به نظر می رسد که تنها سال گذشته بود که اروپا کاملا احساس کرد وابسته به آمریکا است. در ماه مه سال 2018 «دونالد ترامپ» به اروپایی ها تلویحا اشاره کرد که اگر آنها بکوشند از خط مشی آمریکا خارج شوند با آنها رودربایستی نخواهد داشت. رئیس جمهور آمریکا خروج از برجام را که در آن  همچنین روسیه،چین، فرانسه، آلمان و بریتانیا شرکت کرده بودند اعلام کرد. برجام ایران را ملزم به محدود کردن فعالیت هسته ای در ازای کاهش تحریمهای مالی و اقتصادی کرد. «ترامپ» وعده داد که درصورت امتناع تهران و دیگر شرکت کنندگان برجام از تجدید نظر در توافق نامه تحریم علیه ایران شدید تر خواهد شد و به کشورهای اروپایی توصیه کرد که به تحریمهای آمریکا ملحق شوند و تهدید کرد که درغیر اینصورت علیه اتحادیه اروپا تحریمهای ثانویه را برقرار خواهد کرد. این چندان التیماتومی به ایران نبود تا اروپا (تحریمها علیه ایران چهل سال است که اعمال می شوند. از سال 1970). در نهایت هم برلین و هم پاریس و لندن اعلام کردند که از برجام خارج نخواهند شد. هفتم ماه اوت سال 2018 واشنگتن نخستین بسته تحریم ها را بر شرکتهای اروپایی که با ایران همکاری کردند به اجرا گذاشت. در پنجم نوامبر واشنگتن برقراری تحریم ها علیه تهران را تمدید کرد و آنها را به بخش نفتی جمهوری اسلامی گسترش داد. 24 ژانویه محدودیتهای ضد ایرانی بار دیگر گسترش یافتند.

دستور کار ومقررات مسدود شده به اتحادیه اروپا امکان می دهد که شرکتهای کشورهای عضو اتحادیه اروپا از تحریمهای خارج از قلمرو آمریکا تبعیت نکنند و به این شرکتها اجازه می دهد از طرف اشخاص ثالث جبران خسارت در دادگاه کنند و تصمیمات دادگاه های خارجی را در مورد اجرای تحریم های ایالات متحده آمریکا در خاک اتحادیه اروپا لغو کند. با این حال تجارت و داد وستد اروپایی ترجیح داد که به تیم واشنگتن گوش دهد و نه به بروکسل. شرکتهای اروپایی شروع به عقب نشینی از پروژه های سرمایه گذاری در ایران کردند (تولید نفت، ایجاد تاسیسات زیرساختی و ساخت کارخانه ها) و قراردادهای بسته شده به ارزش میلیادرها یورو لغو شدند. برخی امیدها برای حفظ منافع تجارت اروپایی به ایجاد یک سیستم خاص محاسبات مسائل با ایران که خارج از عرصه کنترل واشنگتن قرارداشت بسته شد. در سپتامبر سال 2018 اتحادیه اروپا تصمیم به ایجاد «سیستم اروپایی جایگزین «اس.پ.و.» (مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا)» برای انجام معاملات مالی با ایران گرفت. مکانیسم تصفیه حسابها از طریق سوئیفت برای این امر بدرد نخورد: اولا از نوامبر سال 2018 بانکهای ایرانی از این سیستم خارج شدند؛ دوما سیستم سوئیفت مدتها است تحت کنترل واشنگتن است.(بطور رسمی سوئیفت بلحاظ حقوقی در اختیار بلژیک است، اما بلژیک نمیتوانست به این شرکت تعیین تکلیف کند تا در نظام سابق عمل کند). اروپایی ها تصور می کردند که  گمنام بودن طرف معامله گران را تامین خواهد کرد. این شرکت شرکای اروپایی را که آنها را از تهدید تحریمهای ثانویه واشنگتن نجات می دهند افشاء نخواهد کرد.علاوه براین شرکت «اس.پ.و.» (مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) پرداختها و تصفیه حسابها را به یورو و شاید به ارزهای دیگر، اما نه به دلار امریکا انجام خواهد داد. یعنی این طرح می بایست به دلارزدایی اقتصاد اروپا کمک می کرد.

با این حال بروکسل سست و بی روح عمل کرد. ایده ایجاد «اس.پ.و.»(مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) تنها در سپتامبر اعلام شد و نه در ماه مه، که ترتیب کار مسدود کننده اتحادیه اروپا را تصویب کردند. انتظار می رفت که   در نوامبر راه اندازی شود. پس از آن تاریخ راه اندازی را با سال نو همزمان کردند، اما این مهلت ها هم مختل شدند. واشنگتن برشدت بیم و هراس افزود. «مایک پومپئو» وزیر امور خارجه آمریکا در ماه سپتامبر « نگرانی و نا امیدی عمیق» خود را با تصمیم اتحادیه اروپا درباره ایجاد «اس.پ.و.»(مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) بیان کرد و درماه دسامبر تهدید کرد که:« واشنگتن آماده است هر متخلفی را مجازات کند و اتحادیه اروپا استثناء نخواهد شد». کشور های عضو اتحادیه اروپا مدتها نمی توانستند تصمیم بگیرند چه کسی  را در اختیارات قانونی خود قرار خواهد داد. همه از خشم واشنگتن هراس داشتند. در نهایت جسور و شیردلی پیدا شد، معلوم شد که آن فرانسه است. رئیس جمهور ماکرون موافقت کرد که«اس.پ.و.»(مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) را بپذیرد. پیش از پایان ماه ژانویه رسانه ها گزارش دادند که همه مذاکرات لازم برای ایجاد این شرکت انجام گرفته است. با این حال آنرا نه « اس.پ.و.»(مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) بلکه «اینستکس» (ابزار حمایت از تبادلات تجاری. مترجم) نامیده شد. دفتر مرکزی این سازمان در پاریس مستقر خواهد شد و مدیر پیشین کومرزبانک آلمان« پیر فیشر» در راس آن است. رئیس شورای نظارت بریتانیایی خواهد بود. ارز معاملات یورو و پوند استرلینگ بریتانیا است. میتوان فهمید که تغییر نام ابزار ( از اس.پ.و. به اینستکس) علتش این است که تا حدی تغییرات رخ داده در مفهوم مکانیسم است. اگر« اس.پ.و.»(مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) برخی شباهت هایی را با سوئیفت داشت، دراین صورت «اینستکس» به بخش تهاتری یا پایا پای نزدیکتر است. و اگر« اس.پ.و.» (مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) برای محافل وسیعی از شرکت کنندگان و طیف گسترده ای از معاملات منظور شده بود پس «اینستکس» باید تجارت را تنها با کالاهای ضروری و حیاتی ( برای نمونه دارو) تامین کند. بطور تقریبی این طرح تبادل «داروها و محصولات اروپایی در مقابل نفت ایران است».

درآمد حاصل از فروش نفت ایران به حساب بانکی غیر ایرانی اما بانکهای اروپایی منتقل خواهد شد. «ژان - ایو لو دریان » وزیر امور خارجه فرانسه در نشست وزرای خارجه اتحادیه اروپا در بخارست در مورد «انیستکس» اعلام کرد که:« این یک عنصر مهم سیاست ما است و معطوف به حمایت از توافق هسته ای با تهران و حفظ روابط تجاری با این کشور است». براساس نخستین گزارشات « اینستکس: می تواند بتدریج تبدیل یابد به یک ابزار جامع و در خدمت تجارت گسترده تر تنوع کالا ها باشد. علاوه براین از« اینستکس» می تواند نه تنها شرکتهای سه دولت موسس ( فرانسه، آلمان و بریتانیا) بلکه تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا و خارج از اروپا استفاده کند. «اینستکس»  فعلا اعلام شده اما کار نمی کند. گفته می شود که فعالیت و کار این ابزار  موقعی شروع می شود که در ایران ایجاد این شرکت «بطور شفاف» به پایان برسد. برخی کارشناسان گمان می کنند که چندین ماه دیگر این مسئله طول خواهد کشید. شکاکانی هستند که تردید دارند که بطورکلی این مکانیسم کار کند. بهرحال فعلا تحریم هایی برای عرضه داروها و مواد غذایی از اروپا به ایران وجود ندارد، اما تحریمها برای عرضه نفت از ایران به اروپا تاثیر می گذارد. این که آیا شرکتهای اروپایی به مشارکت برای خرید نفت ایران تصمیم خواهند گرفت مشخص نیست. حتی به تضمین ناشناخته ماندن از سوی «اینستکس»  اطمینان کامل را نمی دهد به آنکه یک شرکت اروپایی که نفت ایران را می خرد« کشف رمز نکنند». به احتمال زیاد «اینستکس» تنها برای تعداد  کمی از شرکتهای اروپایی بویژه شرکتهای کوچک و متوسطی که هراس نداشته باشند از محرومیت دسترسی به بازار آمریکایی یا انسداد معاملات دلاری جالب خواهد بود.

واکنشی از سوی واشنگتن در مورد «اینستکس» هنوز وجود ندارد. 31 ژانویه نماینده وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که « سازمانهایی که به فعالیت با مشارکت ایران ادامه می دهند خطر پیامدهای جدی را از جمله عدم دسترسی به سیستم مالی آمریکا و توانایی انجام تجارت با آمریکا و شرکتهای آمریکایی شامل می شود». اما دولت چین ایجاد «اینستکس» را به تعجیل تایید کرد. یکم فوریه این مسئله را سخنگوی رسمی وزارت خارجه چین «ژن شوان» اعلام کرد. به گفته وی پکن امیدوار است که این مکانیسم کار خود را در آینده نزدیک آغاز کند و در اختیار سایر گشورها قرار گیرد. مسکو واکنش رسمی به ایجاد «اینستکس» نشان ندادد، اما روسیه در سال گذشته بدون اینکه منتظر «اس.پ.و.» (مکانیسم مالی جدید اتحادیه اروپا) شود، شروع به توسعه سازوکارهای خود جهت همکاری با ایران کرد. روش «اینستکس» از نقطه نظر تجربه کار ایمن شرکتها در شرایط تحریمهای آمریکا که در انطباق با روابط تجاری و اقتصادی روسیه با اروپا اعمال شود جالب خواهد بود. در هر صورت «اینستکس» نخستین گام عملی جدی برای اروپا برای مقابله با تحریمهای اقتصادی واشنگتن است. حال باید  دید که اروپا گامهای بعدی را هم با شجاعت سیاسی برمی‌دارد؟

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده