رفقای عزیز راه توده!

پیش از هر چیز باید از تلاش های شبانه روزی شما برای روشن نگه داشتن آتش مشی توده ای، بویژه در سال های گذشته و چیرگی سرمای کشنده و جانکاه نئولیبرالیسم بر فضای فکری جامعه سپاسگزاری کنم. در میان انبوه مقاله های روشنگر شما، گاه و بیگاه مطالبی چاپ می شود که برخلاف خط درست آن هفته نامه است.

از جمله می توان به مقاله ای اشاره کرد که در شماره 871، تحت عنوان "نبرد که بر که" در ج. اسلامی44 ساله شد"، چاپ شده است.

چکیده این مقاله این است که در مورد مقوله "عدالت" دو دیدگاه وجود دارد. یکی دیدگاه طرفداران سوسیالیسم که عدالت را در عدالت اجتماعی جستجو می کند و برای رسیدن به آن پیشرفت، توسعه و افزایش تولید و ثروت را پیش شرط لازم برای برقراری عدالت می داند و دیگر دیدگاه نیروهای راست مذهبی در حکومت جمهوری اسلامی که "عدالت" و "عدالت اجتماعی" را مفهومی اخلاقی می دانند و فکر می کنند با صدقه و خمس و زکات باید به مستمندان کمک کرد. در مقاله مورد بحث نوشته شده:

«گویا در حاکمیت و جامعه ایران دو خط شکل گرفته است: یک گروه و یک جناح طرفدار عدالت اجتماعی است و یک جناح مخالف آن. در حالیکه اختلاف نه برسر موافقت یا مخالفت با عدالت اجتماعی، بلکه بر سر دو مفهوم از عدالت اجتماعی، دو شکل متفاوت سازماندهی اقتصادی و اجتماعی بود.»

«به همین شکل آنها مخالف عدالت اجتماعی نبودند، به عدالت اجتماعی به شیوه خود معتقد بودند؛ یعنی گرفتن خمس و زکات و صدقه و دادن نذری و پخش آن در میان فقرا و مستمندان و بخش بزرگی از جامعه که در چارچوب یک نظم اقتصاد تجاری، غیرتولیدی و غیرصنعتی امکان تامین اشتغال برای آنان وجود ندارد.»

«وقتی اینان خود را طرفدار "محرومان" جامعه معرفی‌ می‌کنند شاید دروغ نگویند و صداقت داشته باشند ولی حمایت از محرومان را به شکل حمایت از نیروهایی که خارج از چرخه کار و تولید هستند یا از آن به بیرون پرتاب شده‌اند می‌فهمند، نه ایجاد توازن و برابری میان نیروهایی که درون این چرخه هستند.»

این گزاره ها مخدوش هستند. در مورد مفهوم "عدالت" ما نه با دو دیدگاه، بلکه با سه دیدگاه مواجه هستیم:

1. دیدگاه نخست مربوط به طرفداران سوسیالیسم که در مقاله مورد بحث به تفصیل توضیح داده شده و بحث درباره آن نیست.

2. دیدگاه دوم مربوط به توده های دهقانان، کسبه خرد و قشرهای تهیدست مذهبی است که مفهوم "عدالت" را امری اخلاقی و در قالب کمک به همنوع در قالب صدقه و خیرات می دانند و به نوعی با "مساوات" و "برابری" طلبی خویشاوندی دارد و در هدف نهایی با عدالت از دیدگاه گروه اول تضاد  ندارد. البته خمس و زکات در آن جایی ندارد، چون خمس مربوط به امام معصوم و در زمان غیبت، باید به دست نایبان او یعنی روحانیان برسد و در جهت گسترش اسلام و مذهب شیعه صرف کنند. زکات هم همان مالیات است که باید به روحانیان داد تا خرج کارهای عام المنفعه گردد. البته برخی از روحانیان، پرداخت زکات را در دوران غیبت و نبودن حکومت اسلامی رد می کنند.

 آنچه که در مقاله منتشر شده در راه توده آمده است را می توان با "اغماض" به توده های مذهبی فرو دست، تا حدی نسبت داد.

3. دیدگاه سوم که من در اینجا به آن می پردازم، مفهوم "عدالت" از سوی جناح راست و روحانیان رده بالا است. مفهوم "عدل" و "عدالت"  در برابر "ظلم" در دیدگاه آنها، فقط یک تشابه اسمی و ظاهری با دو گروه اول و دوم دارد و ماهیتی کاملا "متفاوت " و "مستقل" دارد. در اینجا "عدالت" به معنی "قرار گرفتن هر چیز در جای خود است که مشیت الهی تعیین کرده است". در این دیدگاه جهان بر اساس "عدالت" بنا شده است و انسان، فرشتگان، اجنه، حیوانات و جمادات، جایگاه خود را دارند و در جامعه انسانی هم پیامبران، امامان، اولیای الهی، ثروتمندان و فقیران و.... هر یک جایگاه خود را دارند وعدالت وقتی برقرارو مطابق با نظام آفرینش است که هر کدام "ظلم" نکنند و از حد خود "خارج" نشوند. ریشه این تفکر به آیه های متعدد قرآن برمی گردد که در آن در مورد جایگاه پیامبر و اینکه خداوند "برخی را بر برخی ترجیح می دهد" و یا در سوره بقره که خداوند قوم بنی اسرائیل را بر بقیه برتری می دهد و یا نبوت را در خاندان ابراهیم و فرزندان او موروثی می کند. طبق این دیدگاه مثلا اگر غلامی در وظایفی که از سوی صاحب و اربابش به او محول شده، کوتاهی کند، "ظالم" است و مرتکب "ظلم" شده است و وقتی که ارباب او را تازیانه بزند، "عدالت" برقرار شده است. در این دیدگاه، وجود نابرابری و تبعیض در جامعه، عین "عدالت" است، زیرا نظم جهان بر سلسله مراتب است. این ها در همه کتاب های فقهی و همچنین در کتاب "عدل الهی" مرتضی مطهری به تفصیل شرح داده شده است.

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده