جنگ دوم جهانی را تعیین کرد!

نویسنده: سرگئی آپتریکین، کاندیدای علوم تاریخی،

دانشیار، محقق برجسته و پژوهشگر

موسسه (تاریخ نظامی) آکادمی نظامی ستاد کل نیروهای مسلح فدراسیون روسیه

ترجمه- بهمن دوستار ( بخش اول)

دوم فوریه 1943سالگردپیروزی ارتش سرخ و نیروهای رزمنده مردمی در دژ استالینگراد و شکست قاطع ارتش هیتلری و تعیین کننده سرنوشت جنگ جهانی دوم است. نبرد استالینگراد و پیروزی  مردم به رهبری ارتش و پارتیزانهای تحت فرمان دولت و ارتش مردمی اتحاد شوروی سرنوشت جنگ جهانی دوم را تعیین کرد و ارتجاع و ضد انقلاب جهانی را در گورستان تاریخ دفن کرد. نبرد ومقاومت جانانه شهر و استان استالینگراد (ولگا گراد امروز) در مدتی بیش از ۲۰۰ روز  در ابعاد وسیعی بیش از یکصد هزار کیلومتر مربع(۴۰۰× ۸۵۰) کیلومتر و تجمع نیروهای رزمنده درحدود بیش از ۲ میلیون نفر شرکت کننده بود. از نظر اهداف، دامنه و شدت درگیری ها، نبرد استالینگراد نه تنها از تمام نبردهای قبلی، بلکه از کلیه نبردهای زمینی پس از آن نیز در تاریخ جهان بی سابقه است. برای همین در وصف مقاومت این شهر و تاثیرات آن، هنرمندان و نویسندگان و ...کارهای برجسته  زیادی را در جهت تعریف و اشاعه و حفظ ارزشهای آن انجام داده اند. شهر استالینگراد همچنان به عنوان یک نماد جهانی از قدرت نظامی و مقاومت مردمی به یادگار باقی مانده است.

فرماندهی عالی آلمان نازی (پس از ناکامی در تسخیرمسکو) برنامه ریزی عملیات برای اشغال دژ استالینگراد را تابستان و پاییز 1942، مشخص کرده بود که دستور آن توسط هیتلر در 5آوریل 1942صادر شد. در آن اهداف نظامی-سیاسی اعلام شده در واقع توسعه ایده های طرح «بارباروسا» بود. به گفته رهبران ارشد ورماخت، شرایط اصلی شکست نهایی اتحاد جماهیر شوروی، از دروازه های این شهر گذر میکرد. تصرف قفقاز با منابع قدرتمند نفت، مناطق حاصلخیز کشاورزی منطقه و استپ های دُن، کوبان، قفقاز شمالی و  پایین دست رود ولگا توأم بود. همچنین در اختیار گرفتن شریان آب  ولگا. در پایین دست که تقریبا غیر قابل استفاده بودن جاده های زمینی و ریلی به یکی از مهمترین وسیایل برای جابجایی مردم و ارتش شوروی تبدیل شده بود، در زمان استالین با احداث کانال معروف «ولگا- دن» کل مناطق جنوبی و جنوب شرقی روسیه را به خزر، به دریای سیاه و همچنین از آن طریق جمهوری‌های قفقاز را و جمهوری‌های آسیای مرکزی به هم وصل میکرد.

تا پایان ژوئن سال1942، دشمن حدود 900هزار سرباز و افسر، 1260تانک، 17000اسلحه و خمپاره و 1640هواپیمای جنگی را در منطقه کورسک تا تاگانروگ در جبهه ای به طول 600-650کیلومتر متمرکز کرد. این گروهبندی شامل حداکثر 35٪ پیاده نظام، بیش از 50٪ از لشکرهای تانک و موتوری، از کل تعداد سربازان در جبهه اتحاد جماهیر شوروی و آلمان بود.

بر اساس دستور فرماندهی عالی ورماخت، در 23ژوئیه 1942، گروه ارتش جنوب برای آمادگی جهت حمله به دو گروه ارتش "الف" و گروه ارتش "ب" تقسیم شد.گروه ارتش "الف" مأموریت داشت قفقاز را تصرف کند. همانطور که در بخشنامه مقرر شده است،...وظیفه گروه ارتش "ب" به همراه تجهیزات خطوط دفاعی در رودخانه دن، ضربه زدن به استالینگراد و شکست گروه های متمرکز دشمن در آنجا، تصرف شهر و همچنین قطع ارتباط بین کانال دُن و ولگا، که حمل و نقل در طول رودخانه را مختل کند. به دنبال آن، تانک و نیروهای مکانیزه باید در امتداد ولگا با هدف رسیدن به آستاراخان حمله کنند و همچنین رفت و آمد در امتداد کانال اصلی ولگا را فلج کند.

ترکیب گروه ارتش "ب" متشکل از: پانزر4 آلمان، ارتش  2و 6، ایتالیا  8و 2 ارتش مجارستان را شامل می شد. (پانزر به معنای گروه یا هنگ تانک. م)

ارتش ششم، از ترکیب نیروهای گروه ارتش "ب" برای تصرف استالینگراد اختصاص یافته بود. فرماندهی آلمان در تصرف سریع استالینگراد آنقدر اطمینان داشت که از 1تا 16ژوئیه، ارتش 6 از 20به 14لشکر کاهش یافت. در مجموع تا آغاز تهاجم، ارتش ششم دارای 270هزار سرباز و افسر، حدود 3هزار قبضه اسلحه و خمپاره، حدود  500تانک و از هوا توسط 1200فروند هواپیمای جنگی ناوگان هوایی چهارم پشتیبانی می شد.

در نتیجه، عملیات ناموفق برای نیروهای اتحاد شوروی در نزدیکی خارکف، در جهت ورونژ و در دونباس، با پیشروی نیروهای بزرگ دشمن به سمت رود دُن، موقعیتی را برای دستیابی به موفقیت دشمن برای  تصرف ولگا ایجاد کرد. این عملیات می توانست منجر به گسست در جبهه نیروهای شوروی و از دست دادن ارتباطاتی که مناطق مرکزی کشور را با قفقاز مرتبط می کند بشود.

نیروهای جبهه جنوب غربی اتحاد شوروی متحمل خسارات سنگینی شدند و نتوانستند جلوی پیشروی نیروهای نازی به سمت شرق را بگیرند. نیروهای جبهه جنوبی با دفع حملات تشکیلات پانزر 1آلمان و ارتش  17و ارتش گروه "الف" از شرق، شمال و غرب، با نبردهای سنگین به منطقه دفاعی روستوف عقب نشینی کردند. اقدامات فوری و قاطع برای سازماندهی دفع حملات دشمن در جهت استالینگراد و قفقاز مورد نیاز بود. به همین مناسبت، با تصمیم ستاد فرماندهی عالی اتحاد شوروی، ارتش های 62، 63 و 64 در پشت جبهه جنوب غرب و جنوب مستقر گردیدند. در 12ژوئیه، یک جبهه جدید استالینگراد (به فرماندهی مارشال اتحاد جماهیر شوروی S.K. تیموشنکو) تشکیل شد که علاوه بر ارتش های مشخص شده، شامل ارتش های نیروی هوایی 21و 8از جبهه منحل شده جنوب غربی بود. جبهه استالینگراد وظیفه ایجاد یک دفاع قوی در امتداد ساحل چپ دن را بر عهده گرفت.

شایان ذکر است که تعیین نابهنگام نیات دشمن برای تصرف استالینگراد در تابستان 1942باعث شد که ستاد فرماندهی عالی، فرصتی برای انتقال به موقع ذخایر برای ایجاد یک جبهه دفاعی جدید نداشته باشد. در اواسط ژوئیه، 12لشکر از ارتش (166هزار نفر، 2.2هزار انواع سلاح، خمپاره انداز و حدود 400تانک) در واقع توانستند در استالینگراد در برابر دشمن مقاومت کنند.

هوانوردی جبهه شامل حدود 600 هواپیما، از جمله 150-200 بمب افکن دوربرد و 60 جنگنده پدافند هوایی بود. در حومه استالینگراد، چهار گذرگاه دفاعی ساخته شد: بیرونی، میانی، درونی و شهری. اگرچه تا آغاز عملیات پدافندی امکان تجهیز کامل آنها وجود نداشت، اما نقش بسزایی در دفاع از شهر داشتند. از میان ساکنان استالینگراد، گردان های شبه نظامی مردمی تشکیل شد.

با در نظر گرفتن وظایفی که باید حل می شد، ویژگی های انجام نبرد ها توسط طرفین، مقیاس مکانی و زمانی بود. نتایج نبرد استالینگراد شامل دو دوره است: دفاعی - از 17ژوئیه تا 18نوامبر 1942. تهاجمی- از 19نوامبر 1942تا 2 فوریه 1943.

عملیات دفاعی راهبردی در جهت استالینگراد 125شبانه روز به طول انجامید و شامل دو مرحله بود. مرحله اول انجام عملیات جنگی دفاعی توسط نیروهای جبهه در رویکردهای دوردست از استالینگراد (17ژوئیه - 12سپتامبر)، مرحله دوم انجام عملیات دفاعی برای حفظ استالینگراد (13سپتامبر تا18نوامبر 1942).

فرماندهی آلمان ضربه اصلی را با نیروهای ارتش ششم در جهت استالینگراد در امتداد کوتاه ترین مسیر از طریق کانال بزرگ دن از غرب و جنوب غربی، درست در مناطق دفاعی 62 وارد کرد. ابتکار عملیات با برتری تقریباً مضاعف در نیروها و وسایل، در دست فرماندهی آلمان بود.

مرحله اول عملیات در 17ژوئیه 1942در یک کانال بزرگ دن  با تماس رزمی بین واحدهای ارتش  62 و گروه های پیشروی نیروهای آلمانی آغاز شد. نبردهای شدیدی در گرفت. دشمن مجبور شد پنج لشکر از چهارده لشکر را مستقر کند و شش روز وقت را صرف نزدیک شدن به خط اصلی دفاعی نیروهای جبهه استالینگراد کند. با این حال، تحت هجوم نیروهای برتر دشمن، نیروهای شوروی مجبور به عقب نشینی به خطوط جدید، ضعیف یا حتی غیر مجهز شدند. اما در این شرایط هم خسارات قابل توجهی به دشمن وارد کردند.

تا پایان ژوئیه، وضعیت در استالینگراد همچنان بسیار متشنج بود. سربازان آلمانی هر دو جناح ارتش   62را عمیقاً پوشانده و به دُن در منطقه پایین رسیدند، جایی که ارتش 64 دفاع را در دست داشت و خطر پیشرفت را برای استالینگراد از جنوب غربی ایجاد کرد.

در این شرایط، در  28ژوئیه 1942، دستور فرماندهی عالی اتحاد شوروی به نیروهای استالینگراد و سایر جبهه ها اعلام شد. در این دستور با صراحت، وضعیت بسیار دشوار نیروهای اتحاد جماهیر شوروی و به ویژه در جبهه استالینگراد نشان داده شد. در اینجا گزیده هایی از این دستور آمده است:

... مهاجمان آلمانی به استالینگراد، به سمت ولگا می شتابند و به هر قیمتی می خواهند کوبان، قفقاز شمالی را با ثروت نفت و غلات تصرف کنند. دشمن قبلاً وروشیلوگراد، استاروبلسک، روسوش، کوپیانسک، والویکی، نووچرکاسک، روستوف روی دن، نیمی از ورونژ را تصرف کرده است.

در این شرایط ما بیش از 70میلیون نفر از جمعیت و حدود 800 میلیون پود غلات و بیش از 10میلیون تن فلز در سال را از دست داده ایم. ما دیگر برتری نسبت به آلمانی را ها نداریم، چه در ذخایر نیروی انسانی و چه در تامین غلات. عقب نشینی بیشتر به معنای ویران کردن خود و در عین حال ویران کردن سرزمین مادری است. هر قطعه جدیدی از قلمرو که توسط ما باقی می‌ماند، دشمن را به اشکال مختلف تقویت می‌کند و میهن ما را به هر طریق ممکن تضعیف می‌کند. از این وضعیت نتیجه‌ گیری می شود که زمان پایان دادن به عقب نشینی است.

اکنون هدف اصلی ما باید نه یک قدم به عقب! باشد.از این به بعد، قانون آهنین نظم و انضباط برای هر فرمانده، هر سرباز ارتش سرخ، هر کارگر سیاسی باید شرط اول باشد - بدون دستور فرماندهی عالی یک قدم به عقب برداشته نخواهد شد.این ندای سرزمین مادری ماست. تحقق این ندا یعنی دفاع از سرزمینمان، نجات سرزمین ابا اجدادی، نابودی و شکست دشمن منفور... دستور را به همه گروهان، اسکادران، تیم ها و ستادها ابلاغ نمایید.

در ارتباط با افزایش عرض منطقه دفاعی (حدود 700کیلومتر) با تصمیم ستاد فرماندهی عالی، جبهه استالینگراد در 5 اوت به دو جبهه استالینگراد و جنوب شرقی تقسیم شد. به منظور دستیابی به تعامل نزدیکتر بین نیروهای هر دو جبهه، از 9 اوت، رهبری دفاع از استالینگراد در یک دسته متحد شد، که در ارتباط با آن، جبهه استالینگراد تابع فرمانده نیروهای جنوب شرقی بود.

علیرغم مقاومت سرسختانه نیروهای شوروی، در 23اوت، دشمن موفق شد از دفاع ارتش 62 عبور کند، به دور گذر میانی شهر نزدیک شود و گروه های پیشروی سپاه 14پانزر آلمان به ولگا در شمال استالینگراد رسیدند. در همان زمان آلمانی ها در منطقه یرزوفکا، با ناوگان بمب افکن به شهر حمله کردند. بیش از 2 هزار عملیات پرواز در یک روز انجام شد. حملات هوایی در تمام طول جنگ به چنین حدی نرسید. این شهر بزرگ به طول 50کیلومتر در آتش می سوخت. روز 23اوت، صبح غم انگیز و فراموش نشدنی طلوع کرد. در این روز، نیروهای فاشیست موفق شدند با واحدهای تانک خود به ولگا برسند و ارتش  62را از نیروهای اصلی جبهه استالینگراد جدا کنند. همزمان با پیشروی پدافند ما، دشمن اقدام به بمباران گسترده شهر کرد که تقریباً تمامی نیروهای ناوگان هوایی چهارم آن‌ها درگیر آن بودند. شهر به ویرانه تبدیل شد. ارتباطات تلفنی و تلگراف قطع گردید و در 23آگوست مجبور شدیم دو بار به طور علنی از طریق رادیو با سر فرماندهی کل نیروهای مسلح اتحاد شوروی گفتگوی کوتاهی انجام دهیم.

تنها در 23آگوست 120هواپیمای دشمن توسط سامانه های پدافند هوایی سرنگون شد که 90 فروند آن توسط هواپیماهای جنگنده و 30 فروند توسط توپخانه ضدهوایی سرنگون شد. همزمان هنگ های توپخانه ضدهوایی در دفاع از شهر حملات مکرر تانک ها و پیاده نظام آلمانی را دفع میکردند و به آنها خسارت وارد می کردند. نبرد در نزدیکی دیوارهای شهر حالتی فوق‌العاده پرتنش و خشن به خود گرفته بود. این روزها کمیته دفاع شهر به ریاست دبیر کمیته حزب منطقه ای استالینگراد ای.اس چویانف، با درخواستی به جمعیت شهر چنین گفت:

رفقای عزیز! استالینگرادیها! باز هم مثل 24 سال پیش شهر ما روزهای سختی را پشت سر می گذارد. نازی ها به سمت استالینگراد و به سمت رودخانه بزرگ روسیه ولگا می شتابند. استالینگرادیها! ما شهر مادری خویش را با هتک حرمت خود به آلمانی ها واگذار نخواهیم کرد. بیایید همه ما یکپارچه باشیم تا از شهر عزیزمان، خانه و خانواده خود محافظت کنیم. ما تمام خیابان ها را با موانع غیر قابل نفوذ می پوشانیم. بیایید هر خانه، هر بلوک، هر منطقه را به قلعه ای تسخیر  ناپذیر تبدیل کنیم. همه شما برای ایجاد سنگر بیرون بیائید، در هر خیابان سدی را ایجاد کنید. در سال وحشتناک 1918، پدران ما از تزاریتسین دفاع کردند. ما همچنین از پرچم قرمز استالینگراد در سال 1942دفاع خواهیم کرد! همه برای ساختن سنگر! همه کسانی که قادر به حمل سلاح هستند، برای محافظت از شهر مادری خود، خانه بومی خود به میدان بیایند!

جمعیت شهر مهمترین منبع جهت تکمیل صفوف مدافعان استالینگراد بود. هزاران نفر از ساکنان به واحدهای ارتش های  62و 64 مراجعه کرده و ثبت نام کردند تا وظیفه دفاع از شهر را بر عهده بگیرند. دشمن در نخستین روزهای آگوست، توانست راهی به داخل شهر باز کند و مناطق خاصی را در شمال آن تصرف کرد و سرسختانه به سمت مرکز شهر شتافت تا رودخانه ولگا - این مهم ترین ارتباط - را به طور کامل قطع کند. تلاش‌های دشمن برای نفوذ به ولگا در یک جبهه وسیع خسارات سنگینی را به همراه داشت. بنابراین، تنها در 10روز از سپتامبر، در سنگرهای استالینگراد، آلمانی ها 24هزار نفر را از دست دادند، حدود 500 تانک و 185 قبضه اسلحه آن‌ها از بین رفت. از 18اوت تا 12سپتامبر، بیش از 600 هواپیمای دشمن در نزدیکی های شهر سرنگون شدند.

نبردهای دفاعی در استالینگراد

روز12سپتامبر فرمانده گروه ارتش "ب" و فرمانده ارتش 6 به مقر فورر، در نزدیکی وینیتسا احضار شدند. هیتلر از این واقعیت که تا کنون استالینگراد توسط نیروهای آلمانی تصرف نشده است  نارضایتی خود را ابراز و دستور داده بود تا شهر را در اسرع وقت به اشغال خود درآورند.

نیروهای دشمن مدام در حال افزایش بودند. در مجموع، حدود 50 لشکر در نیمه اول سپتامبر در اطراف استالینگراد می جنگیدند. هواپیما های جنگی آلمان برتری هوایی داشتند و از 1.5تا 2هزار عملیات پرواز در روز انجام می دادند. دشمن با تخریب  شهر سعی در تضعیف وضعیت روحی و روانی نیروها و جمعیت شهر داشت.

مرحله دوم عملیات دفاعی نیروهای اتحاد شوروی برای حفظ استالینگراد در 13سپتامبر آغاز شد و 75 شبانه روز به طول انجامید. در این مرحله از عملیات، دشمن چهار بار به سمت شهر هجوم برد و سعی در تصرف آن داشت.

اولین حمله به شهر در 13سپتامبر با یک آماده سازی توپخانه قدرتمند با پشتیبانی هواپیماهای جنگی آغاز شد. دشمن از نظر نیرو و وسایل از ارتش های  62و 64 حدود یک و نیم تا دو برابر و در تانک ها 6 برابر بیشتر بود. تلاش اصلی او در تصرف مرکز شهر با دسترسی به ولگا در منطقه روبروی گذرگاه مرکزی بود.

نبرد در شهر بسیار شدید و پرتنش بود و تقریباً بطور شبانه روز در خیابان ها و میادین استالینگراد ادامه داشت. حتی ژنرال های ورماخت از استقامت نیروهای شوروی شگفت زده بودند. یک ژنرال آلمانی از شرکت کنندگان در نبرد استالینگراد بعدها نوشت:

به ازای هر خانه، کارگاه، برج آب، خاکریز، دیوار، زیرزمین و بالاخره برای هر انبوه زباله، مبارزه شدیدی درگرفت که حتی در مقایسه با جنگ جهانی اول با مصرف مهمات عظیم همتایی نداشت. فاصله بین نیروهای ما و دشمن بسیار کم بود. با وجود اقدامات گسترده نیروی هوایی و توپخانه، خروج از منطقه درگیری غیرممکن بود. روس‌ها از نظر زمین و استتار بر آلمانی‌ها برتر و در جنگ با سنگرها در پشت خانه‌های فردی با تجربه ‌تر بودند: آنها می توانستند سپر دفاعی محکمی برای خود ایجاد کنند.

درگیری خیابانی در استالینگراد پاییز 1942

روز 14سپتامبر به عنوان یکی از روزهای تاریخی و حساس دفاعی وارد حماسه قهرمانانه نبرد استالینگراد شد. نبردهای جانانه و سرسخت مخصوصاً در منطقه ای در ایستگاه استالینگراد-2 رخ داد. دشمن با تحمل تلفات سنگین، در 15سپتامبر، به فرماندهی "مامایف گورکان" (امروزه در شهر ولگاگراد مجسمه یادبودی به نام این فرمانده مردمی «مامایوف کورگان» با شمشیری در دست در هیبت یکی از بلندترین یادبودهای بعد از جنگ را به نام خودش ثبت کرده است) که بر قسمت مرکزی شهر در ارتفاع 102.0متری تسلط داشت، تصرف کرد.

از 13تا 26سپتامبر، فاشیست ها موفق شدند به صفوف واحدهای ارتش 62 نفوذ کرده و وارد مرکز شهر شوند و در محل اتصال دو ارتش -  62و 64 - به سمت ولگا پیشروی کنند. اما آنها نتوانستند کل ساحل ولگا در منطقه استالینگراد را تصرف کنند. نبردهای سختی خصوصاً برای تسلط بر این مناطق رخ داد که 13بار دست به دست شد.

قرارگاه فرماندهی کل قوای اتحاد شوروی، پیوسته نیروهای مدافع را با ذخیره هایی از اعماق کشور تقویت می کرد. بنابراین، فقط از 23ژوئیه تا 1اکتبر، 55 لشکر، 9 تیپ 7سپاه تانک و 30 تیپ تانک به سمت استالینگراد روانه کردند.

دومین حمله به استالینگراد توسط دشمن از 28سپتامبر تا 8 اکتبر انجام شد. فرماندهی عالی آلمان، قاطعانه از پائولوس خواست به هر قیمتی و در همین چند روز آینده استالینگراد را تصرف کند. هیتلر در 30سپتامبر  1942در رایشستاگ سخنرانی کرد و گفت:

ما به استالینگراد هجوم می‌آوریم و آن را تسخیر خواهیم کرد- می‌توانید به آنچه گفته شد تکیه کنید... اگر جایی را اشغال کرده‌ایم، نباید آن را از دست بدهیم.

نبرد کنار دیوارهای استالینگراد با نیرویی بی‌امان آغاز شد. از 27سپتامبر تا 4اکتبر، نبردهای سختی در حومه شمالی شهر، برای تصرف بخش هایی از آن رخ داد. در همان زمان آلمان ها در مرکز  شهر در منطقه "مامایوف کورگان" موفق شدند جای پایی در دامنه غربی به دست آورند.

در اولین روزهای اکتبر 1942، تشکیلات و واحدهای ارتش 62 توانستند مواضع دفاعی را در امتداد ساحل راست ولگا در نواری به عرض 25 کیلومتر به دست بگیرند. در عین حال فاصله تا لب آب در برخی مقاطع بیش از 200 متر نبود، ضمن اینکه قلمرو پنج منطقه از هفت ناحیه شهر در دست دشمن بود. برای تسخیر خاکریز مرکزی با گذرگاه هایی که از طریق آن نیرو و اسلحه، مواد غذایی و سوخت وارد شهر می شد و مجروحان را جابجا میکردند.

فرماندهی عالی آلمان از اقدامات ارتش ششم در استالینگراد به شدت ناراضی بود و فرماندهان خود را تشویق میکرد تا کل شهر را در اسرع وقت تصرف کند. در نیمه اول اکتبر، نیروهای اضافی را از آلمان برای تقویت ارتش ششم به جبهه استالینگراد منتقل کردند: 200هزار نیروی کمکی، 30 گردان توپخانه (حدود 1000قبضه اسلحه)، 40گردان تهاجمی مهندسی که برای هجوم به شهر و انجام نبردهای خیابانی طراحی شده بودند. بر تشکیلات ارتش، برتری در نیروها تا حد چهار تا پنج برابر ایجاد شد.

سومین و شدیدترین حمله به شهر در 14اکتبر با استفاده از تعداد زیادی از نیروهای آرتش آغاز شد. تشکیلات و واحدهای ارتش 62 که حتی توسط دشمن از یکدیگر جدا شده بودند، به دفاع از نوار کشیده شده در امتداد خاکریز ولگا ادامه دادند. لشکر 138که از نیروهای اصلی ارتش جدا شده بود، نواری را در امتداد ساحل تا 700متر جلو و عمق 400 متر نگه داشت. این لشکر فقط 500 پرسنل داشت.

دشمن موفق شد قله و دامنه های شمالی و جنوبی مامایف کورگان (بلندی مرکز شهر که به سنگر اصلی مبدل شده بود) را تصرف کند.

نبرد و رویارویی به بالاترین حد خود رسید. جنگ  برای هر قطعه، مسیر، برای هر خانه، برای هر متر زمین ادامه داشت. در یک خانه، واحدهای شوروی و آلمان می توانستند طبقات مختلفی را اشغال کنند. شاهکارهای مبارزان خانه پاولوف که 58 روز آن را نگه داشتند، شهرت جهانی یافت. دشمن با هواپیما به این خانه حمله کرد و با استفاده از آتش توپخانه و خمپاره کوبیدن خانه را ادامه داد اما مدافعان خانه یک قدم هم عقب نشینی نکردند. ترکیب مدافعان "خانه پاولوف" چند ملیتی بود: 11روس، شش اوکراینی، گرجی، قزاق، ازبک، یهودی و تاتار!

http://www.stalingrad-battle.ru

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده