روزشمار تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57- بخش 49

سال دوم کودتای 28 مرداد

سال خون و اعدام و نفت

سال دوم کودتای 28 مرداد، و در واقع یکسال پس از کودتای 28 مرداد، سال خیانت به منافع ملی و ریختن خون افسران توده ایست و صدور پیاپی اطلاعیه های نظامی است. ماشین کودتا همچنان به سرعت پیش می رود و هر کس را که سر راهش است زیر می گیرد. هیات های نفتی امریکا و انگلیس که از شر دولت ملی مصدق خلاص شده اند یکی پس از دیگری راهی ایران می شود و سرانجام کنسرسیوم نفت امضاء می شود. آنچه را مصدق و جنبش ملی با خون دل بدست آورده بودند شاه و دولت کودتا برباد می دهد.

نخست وزیر انگلستان و رئیس جمهور امریکا این خیانت دربار شاه و دولت کودتا را به شاه تبریک می گویند. البته نام آن را "حل مسئله نفت" می گذارند!

دولت کودتا هنوز از تظاهرات و اعتصابات وحشت دارد و به همین دلیل در شهرهای خوزستان و سپس اصفهان و تهران و بخش هائی از شهرهای مازندران که کارخانه های صنعت ریسندگی در آنها دایر است حکومت نظامی را حفظ می کند. حتی برای راه آهن سراسری فرماندار نظامی تعیین کرده و راه آهن را مشمول حکومت نظامی اعلام می کند. یورش به سازمان های حزب توده ایران بی وقفه و پیش از فرصت یافتن حزب برای بازسازی خود مورد یورش قرار می گیرد و هر بار فرمانداری نظامی این یورش ها را کشفیات خود اعلام می کند. چاپخانه حزب "لُو" می رود، جوانان عضو حزب توده ایران را دستگیر می کنند و آن را کشف شبکه جوانان حزب اعلام می کنند. سرانجام، درست یکسال پس از کودتا نخستین ضربه به سازمان نظامی حزب وارد می شود. دفترچه رمز این سازمان بدست فرمانداری نظامی می افتد و دستگیری نظامی های توده ای آغاز می شود. بلافاصله پس از دستگیری این نظامی ها، محاکمه نظامی آنها آغاز می شود و احکام اعدام صادر و گروه گروه به میدان تیرباران برده می شوند. از میان یاران دکتر مصدق، تنها دکتر حسین فاطمی وزیر خارجه او سرنوشت افسران توده ای را پیدا می کند و تیرباران می شود. در این میان و در گروه اول افسران توده ای که تیرباران شدند جنایت دیگری را شاه مرتکب می شود که هنوز داغ آن بر دل همه روشنفکران ایران اعم از توده ای، غیر توده ای، سیاسی و غیر سیاسی باقی است و آن تیرباران "مرتضی کیوان" شاعر و منتقد ادبی ایران است.

امثال مظفربقائی رهبر حزب زحمتکشان که از مصدق جدا شده و درکنار آیت الله کاشانی علیه او وارد عمل شده و سر از همکاری با کودتاچی ها در آورده بود، پس از کودتا اولین پس گردنی را از کودتاچی ها می خورند و همه رویاهای آنها برباد می رود. مظفربقائی فکرکرده بود بعد از مصدق نخست وزیر خواهد شد و آیت الله کاشانی هم تصور کرده بود همه طرفداران مصدق دور او جمع شده و مردم او را رهبر جانشین مصدق خواهند شناخت. غافل از آن که دزد سوم می زند و می برد و جاده صاف کن ها را زیر چرخ دنده های خود له می کند. چنان که بقائی و کاشانی و حتی حسین مکی شدند.

در این میان سرنوشت برخی ژنرال های دوران کودتا و عاملین کودتا نیز خواندنی است. از جمله عبدالله هدایت که در جریان کودتای 28 مرداد در کنار سپهبد زاهدی قرار گرفته بود و شاه از او لولوئی برای زاهدی ساخته بود و پس از آن که زاهدی را از خدمت مرخص کرد به هیچیک از آنها که خیال جانشینی زاهدی را داشتند اعتماد نکرد. بویژه نظامی ها. در نتیجه امثال دکتر اقبال و علم و شریف امامی و ... را به نوبت جلو کشید و فرمان نخست وزیری برایشان صادر کرد. سرلشکر هدایت که نسبت فامیلی با صادق هدایت هم داشت حتی به درجه ارتشبدی نیز رسید و در حقیقت اولین ارتشبد ارتش شاه شد اما بعدها سر از زندان شاه در آورد. او را در دانش نظامی و سیاسی و پاکدستی با سپهبد رزم آراء مقایسه می کنند.

پس از اعدام ها و خونریزی ها و سرکوب ها و سانسور و اختناقی که به مطبوعات تحمیل شد، دربار شاهنشاهی و دولت کودتا – نظامی و غیر نظامی- در فساد مالی و اخلاقی غیر قابل کنترلی غرق شد که در روز شمارهای آینده خواهید خواند.

سال 1333

فروردین ماه

1 - احمد قوام از اروپا بازگشت.

2 - هیئت وزیران مقررات خرید و جمع آوری محصول خشخاش را به وزارت دارائی واگذار کرد.

3 - رسما تشکیل کنسرسیوم بین المللی برای فروش نفت ایران اعلام شد. 22 نفر نمایندگان هشت کمپانی نفتی امریکائی، انگلیسی، هلندی و فرانسوی از لندن وارد تهران شدند. هیئت نمایندگی ایران برای مذاکره با نمایندگان کنسرسیوم خرید نفت تعیین شدند.

4 - اولین جلسه مذاکرات مربوط به مسئله نفت ایران بین نمایندگان کنسرسیوم بین المللی نفت و نمایندگان دولت ایران در کاخ ابیض تشکیل شد.

5 - مجلس شورای ملی با تصویب 89 اعتبار نامه رسمیت یافت.

6 - انتخابات هیئت رئیسه مجلس شورای ملی انجام گرفت در نتیجه رضا حکمت (سردار فاخر) به ریاست و امامی خوئی و پورسرتیپ به نیابت انتخاب شدند.

اردیبهشت ماه

1 - هیئت رئیسه مجلس سنا با شاه ملاقات کرد و آمادگی مجلس را اعلام نمود.

2 - با تشکیل دوباره مجلس 17 که مصدق با رفراندوم آن را منحل کرده بود، سپهبد زاهدی نخست وزیر، تعداد کمی از نمایندگان این مجلس را که به شاه و کودتا وفادار بودند و یا اعلام حمایت کرده بودند جمع کرده و بنام مجلس 17 استعفای خود را برای انتصاب دوباره و تشکیل دولت تسلیم آن کند.

3 - در بعضی از خیابانهای تهران تظاهراتی علیه مذاکرات نفت صورت گرفت که در نتیجه مداخله مامورین نظامی مردم متفرق شدند. حدود صد نفر از تظاهر کنندگان بازداشت شدند.

4 - غلامحسین ابتهاج به سمت شهردار تهران تعیین شد.

5 - بموجب موافقتنامه رسمی که بین دکتر امینی وزیر دارائی و ویلیام وارن رئیس هیئت عملیات همکاری فنی امریکا در ایران و مدیر کل بانک ملی مبادله شد مبلغ 9 میلیون دلار از محل کمک های فوری دولت امریکا بلاعوض در اختیار دولت ایران گذاشته شد.

6 - دادگاه تجدید نظر نظامی وقایع 25 تا 28 مرداد (کودتائی که با دستگیری سرهنگ نصیری خنثی شده بود) پایان پذیرفت و رای خود را صادر نمود. به موجب رای صادره دکتر محمد مصدق و سرتیپ تقی ریاحی به سه سال حبس محکوم شدند.

خرداد ماه

1 - بر اثر طغیان آب رودخانه های فرات و دجله و ازدیاد آب شط العرب سیل مهیبی در خرمشهر جاری شد و مجموعا 24 دهکده را در کام خود فرو برد و خط آهن اهواز و خرمشهر را از بین برد و تلفات جانی و خسارات مالی زیادی ببار آورد.

2 - قانون اجرای مقررات حکومت نظامی در تهران و راه آهن سراسری کشور تا شعاع 6 کیلومتر برای مدت سه ماه از تصویب مجلسین گذشت.

3 - سرلشکر غلامحسین افخمی فرماندار نظامی راه آهن سراسری کشور گردید.

4 - جلسه کنفرانس نفت در لندن تشکیل شد. مسائل مطروحه در این کنفرانس عبارتند از: اداره تاسیسات نفت، غرامت و میزان تولید و تصفیه نفت که مورد اختلاف ایران و کمپانیهای عضو کنسرسیوم است.

5 - دکتر مظفر بقائی در کرمان طی نطقی با قرارداد نفت مخالفت نمود و بلافاصله بازداشت و تبعید شد.

6 - هربرت هوور مشاور نفتی وزارت امور خارجه امریکا وارد تهران شد.

7 - بیست و دو نفر اعضای هیئت نمایندگی کنسرسیوم از لندن به تهران وارد شدند. تا مذاکرات نفت را در تهران دنبال کنند.

تیر ماه

1 - از طرف حاج محمد نمازی دستگاههای لوله کشی آب شیراز که با هزینه شخصی او انجام گرفته است وقف بیمارستان نمازی گردید.

2 - سازمان برنامه طی اعلامیه ای متذکر شد کارخانه های دولتی بجز قند و شکر و قماش و سیمان به مردم فروخته خواهد شد.

3 - حمید سیاح رئیس هیئت نمایندگی ایران در مذاکرات رفع اختلاف مالی ایران و شوروی اعلام کرد دولت شوروی حاضر شد یازده تن طلای ایران را عینا در اختیار ایران قرار دهد. همچنین هشت میلیون دلار طلب ایران را به نرخ بین المللی پرداخت نماید.

مرداد ماه

1 - ژنرال آیزنهاور رئیس جمهور امریکا و چرچیل نخست وزیر انگلیس حل مسئله نفت را به ایران تبریک گفتند.

2 - نامه اعتراض آمیزی از طرف بعضی از علماء رجال، اساتید دانشگاه، فراکسیون سابق نهضت ملی و نمایندگان احزاب در اعتراض به قرارداد نفت به مجلسین نوشته شد و نمایندگان مجلس را از تصویب چنین قراردادی بر حذر داشتند از جمله امضاء کنندگان عبارت بودند از آیت الله فیروز آبادی، آیت الله زنجانی، آیت الله غروی، حجة الاسلام طالقانی، علامه علی اکبر دهخدا، دکتر معظمی، صالح، امیر علائی، مخبر فرهمند، مهندس بازرگان، عطائی، خلیلی، دکتر سحابی، مهندس رضوی، حسن صدر و حاج سید جوادی.

3 - مامورین حکومت نظامی محل روزنامه شاهد متعلق به حزب زحمتکشان به رهبری مظفر بقائی و چاپخانه آنرا تصرف کردند و اموال آنجا به یغما رفت.

شهریور ماه

1 - فرماندار نظامی تهران اعلامیه ای صادر کرد و متذکر شد اخیرا عده ای بازداشت شده اند که بین آنان چند افسر ارتش و شهربانی و ژاندارمری وجود دارند.

2 - طبق تصویبنامه هیئت وزیران، ابوالحسن ابتهاج به سمت مدیر عامل سازمان برنامه تعیین و انتخاب شد. ابتهاج قبلا سفیر کبیر ایران در فرانسه و رئیس بانک ملی ایران بود.

3 - فرماندار نظامی تهران در تعقیب اعلامیه قبلی خود کشف توطئه مهمی را در سازمان های انتظامی کشور از طرف عوامل حزب منحله توده اعلام داشت و خاطر نشان نمود که عده ای از افسران عضو سازمان نظامی مزبور دستگیر شده اند. دادستان اعلام کرد 45 افسر بازداشت شده اند.

مهر ماه

1 - ساعت یازده بامداد امروز یک اتوبوس حامل پنجاه نفر در مقابل منزل عبدالعلی لطفی وزیر سابق دادگستری توقف نموده و سرنشینان اتوبوس وارد منزل مشارالیه واقع در خیابان خلیلی دربند می شوند. پس از ورود به منزل به لطفی حمله نموده او را بضرب چوب و چماق مورد ضرب قرار داده و قریب نیمساعت پیرمرد هفتاد ساله را در زیرضربات چماق بیهوش می سازند. این عده به خانواده وی نیز رحم ننموده همسر و دختران او را مضروب می سازند. لطفی که در اثر ضربات بیهوش شده بود به بیمارستان انتقال یافت و سرانجام معلوم شد بینائی یک چشم خود را از دست داده است. علاوه بر آن استخوان های بدن او از چند ناحیه شکسته شده بود. دولت برای تعقیب مسببین هیچ گونه اقدامی بعمل نیاورد.

2 - سرلشگر عبدالله هدایت وزیر جنگ به درجه سپهبدی ارتقاء یافت. همچنین سرتیپ بهرام آریانا، سرتیپ اسمعیل ریاحی، سرتیپ کریم ورهرام، سرتیپ رضا عظیمی، سرتیپ قهار قلی شاهرخشاهی، سرتیپ ولی انصاری، سرتیپ گلپیرا، سرتیپ احمد زنگنه، سرتیپ کریم ایادی بدرجه سرلشگری رسیدند. عده ای از سرهنگان نیز سرتیپ شدند.

3 - بموجب اعلامیه فرمانداری نظامی محل چاپ اصلی روزنامه و انتشارات مخفی حزب منحله توده در طبقه زیر ساختمانی در داوودیه و محل توزیع و پخش نشریات مزبور کشف و محل اشغال شد.

4 - اولین جلسه سری دادگاه فوق العاده نظامی برای رسیدگی به اتهام دوازده نفر متهمین به شرکت در توطئه نظامی و عضویت در سازمان نظامی حزب توده تشکیل شد.

5 - دادگاه فوق العاده نظامی پس از ده ساعت شور حکم اعدام دوازده نفر افسران عضو سازمان افسری حزب توده را صادر کرد.

6 - بموجب رای بدوی دادگاه نظامی دکتر حسین فاطمی به اعدام و مهندس رضوی شایگان به حبس ابد محکوم شدند.

7 - دادگاه بدوی فوق العاده نظامی حکم اعدام دسته دوم افسران را صادر کرد.

8 - سپیده دم امروز9 افسر و یکنفر غیر نظامی که دادگاه تجدید نظر حکم اعدام آنها را تایید کرده بود در لشکر دو زرهی با حضور سرتیپ آزموده و سرتیپ بختیار تیرباران شدند. این افسران عبارت بودند از: سرهنگ سیامک، سرهنگ مبشری، سرهنگ نمینی، سرگرد عطارد، سرگرد وزیران، سروان مدنی، سرگرد واعظ قاسمی، سروان شفا، ستوان یکم افراخته و مرتضی کیوان.

9 - محاکمه یازده نفر متهمان سومین دسته از افسران عضو سازمان نظامی حزب توده در دادگاه بدوی نظامی آغاز شد.

آبان ماه

1 - دادرسی یازده نفر متهمان سومین گروه سازمان نظامی حزب توده در دادگاه بدوی نظامی پایان یافت. از این عده چهار نفر محکوم به اعدام و هفت نفر محکوم به حبس ابد شدند.

2 - دادگاه بدوی نظامی محاکمه چهارمین گروه افسران عضو سازمان نظامی حزب منحله توده را پایان داد. در این دادرسی پنج نفر محکوم به اعدام و دو نفر محکوم به حبس ابد شدند.

3 - قرار داد نفت بین ایران و کنسرسیوم در مجلس سنا تصویب شد.41 رای موافق 4 مخالف و چهار نفر ممتنع بودند.

4 - شش نفر از سازمان افسری حزب توده در میدان تیر لشکر 2 زرهی اعدام شدند.

5 - جنازه متلاشی شده علیرضا پهلوی در ارتفاعات شمال لار پیدا شد.

6 - مامورین فرمانداری نظامی یکی از انبارهای مهمات و اسلحه حزب توده را در تهران کشف کردند.

7 - پنج نفر از افسران حزب توده تیرباران شدند. این عده عبارتند از سرهنگ جلالی، سرهنگ 2 افشار بکشلو، سرهنگ 2 کاظم جمشیدی، سرهنگ وکیلی و ستوان یکم محمد باقر واله.

8 - بامداد امروز دکتر حسین فاطمی وزیر امور خارجه کابینه سابق در میدان تیر لشکر دو زرهی تیرباران شد.

آذر ماه

1 - بمناسبت سفر قریب الوقوع شاه به امریکا اعضای شورای سلطنت تعیین شدند.

2 - شاه دستور داد در محوطه دانشگاه مسجد بسازند. مسئولیت بنای چنین مسجدی به عهده آیت الله شیخ محمد سنگلجی قرار گرفت.

3 - مجلس سنا کاخ علیرضا پهلوی را به مبلغ سی و پنج میلیون و دویست و ده هزار ریال خریداری کرد.

دی ماه

1 - لوی هندرسن سفیر کبیر امریکا در ایران برای احراز سمت معاونت وزارت امور خارجه امریکا به واشنگتن رفت.

2 - فرمانداری نظامی تهران کشف سازمان جوانان حزب توده را اعلام داشت.

3 - دکتر منوچهر اقبال به ریاست دانشگاه تهران منصوب شد. بموجب طرحی که به تصویب مجلس شورای ملی رسید طرز انتخاب رئیس دانشگاه تغییر کرد و از این تاریخ رئیس دانشگاه به پیشنهاد وزیر فرهنگ و فرمان شاه انتخاب خواهد شد.

بهمن ماه

1 - موسسه علوم اداری افتتاح و شروع به کار کرد.

2 - مقامات انتظامی کشف سازمان اطلاعات حزب توده را اعلام داشتند.

اسفند ماه

1 - در شیراز چاپخانه مخفی حزب توده توسط شهربانی کشف شد.

2 - محل اجتماع اعضای شورای متحده مرکزی کارگران وابسته به حزب توده کشف و سی و یکنفر از عاملان آن بازداشت شدند.

3 - دکتر مرتضی یزدی از رهبران حزب توده و شرمینی دبیر سازمان جوانان حزب توده و دو تن از اعضاء کمیته مرکزی حزب توده دستگیر و بازداشت گردیدند.

لینکهای شماره های گذشته:

1 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/862/bala.htm

2 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/863/bala.html

3 – https://www.rahetudeh.com/rahe.../2022/janve23/864/bala.html

4 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/865/bala.html