نگاهی سریع به تاریخ شکلگیری جنبش ملی فلسطین در پی فروپاشی امپراتوری عثمانی داشته باشیم.

تاریخ سده های نوزدهم و بیستم خاورمیانه و مصر دارای شباهتها و تفاوتهایی با تاریخ کلونیزاسیون در قاره اروپا و آفریقاست. برخلاف آفریقا و آمریکا که اروپاییان پیش از ورودشان شناخت زیادی از آنها نداشتند، در مورد کشورهای شرقی و خاورمیانه دورانی طولانی از روابط  و رقابت و جنگها  وجود داشته است. امپراتوری عثمانی بعنوان آخرین قدرت شرقی که افول آن از قرن هفدهم آغاز شده بود در پایان جنگ جهانی اول فرو ریخت و خاورمیانه عربی با کمک اعراب ساکن آن به کنترل انگلستان و فرانسه درآمد. کشور مصر نیز پس از تلاش برای پیشرفت و بدلیل ورشکستگی مالی در نیمه دوم قرن نوزدهم به کنترل انگلستان و فرانسه درآمده بود. اگر چه مهاجرتهای گسترده به این مناطق انجام نشد، سیاست حمایت از کلونیزاسیون فلسطین توسط یهودیان اروپایی دنبال شد و به این ترتیب در قرن بیستم و بخصوص پس از جنگ جهانی دوم که پایان دوران استعمار سنتی بود، با تشکیل اسراییل هم کلونیزاسیون مستقیم فلسطین توسط یهودیان آغاز شد و هم  کمکی بود به نئوکلونیالیسم اروپایی در خاورمیانه.

از طرف دیگر چون با وجود وعده های انگلستان انتظار اعرابی که در قیام علیه امپراتوری عثمانی موسوم به انقلاب بزرگ عربی شرکت کرده بودند برآورده نشد رهبران عرب در ابتدا با جنبش‌های ملی عربی همراهی کردند. جنبش‌ ملی سوریه با همراهی فیصل پسر شریف مکه و از رهبران انقلاب بزرگ عربی  توسط ارتش فرانسه به شدت سرکوب شد و سوریه و لبنان تحت قیمومیت کامل فرانسه قرار گرفتند. در همان دوران، قیام مردم عراق برای مقابله با انگلستان نیز که با رهبری روحانیون شیعه که برخی از آنها در انقلاب مشروطه نیز شرکت کرده بودند و همراهی سنی‌ها و کردها در جریان بود همچون سوریه با شدت سرکوب شد هر چند بدلیل عمق و گستردگی جنبش نتایج سیاسی متفاوتی داشت و نظام پادشاهی عراق  با انتصاب ملک فیصل که از سوریه گریخته بود برقرار گردید. به این ترتیب نتایج دو انقلاب در عراق و سوریه تاسیس یک پادشاهی دست نشانده در عراق و برقراری قیمومیت کامل فرانسه بر سوریه بود.

در همان سال شیخ عزالدین قسام که از واعظان شرکت کننده در جنبش ملی سوریه بود به حیفا آمد و پایه گذار اولین جنبش ملی در فلسطین گردید. به این ترتیب جنبش مقاومت فلسطینی ها در برابر کلونیزاسیون صهیونیست ها آغاز شد. برخلاف مردمان پراکنده و فاقد تجربه فلسطین، مهاجران یهودی کاملا سازمان یافته و مورد حمایت انگلستان بودند و سیاست پاکسازی قومی از همان سالهای دهه بیست قرن بیستم با کمک انگلستان آغاز گردیده بود و به همین دلیل شیخ عزالدین قسام و یارانش نیز که شکست آرزوهای بزرگ اولیه یعنی تشکیل امپراتوری یا  اتحادیه ای از کشورهای مستقل عربی را تجربه کرده بودند ، تلاش برای ایجاد  سازمانهای نظامی و سیاسی مشابه صهیونیست ها را برای مقابله با آنها آغاز کردند هر چند این تلاشها نمی‌توانست بدلیل نبود حمایت و وجود سرکوب انگلیسی ها به گسترشی شبیه سازمانهای نظامی و تروریستی صهیونیستی منجر شود.

برخی از صهیونیستها پیش از پایان جنگ اول جهانی فعالیتهای بیشتر سمبولیک را در کنار ارتش انگلستان بر علیه ارتش عثمانی انجام داده و حتی پیشنهاد ایجاد واحدهای داوطلب یهودی در ارتش روسیه تزاری را نیز مطرح کرده بودند هر چند ارزش و گستردگی این اقدامات سمبولیک قابل مقایسه با اقدامات اعراب علیه امپراتوری عثمانی نبود ولی در نتیجه حمایت‌های انگلستان به سازمانهای بزرگی تبدیل شدند.

سرنوشت گروههای  مسلح عربی پس از ورود انگلستان و فرانسه متفاوت بود و این نیروها در نبردهایی که در سوریه و لبنان بر علیه فرانسه انجام دادند تقریبا نابود شدند. در اردن نیز عبدالله یکی دیگر از پسران شریف حسین  که دیگر جایگاهی در حجاز پس از پیروزی آل سعود و وهابی‌ها نداشت به پادشاه دست نشانده انگلستان تبدیل شد و به این ترتیب خاندان شریف حسین که به امید تبدیل شدن به خلیفه تمام اعراب و مسلمانان وارد نبرد علیه عثمانی شده بود از حجاز رانده شد.

شیخ عزالدین قسام در سال ۱۹۳۵ در جنین توسط ارتش انگلستان کشته شده بود و قیام ملی فلسطینی ها علیه انگلستان و مهاجرت یهودیان اروپایی و پاکسازی قومی که در  سال۱۹۳۶ آغاز شد تا  سال  ۱۹۳۹ ادامه یافت و با شدت بسیار توسط ارتش انگلستان و گروههای نظامی صهیونیست سرکوب شد. شدت آن سرکوب و استفاده از خشن‌ترین روشها از طرف انگلستان و گروههای نظامی یهودی آنچنان بوده است که ایلان پاپه آن را  یکی از دلایل ناتوانی فلسطینی ها در سالهای ۴۷ تا ۴۹ و در جریان تاسیس دولت اسراییل میداند.

در جریان این سرکوب تمام روش‌هایی که فاشیستهای آلمانی بعداً برای آن محاکمه شدند مورد استفاده قرار گرفت از بمباران روستاها و کشتار و تنبیه دسته جمعی و دستگیری مردان و پسران و.... که به گفته ایلان پاپه روش های این سرکوب انگلستان الگویی برای شیوه هایی بوده است که مورد استفاده صهیونیست قرار گرفته است

هر چند کشتار و پاکسازی نژادی در جریان کلونیزاسیونهای دیگر اروپاییان در آفریقا و آمریکا اتفاق افتاده است، به نظر می‌رسد نوع رفتار آنها پس از تسلط بر خاورمیانه با همکاری بسیاری از اعراب ساکن آن تحت تاثیر روابط قدیمی آنها با این منطقه از جهان قرار داشته است. گفته شده است که فرمانده فرانسوی پس از شکست دادن جنبش ملی سوریه به سراغ گور صلاح الدین ایوبی در دمشق رفت و با زدن لگدی به گور او گفت که صلاح الدین برخیز و ببین که ما پیروز شدیم و برگشتیم.

صرفنظر از دقت این روایت، میتوان نشانه های رقابت و کینه های تاریخی و اینکه برخی از اروپاییان رویدادهای کنونی را همچون دنباله جنگهای صلیبی ارزیابی میکنند درک کرد. چنین رفتاری هم در دوران جنگهای صلیبی و با شدتی کمتر در  تهاجم ناپلئون سابقه داشته است. خشونت اروپاییان علاوه بر مسلمانان متوجه یهودیان چه در دوران جنگهای صلیبی و چه بعد از آن  بوده است، هر چند رفتار کنونی خود را به تازگی با  مقوله بدون سابقه و ناروشن تمدن یهودی مسیحی در مقابل تمدن اسلامی توجیه میکنند. سابقه چنین توجیهی را میتوان در قرن نوزدهم و در سیاستمداران اروپایی با ریشه یهودی جستجو کرد.

به این ترتیب پروژه  مهاجرت یهودیان اشکنازی و تأسیس کشوری نامتجانس برای کنترل و تاثیر بر تحولات این منطقه با سابقه تاریخی ویژه آن از همان قرن نوزدهم که سقوط امپراتوری عثمانی قابل پیش بینی بود مورد توجه قرار گرفته بود. راهکار دیگر پیروزمندان جنگ اول جهانی در خاورمیانه که به ناچاری انجام گرفت تشکیل حکومت های دست نشانده در عراق و اردن بود که همراه با برقراری قیمومیت بر سوریه و لبنان امکان مقاومت موثر یکپارچه این منطقه در برابر تاسیس دولت اسراییل را از آن سلب کرد. حکومت مصر پیش از آن و در نیمه دوم قرن نوزدهم به حکومتی دست نشانده تبدیل شده بود.

دخالت کشورهای عربی که یکسال پس از آغاز پاکسازی نژادی در فلسطین انجام شد بیشتر جنبه نمایشی و فریب افکار عمومی کشورهای عرب را داشت. مصر  زندانیان اخوان المسلمین را با سازو برگ سبک و با هدف کشته شدنشان به فلسطین فرستاد و ارتش اردن به عنوان تنها ارتش سازمان یافته منطقه که تحت کنترل مستشاران انگلیسی بود همراه با تعداد اندکی از داوطلبان و نظامیان عراقی در برابر کنترل کرانه غربی رود اردن وارد جنگ واقعی نشد و به این ترتیب تنها ارتش ظاهراً پیروزمند عربی بود. افراد دیگری نیز از دیگر کشورهای عربی وارد فلسطین شدند که هم از نظر شمار و هم تجهیزات و آمادگی قابل مقایسه با سازمانهای مسلح و اماده صهیونیستی نبودند. در هر حال جنگهای پراکنده ای به مدت تقریبا یکسال ادامه پیدا کرد و درنهایت همه ارتشها و نیروهای داوطلب ناچار به بازگشت شدند. به نظر ایلان پاپه تنها سودمندی ورود ارتشها و داوطلبان  عربی به فلسطین آن بوده است که صهیونیست ها نتوانستند پاکسازی نژادی را به پایان برسانند.

به این ترتیب میتوان گفت که در فردای جنگ جهانی اول این جنبش گسترده عربیست که با اهدافی بزرگتر از مقابله با صهیونیستها  وارد میدان میشود و پس از شکست آن ، جنبش ملی فلسطین آغاز میشود که تا آغاز جنگ جهانی دوم کاملا سرکوب شده است پس از جنگ جهانی دوم و در دهه پنجاه و شصت قرن بیستم  خاورمیانه شاهد رشد جنبش‌های ملی گرایانه ابتدا در مصر و پس از آن در عراق و سوریه است  که باعث میشود  جنبش ملی فلسطین تحت تاثیر آن قرار گیرد.

تصور ساکنان خاورمیانه و امید فلسطینیان آن بود که مشکلات  توسط حکومت های مستقل و ترقی خواهی که در مصر و  عراق و سوریه روی کار آمده بودند حل خواهد شد و  در آن دوران جنبش ملی فلسطین دوباره تحت تاثیر جنبش ترقیخواهانه عربی قرار میگیرد. در همین مرحله اوجگیری جنبش های ترقیخواهانه و ملی عربی اسراییل به متحد درجه اول آمریکا  و کارگزار سیاستهای آن تبدیل شد و فرانسه و انگلستان به بازیگران در سایه آمریکا  تبدیل شدند که جنگ شش روزه پایان قطعی روند این چرخش است که قبول آن  بیش از انگلستان برای فرانسه سخت بود. فرانسه ای که در این دوران مهمترین تامین کننده سلاحهای با تکنولوژی بالا و هواپیماهای جنگی و تکنولوژی نیروگاهها و سلاحهای اتمی برای اسراییل بود. برخی این حمایت را به مارسل داسو نابغه صنایع نظامی فرانسه که ریشه یهودی داشت نسبت میدهند که درست به نظر نمیرسد. سخنرانی معروف ژنرال دوگل در مورد اسراییل و یهودیان پس از جنگ شش روزه تاکنون بعنوان تفاوت تاریخی سیاستهای فرانسه با آمریکا و طرفداری آن از اعراب تفسیر شده است هر چند توجه به سابقه روابط فرانسه و اسرائیل، چرخش ناگهانی ژنرال دوگل که در بیشتر آن  سالها رییس جمهور فرانسه بود موجب تردید در این مورد میگردد. توجه به سابقه تاریخی روابط  ژنرال دوگل با آمریکا و انگلستان و شخصیت او  بعنوان یک دولتمرد ملی گرای فرانسوی و نه یک انترناسیونالیست طرفدار برابری انسانها میتواند درک دیگری از انگیزه او که از طرف بسیاری از متخصصین علوم سیاسی  بعنوان  همراهی تاریخی فرانسه با اعراب توصیف میشود بدست دهد.

هرچند بسیاری از سیاستمداران فرانسوی همچون ژاک شیراک و حتی امانوئل مکرون با تکیه بر این سخنان گاهی نمایشی از سیاست متفاوت هر چند بدون نتیجه فرانسه در برابر اسراییل ارایه می‌دهند میتوان آن سخنان را بیشتر بعنوان نارضایتی شدید ژنرال دوگل از چرخش اسراییل به سمت آمریکا دانست. در هر حال این شهرت نادرست فرانسه از دلایل بسیاری از معاملات اقتصادی و روابط بین فرانسه و کشورهای عربی همچون عراق در دوران حزب بعث و دیگر کشورهای عربی بوده است

شکست در جنگ شش روزه و موج دوم پاکسازی نژادی و  آوارگان آغاز اوجگیری سازمان آزادیبخش فلسطین نیز می‌باشد هر چند تأسیس آن به سه سال پیش از آن جنگ بازمیگردد. اینبار اعضای جنبش ملی فلسطین ریشه در  اردوگاه‌های پناهندگان دارند و از این نظر که امتیازات طبقاتی و اجتماعی در اردوگاه‌های آوارگان وجود نداشت تحولی به شمار می‌آمد. در آن دوران که اوج  جنبش‌های آزادیبخش و از جمله جنگ ویتنام است در سال ۱۹۷۴ و با تلاش عبدالعزیز بوتفلیقه رییس جمهور سالهای اخیر الجزایر که دران دوران رییس مجمع عمومی سازمان ملل بود بعنوان عضو ناظر سازمان ملل پذیرفته شد.

جنگ اکتبر یا یوم کیپور یا رمضان سال ۱۹۷۳ و پس از آن جنگ در لبنان و مهاجرت به تونس و  آغاز مذاکرات صلح مستقیم رویدادهای مهم  دیگر در این دوران بوده اند. بازبینی ترور اسحاق رابین که بنا به گفته همسرش و بسیاری دیگر به دستور نتانیاهو کشته شد و تغییرات بعدی در سازمان آزادیبخش فلسطین و تلاش اسراییل برای از میان بردن توافقات صلح و مسموم  شدن و مرگ یاسر عرفات و روی کار آمدن محمود عباس و فساد و  تبدیل شدن گروههایی از اعضا و رهبران این سازمان به همکاران اسراییل  که منجر به کاهش اعتماد فلسطینیان به آن و اوجگیری سازمان حماس شد هر چند هنوز دارای ناروشنی های بسیاری هستند   میتوانند به درک بهتر رویدادهای کنونی کمک کند.

تلگرام راه توده:

https://telegram.me/rahetudeh

        پیج فیسبوک راه توده