در میان گزارش های بازمانده از یورش افغان های پشتون به رهبری احمد محمود به ایران و سقوط اصفهان به همراه سلطنت صفویه، روایت کروسینسکی (Judasz Tadeusz Krusinsky) راهب یسوعی لهستانی، که از مبلغان مسیحی مقیم جلفای اصفهان بود، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. طالبانی که اکنون و برای بار دوم بر کابل مسلط شده، شجره همانهائی است که به رهبری احمد محمود به ایران حمله کردند و فجایعی دردناک با قتل عام در اصفهان و یزد از خود بر جای گذاشتند. مردی زشت صورت، کوتاه قد و بی رحم در آدم کشی. حمله محمود افغان به ایران را طی چند شماره و همزمان با حکومت طالبان در افغانستان و خطراتی که از این ناحیه ایران را تهدید می کند منتشر می کنیم.

کروسینسکی که به هنگام یورش محمود افغان و سقوط پایتخت صفویه (اصفهان) در اصفهان به سر می برد، به رسم همه مبلغان مذهبی و به ویژه یسوعیان که به طور منظم گزارش های دقیقی از اوضاع کشور محل ماموریت خود به سرپرست فرقه ای که به آن تعلق داشتند ارسال می کردند، در شورش افغانان، گزارش جامعی از وقایع اصفهان و سقوط آن به سرپرست یسوعیان در فرانسه فرستاد. این گزارش، در زمانی که محمود افغان هنوز اصفهان را در تصرف خود داشت، به پاریس رسید و از آن جا که گزارشی جامع و حاوی آگاهی های گرانبهایی در باره سقوط یکی از بزرگ ترین نظام های شاهنشاهی زمان بود که مناسبات حسنه ای با کشورهای اروپائی داشت و در پیکار با سلطان عثمانی نیرویی ائتلافی برای شاهان اروپایی به شمار می آمد، نظر سرپرست فرقه یسوعیان فرانسوی را به خود جلب کرد و همان سرپرست دستنوشته گزارش یا نسخه ای از آن را در اختیار یکی از راهبان یسوعی، به نام "آنتوان دو سرسو" گذاشت تا هر طور که صلاح می داند، آن را انتشار دهد. دو  سر سو مردی ادیب و علاقمند به تاریخ بود و بر پایه گزارش کروسینسکی کتابی در دو مجلد به عنوان "تاریخ واپسین انقلاب ایران" به زبان فرانسه نوشت و در سال 1728، نزدیک به شش سال پس از سقوط اصفهان، در حالی که هنوز محمود افغان بخش های مرکزی ایران را در تصرف خود داشت، انتشار داد.

 سقوط اصفهان و فروپاشی شاهنشاهی پرشکوه صفویان یکی از بزرگ ترین دگرگونی های سده های متاخر تاریخ ایران بود و بسیاری از پژوهندگان، به درستی، یورش افغانان به ایران را با حمله اعراب و یورش مغولان مقایسه کرده اند. کروسینسکی از هیجده سال پیش از یورش افغانان در اصفهان به سر می برد و یکی از روحانیان سرشناس مسیحی در این شهر و به ویژه در میان کارگزاران دربار ایران بود. دو سال پیش از یورش افغانان، در سال 1720، اسقف اصفهان که از پاپ و پادشاه فرانسه ماموریت یافته بود تا با پادشاه ایران وارد مذاکره شود، از سرپرست صومعه یسوعیان اصفهان خواست او را در مذاکرات همراهی کند. در آن زمان کروسینسکی بیش از هر خارجی دیگری در اصفهان شناخته شده بود و راه و رسم تدبیر امور بیگانگان را می دانست و اعتماد به او تا حدی بود که در این موارد هیچ امری بدون اطلاع او انجام نمی شد. او با وزیران ایرانی دوستی داشت و چنان به آنان نزدیک بود که افزون بر مناسبات خصوصی با آنان، گاهی در نشست های مذاکرات مهم حکومتی نیز شرکت می کرد و پس از تسلط محمود افغان بر اصفهان پایتخت صفویه نیز با محمود افغان و نزدیکان او آشنائی و مراوده پیدا کرد. او به سبب این آشنائی آگاهی هایی از سلوک و سیاست افغان های مهاجم داشت و همه آن آگاهی ها را در گزارش خود آورده و نویسنده تاریخ واپسین انقلاب ایران نیز در تحریر رساله خود از آن سود جسته است.

کروسینسکی توانست اعتماد کامل محمود افغان را به خود جلب کند تا جایی که در شمار محرمان راز او درآمد و در همه رایزنی های او شرکت کند.

گزارش کروسینسکی که تا پایان اقامت او در اصفهان یکی از دقیق ترین گزارش های سقوط فرمانروائی صفویان در ایران است، در سه بخش نوشته شده است:

1-  حمله افغانها به اصفهان، محاصره پایتخت ایران و تسخیر آن، کناره گیری شاه از سلطنت، دو سال و نیم فرمانروایی محمود افغان، (که کروسینسکی او را «محمود غاصب» می خواند، و جانشین او تا سال 1725،

2 -  ریشه های یورش افغانها به ایران و توطئه "میرویس"، پدر "محمود"، شکست شورش او، بازگشت به قندهار و حرکت پسر او "محمود" از قندهار به قصد محاصره کرمان و اصفهان؛

3-  آشوب ها و بی نظمی ها در همه ولایات ایران در عهد فرمانروایی شاه سلطان حسین که تابع خواجه سرایان دربار برای اداره کشوربود. خواجه سرایانی که به اندازه خود شاه ناتوان بودند.

کتاب "تاریخ واپسین انقلاب ایران" ارزیابی بسیار دقیق و موشکافانه ای از آفت ها و آسیب های فرمانروایی شاه سلطان حسین و رفتارهای وحشیانه فاتحان افغان در ایران است و جالب توجه این که به طور اساسی بر پایه گزارش های شاهدی نوشته شده که نسبت به هر دو طرف بیگانه بود.

"جواد طباطبائی" محقق تاریخ، خلاصه ای دقیق، از این کتاب تهیه و در ایران منتشر کرده که یک نسخه از آن به راه توده رسیده و با توجه به رویدادهای کنونی افغانستان آن را در چند شماره منتشر خواهیم کرد!

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده