژاندارمری شد.

شهریور ماه

1 – کلیه وسائل نقلیه در خراسان به دستور کلنل مصادره و ضبط شد.

2 – علم الدوله حسابدار ژاندارمری از طرف کلنل رئیس پلیس خراسان شد.

3 – روزنامه طوفان به مدیریت محمد فرخی یزدی با کلیشه سرخ و سبک طرفداری ازطبقه رنجبر و دهقان منتشر شد. سردبیری روزنامه را موسوی زاده یزدی عهده دار است.

4 – قوام السلطنه رئیس الوزراء به امیرشوکت الملک علم امیر قائنات و سردار معزز بجنوردی ماموریت داد با همکاری قوای قزاق غائله کلنل را خاتمه دهند.

5 – مشیرالدوله رئیس الوزرای سابق و نماینده مجلس در جلسه امروز طی نطق مفصل ومستندی به شرح قیام خیابانی در تبریز پرداخته وچگونگی قتل او راتشریح کرد. وی صریحا اعلام نمود خیابانی قصد تجزیه آذربایجان را داشت و سر از اطاعت دولت مرکزی پیچیده بود و فقط مطالبه پول می کرد. این نطق پاسخ به روزنامه جدیدالتاسیس طوفان بود که به مناسبت یکمین سال درگذشت خیابانی، مخبرالسلطنه و مشیرالدوله را متهم به قتل وی نموده بود.

6 – روزنامه هتاک و تندروی "سیاست" به مدیریت شاهزاده عباس میرزا در تهران انتشار یافت و اولین شماره آن امروز بیرون آمد.

7 – کلنل محمد تقی خان پس از یاس از مذاکرات اصلاحی در طرز اداره اموراستان خشونت پیشه گرفت.

8 – کلنل محمد تقی خان دستور داد تلگرافهای کنسولگری و اتباع انگلیس باید به صورت غیررمز و فقط توسط تلگرافچی های ایرانی مخابره شود.

9 – کلنل محمد تقی خان صدوربیانیه اعلام جمهوری خراسان را که از طرف حزب ملیون تهیه شده بود به بعد موکول کرد.

مهر ماه

1 – کلنل محمد تقی خان وارد جعفرآباد واقع در بیست کیلومتری جنوب قوچان شد. 24 ژاندارم همراه کلنل بود. در اولین برخورد جنگی دوازده ژاندارم کشته شدند و 12 نفر فرار کردند. کلنل دراین درگیری به شدت زخمی شد و با اسلحه به حیات خود پایان داد.

2 – اکراد با بریدن سر کلنل محمد تقی خان آن را بر سر چوب کردند و همراه با سردوشی های او طی نامه ای که مرگ وی را اعلام می کرد به مشهد فرستاد ند.

3 – یاورمحمود خان نوذری افسر ارشد و معاون کلنل خبرقتل فرمانده خود را به تهران مخابره کرد وکسب تکلیف نمود.

4 – ماژور محمود خان برای اداره امور خراسان یازده شرط پیشنهاد کرد که دولت مرکزی فقط با چهار شرط موافقت نمود.

5 – مراسم تشییع جنازه کلنل محمد تقی خان به صورت رسمی همراه با تشریفات کامل نظامی به عمل آمد و جنازه در آرامگاه نادر شاه به خاک سپرده شد.

6 – قوام السلطنه رئیس الوزراء طی بیانیه ای ختم غائله خراسان را اعلام کرد.

7 – قوام السلطنه در ترکیب کابینه تغییراتی به این شرح داد: مصدق السلطنه وزیر مالیه، مشارالسلطنه وزیر خارجه، عمیدالسلطنه وزیر عدلیه، نیرالسلطان وزیر فوائد عامه.

8 – قوای دولتی به فرماندهی سردار سپه وزیر جنگ وارد رشت گردید. بلا فاصله خالو قربان تسلیم شد، ولی میرزا کوچک خان حالت دفاعی و عقب نشینی به خود گرفت تا سرانجام در گردنه بین طالش و ناحیه خلخال از سرما تلف شد. عده ای سر اورا از تن جدا کردند و در رشت نزد وزیر جنگ بردند ولی سردار سپه عمل آنها را تقبیه نمود.

9 – یاور اسمعیل خان یار وفادار کلنل که خود را جانشین بالا ستحقاق او می دانست با قوای تحت فرماندهی خود وارد مشهد شد و به بازداشت یاور نوذری پرداخته امور را در دست گرفت.

10 – یاور محمود خان نوذری به کمک صاحب منصبان ژاندارم از زندان رهائی یافت و با کمک بقیه صاحبمنصبان از یاور اسمعیل خان خلع درجه نمودند و وی ناگزیر در خانه آیت الله متحصن گردید.

11 – توطئه ای در تهران کشف شد که عده ای قصد داشتند قوام السلطنه رئیس الوزراء و سردار سپه وزیرجنگ را ترور نمایند. عده زیادی از رجال و افراد به جرم شرکت در این توطئه بازداشت شدند. در میان توقیف شدگان میرزا حسن خان مشارالملک وزیر سابق دربار و سید جواد ظهیرالاسلام نایب التولیه سابق آستان قدس رضوی دیده می شدند.

آبان ماه

1 – امیر پنجه حسین آقا فرمانده قزاق های اعزامی از تهران وارد مشهد شد. قوای نظامی همراه وی عبارتند از هفتصد قزاق، سیصد ژاندارم و سیصد سوار امنیه.

2 – میرزا علی اکبر خان معروف به مدعی العموم (بعد ها علی اکبر داور) که مدت ده سال به تحصیل علم حقوق در سوئیس اشتغال داشت به ریاست کل معارف برگزیده شد .

3 – قزاق ها کلیه انقلابیون معروف غیر نظامی را که از کلنل محمد تقی خان حمایت می کردند دستگیر و عده ای از آنها را به جوخه اعدام سپردند.

4 – تعداد زندانیان قزاق که طرفداران کلنل هستند به پنجاه نفر بالغ شد.

5 – میر پنج حسین آقا اعلامیه شدیداللحنی در مشهد انتشار داد و متذکر شد کلیه هوا خواهان کلنل در دادگاه نظامی محاکمه خواهند شد.

6 – دکتر محمد خان مصدق السلطنه وزیر مالیه به موجب ماده واحده مجلس شورای ملی برای مدت سه ماه اختیاراتی برای اصلاحات تشکیلات وزارت مالیه گرفت.

7 – لایحه واگذاری امتیاز کلیه معادن نفت شمال مملکت به کمپانی معروف (استاندارد اویل) امریکائی در پنج ماده به مجلس تسلیم شد و فوریت آن به تصویب رسید.

آذر ماه

1 – سردار سپه وزیر جنگ پلیس جنوب را که توسط انگلیس ها در ایران تاسیس شده بود منحل کرد و تعدادی از صاحبمنصبان آنجا را در قشون پذیرفت.

2 – دو یادداشت شدید اللحن و اعتراض آمیز که تقریبا لحن اولتیماتوم را داشت از طرف سفارت شوروی تسلیم وزارت خارجه ایران شد. یادداشت اول در مورد واگذاری نفت شمال به کمپانی امریکائی استاندارد اویل و یادداشت دوم در زمینه تسریع در تصویب معاهده دولتین ایران و شوروی در مجلس شورای ملی بود.

3 – از طرف سفارت انگلیس یادداشتی تسلیم وزارت امور خارجه شد. به موجب این یادداشت دولت انگلیس شدیدا نسبت به تصمیم لایحه واگذاری نفت شمال به یک شرکت امریکائی اعتراض نموده بود.

4 – در جلسه فوق العاده مجلس شورای ملی یادداشت های سفارت شوروی و انگلیس مورد بحث و گفتگو قرار گرفت و مجلس به دولت اختیار داد که به هر دو دولت جوابی دندان شکن بدهد و متذکر بشود بهیچوجه به آنها اجازه مداخله در امور داخلی ایران داده نخواهد شد.

5 – امتیاز نامه نفت خوشتاریا تبعه روس در مجلس لغو شد.

6 – سردار سپه کلنل گلروپ را از ریاست ژاندارمری منفصل نمود و کفالت را به کلنل عزیزالله خان داد .( کلنل عزیزالله خان همان سرلشکر ضرغامی بعد است) .

7 – در جلسه امروز مجلس شورای ملی عقد قرارداد رسمی بین دولتین ایران وشوروی به تصویب رسید. این قرارداد 26 ماده دارد و در اثرتلاش مشاورالممالک سفیر ایران در شوروی دردولت سپهدار رشتی تنظیم گردید. به موجب این قرارداد بانک استقراضی روس با نقود و اشیاء و محاسبات و اموال منقول و غیر منقول به ایران واگذار شد و تمام امتیازاتی که دولت روسیه تزاری و اتباع آن از ایران گرفته بودند ازدرجه اعتبار ساقط گردید. دولت شوروی راه شوسه انزلی – تهران ، قزوین – به تهران و کلیه متعلقات آن و همچنین اسکله ووسائل نقلیه در راه ارومیه و تمام خطوط تلگرافی را به ایران بخشید. دولت شوروی از تمام مطالبات خود صرفنظر کرد و کاپیتولاسیون را لغو نمود. در برابر این امتیازات دولت شوروی این حق را برای خود محفوظ نموده است که در صورت دخالت مسلحانه یک کشور ثالث در ایران و تهدید سرحدات شوروی قشون خود را وارد ایران نماید. علت تاخیر تصویب قرارداد در مجلس هم همین قسمت بود که با توضیحات از طرف دولت شوروی رفع نگرانی شد .

دی ماه

1 – به دستور امیر پنجه حسین آقا پس از نبش قبر کلنل محمد تقی خان جسد وی در کمال اختفاء به قبرستان سراب منتقل و دفن گردید .

2 – مجلس شورای ملی در جلسه امروز خود عضویت ایران را در جامعه ملل تصویب نمود .

3 – کلیه درجات نظامی رایج در قزاقخانه و ژاندارمری لغو گردید و بجای آن درجات جدید معین و اعلام گردید. درجات سابق عبارت بود از امیرتومان، امیرپنجه، کلنل ماژور، کاپیتان. درجات جدید به این شرح معین شد: امیرلشکر، سرتیپ، سرهنگ، نایب سرهنگ، یاور، سلطان، نایب اول و دوم و سوم .

بهمن ماه

1 – فرمان رئیس الوزرائی مشیرالدوله صادر شد.

2 – مشیرالدوله رئیس الوزراء وزیران خود را به این شرح معرفی کرد: سردار سپه وزیر جنگ – حکیم الملک وزیر امور خارجه – مدیر الممالک وزیر مالیه – سردار معظم خراسانی وزیر عدلیه – اعتلاءالسلطنه وزیر پست و تلگراف – ادیب السلطنه وزیر فوائد عامه – نیرالملک وزیر معارف.

3 - در جلسه امروز مجلس به هنگام معرفی وزیران عده ای از نمایندگان به صلاحیت مدیرالملک وزیر مالیه و نیرالملک وزیر معارف که در کابینه سید ضیاءالدین عضویت داشتند اعتراض نمودند.

4 – هیئتی به ریاست سید حسن تقی زاده برای انعقاء قراردادهای تجارتی بین ایران و دولت شوروی عازم مسکو شدند.

5 – مجلس شورای ملی لایحه اعزام شصت نفر محصل نظامی به اروپا را تصویب کرد.

6 – به دستور سردار سپه وزیر جنگ اداره کل غله و نان و اداره خالصجات ضمیمه وزارت جنگ شد و امیر لشکر خدایار خان در راس دو اداره مزبور قرار گرفت تا عوائد آن بدون اینکه وارد خزانه شود مستقیما به وزارت جنگ پرداخت گردد.

7 – سلطان احمد شاه قاجار عازم سفر اروپا گردید. این دومین سفر نامبرده به فرنگستان بود.

8 – سردار سپه به اتفاق امیر لشکر محمود آقا و فرج الله خان تبریزی منشی خود تا خانقین شاه را بدرقه کرد.

9 – احمد شاه برادر خود به نام اعتضادالسلطنه را به نیابت سلطنت تا ورود محمد حسن میرزا ولیعهد که در اروپا به سر می برد تعیین نمود .

10 – یاور لاهوتی فرمانده ژاندارم های مقیم شرفخانه با افراد تحت فرماندهی خود بغتتا وارد تبریز شد. به دستور وی سیمهای تلفن و تلگراف قطع گردید و ارتباط تبریز با همه جا قطع شد.

11 – به دستور یاورلاهوتی مخبرالسلطنه والی آذربایجان توقیف گردید.

12 – کلیه اماکن و ابنیه دولتی و ادارات تبریز از طرف قوای ژاندارم تصرف شد.

13 – سلطان تورج میرزا از طرف لاهوتی به حکومت نظامی تبریز تعیین گردید و فرماندهی نیروی حمله نیز به او واگذار شد.

14 – مخبرالسلطنه والی و ساعدالسلطنه معاون ایالت به زندان ژاندارمری منتقل شدند.

15 – نیروی لاهوتی به قوای قزاق حمله کرد و جنگ سختی بین آنان درگرفت. در این زد و خورد پنجاه قزاق و ژاندارم کشته شدند.

16 – مجددا در شهر تبریز بین ژاندارم و قزاق زد و خورد در گرفت سلطان تورج میرزا فرمانده جنگ مجروح شد.

17 – قوای قزاق بر قوای ژاندارم تفوق یافت و قسمت اعظم شهر به تصرف آنها در آمد .

18 – شب هنگام یاور لاهوتی و عده زیادی از اطرافیان وی از مرز خارج شده به شوروی رفتند و به این ترتیب ماجرای قیام لاهوتی خاتمه یافت.

19 – مشیرالدوله رئیس الوزراء مخبرالسلطنه والی آذربایجان را برکنار کرد .

20 – یک محکمه نظامی به ریاست سرتیپ فضل الله خان بصیر دیوان و دادستانی متین الملک قریب در تبریز تشکیل شد و به محاکمه همکاران لاهوتی پرداخت .

21 – فرمان تشکیل امنیه مملکتی تحت نظروزارت جنگ صادر شد .

22 – دادگاه نظامی یازده نفر از همکاران لاهوتی از جمله سلطان تورج میرزا را محکوم به اعدام کرد .

23 – دکتر محمد مصدق السلطنه از طرف مشیرالدوله والی آذربایجان شد .

اسفند ماه

1 – رضا خان سردارسپه وزیر جنگ طی اعلامیه ای خود را مسبب کودتا معرفی کرد و افزود از اقدام خود در پیشگاه عموم شرمنده نیستم .

2 – سردار سپه وزیر جنگ حقوق جدید صاحبمنصبان را طی حکم عمومی قشون به شرح زیر تعیین وابلاغ کرد. سپهبد، 600 تومان؛ امیرلشگر، 400 تومان؛ سرتیپ، 280 تومان؛ سرهنگ، 180 تومان؛ نایب سرهنگ، 135 تومان؛ یاور، 120 تومان ؛ سلطان، 90 تومان ؛ نایب اول، 65 تومان؛ نایب دوم، 55 تومان؛ وکیل اول، 10 تومان ؛ وکیل راست، 5/7 تومان ؛ وکیل چپ، 6 تومان ؛ سرجوخه، 5/4 تومان؛ تامین اول، 4 تومان و تامین دوم 5/3 تومان. بد نیست بدانیم که این حقوق تا مهر ماه 1320 هیچگونه نغییر نکرد .

3 – حکومت نظامی اعلامیه شدیداللحنی علیه مطبوعات انتشار داد و متذکر شد اگر مقالاتی بر خلاف حکومت نوشته شود نویسنده و ناشر به اشد مجازات گرفتار خواهند شد .

4 – عده ای از مدیران جراید توقیف شدند و از انتشار روزنامه آنها جلوگیری شد. فرخی یزدی مدیر طوفان در سفارت روس متحصن گردید.

5 – عده ای از مدیران مطبوعات در حضرت عبدالعظیم بست نشستند.

6 – تعداد مدیران جراید متحصن در سفارت روس به هشت نفر رسید.

7 – احمد شاه از پاریس تلگرافی از مشیرالدوله خواست تا هر چه زودتر به کار متحصنین در سفارت روس خاتمه دهد.

8 – به فتوای حاج آقا جمال اصفهانی دو تن از زنان معروف به نام عزیز کاشی و امیرزاده خانم به علت ارتباط نامشروع با دو تن از اعضای سفارت انگلیس در میدان توپخانه حد شرعی خوردند.

9 – سردار سپه عده ای از علماء را به منزل خود دعوت کرد و متذکر شد قصد استعفا دارد.

10 - رتشتین نماینده سیاسی دولت شوروی در ایران با سردار سپه ملاقات و خواستار لغو حکومت نظامی شد.

لینک های شماره های گذشته:

1 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/624/ruzshomar.html

2 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/625/ruzshmar.html

3 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/novamr/626/ruzshomar.html

4 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/627/tarikh.html

5 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/628/ruzshomar.html

6 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/desamr/629/tarikh.html

7 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/janvi2018/tarikh.html

8 - http://www.rahetudeh.com/rahetude/2017/janvi2018/631/tarikh.html

9 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2018/janvie/632/tarikh.html