برگردان: م. مهرجو

راه ابریشم نوین در آمریکای لاتین

پیش از ابتکار کمربند ـ جاده نیز چین با کشورهای آمریکای لاتین دارای پیوندهای بسیاری بود. چین خود را در گروه "کشورهای جنوب"  جهان می دید که سالها زیر چیرگی استعمار و بهره کشی بودند. "جنوب جهانی" کشورهایی از آمریکای لاتین، آفریقا و بسیاری از کشورهای آسیایی را در بر می گرفت.

کشورهایی که آمریکا، آنها را حیاط پشتی خود می داند، می خواهند خودشان را از وابستگی به آمریکا برهانند. استقلال سیاسی بدون استقلال اقتصادی شدنی نیست و پایه های اقتصادی بیشتر کشورهای آمریکای لاتین لرزان و ناتوان است. تنها سرمایه آنها کانسارهای آنهاست. 

پس از دیدارهای دولتی، بنگاه های بزرگ به پرداخت وام های بلند مدت و سرمایه گذاری در بهره برداری از کانسارها در کشورهای آمریکای لاتین دست زدند که بازپرداخت آنها نیز با همان مواد بهره برداری شده از کانسارها انجام می شد. در این پیمان نامه ها نیز همان رویه همیشگی "ساز و کار پکن" که همان دخالت نکردن در سیاست های داخلی دیگر کشورها و وابسته نکردن همکاری، پرداخت وام و سرمایه گذاری به ساز و کارهای سیاسی ویژه و سیستم اقتصادی و اجتماعی این کشورها در پیش گرفته شد.

بر پایه چنین نگرش و راهکاری، آمریکای لاتین با خرسندی به پیشواز چین می رود. بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، نئولیبرالیسم را صادر می کند. برای سرمایه گذاری راهکارهایی را سربار کشورها می کنند  که نابرابری میان شمال و جنوب را ژرف تر می کند، به درگیری های اجتماعی دامن می زند و جنگ براه می اندازد. بانک های چینی اینکار را نمی کنند. آنها پول زیادی را برای پروژه های زیرساختی که کشورها به آنها نیاز دارند، بدون سربارکردن راهکارهای نئولیبرالی پرداخت می کنند.

حتی پیش از سال 2013، چین با شیلی، پرو، کاستاریکا و کلمبیاپیمان نامه های بازرگانی آزاد بسته بود و با برزیل، ونزوئلا، مکزیک و آرژانتین نیز پیمان هایی بر پایههمکاری راهبردیداشت. اینپیمان نامه ها، همگی نه برای به چنگ آوردن سودهای فوری، بلکه بر پایه سود راهبردی و دراز مدت هر دو سوی  پیمان نامه ها بودند. این رویکرد افزایش بهای مواد کانی را در پی داشت و پیامد آن کاهش شمار فقیران و تنگدستان آمریکای لاتین در میان سالهای 2002 تا 2014 از 44 درصد به 28 درصد بود.

چین با سیاست خود که همکاری های فرهنگی،پژوهشی و فنی نیز می شود، بیش از همه از دولت های چپ میانه در این بخش از جهان پشتیبانی کرده است. جوانان این کشورها در چیندرس خوانده اند و رستوران های برزیلی و آرژانتینی در شهرهای چینراه اندازی شده اند. از سوی دیگر، دلبستگی و گرایش به استیک های آرژانتینی و آموزش رقص "سالسا" در میان جوانان چینی رو به افزایش است. بر پایه گزارش "بانک پیشرفت کشورهای آمریکایی"[1]بازرگانی و داد وستد میان کشورهای آمریکایلاتین و جمهوری خلق چین در یک دوره 15 ساله، از کمتر از 10 میلیارد دلار در سال 2014 به 200 میلیارد رسیده است.

دست درازی های چند سویه چین در آمریکای لاتین، ایالات متحده آمریکا را که از سال 1823  تا کنون این کشورها را بر پایه "دکترین مونرو" حیاط پشتی خود می داند، ناخشنود می کند. درآن سال، جیمز مونرو، رئیس جمهور ایالات متحده در سخنرانی خود در برابر کنگره، ویژه گی های راهبردی سیاست خارجی ایالات متحده را برشمرد. آماج شعار "آمریکا برای آمریکایی ها"ی او پیشگیری از هرگونه رخنه نیروهای استعمارگر اروپایی پیشین در کشورهای مستقل آمریکای لاتین کنونی بود. ایالات متحده آمریکا به پشتوانه نیروی خویش در دهه های گذشته و در راستای این دیدگاه، رهبری همسایگان خود را در این قاره در دست گرفت و سرپرست این کشورها شد و چیرگی بر آنان را با ابزارهای گوناگون نظامی، اقتصادی و تلاش های پنهانی در پشتیبانی از دیکتاتورها به پیش برد.

در سال 2010،"جامعه کشورهای آمریکای لاتین"[2] در مکزیکو سیتی پایه گذاری شد. این سازمان بدون نگرانی از راهبرد همیشگی ایالات متحده، همکاری با جمهوری خلق چین را در پیش گرفت. نخستین نشست های این سازمان در سالهای 2014 ـ2015 برگزار شد.

در آن نشست، رئیس جمهور چین از برنامه " 1+3+6  " رونمایی کرد. در اینجا عدد 1 نماینده چین، عدد 3 نماینده پیشرانهای پیشرفت یعنی بازرگانی، سرمایه گذاری و پشتیبانی مالی و عدد 6 هم نماینده شش گستره همکاری یعنی مواد خام، زیرساخت ها، دانش ونوآوری های فناوری، کشاورزی، صنعت، و داد وستد داده ها هستند.

 گردهمایی های پس از آن به افزایش همکاری های چین و کشورهای منطقه یاری رساند، بگونه ای که چین را به بزرگترین همکار اقتصادی این کشورها پس از ایالات متحده فرا رویاند. ساختار بازررگانی این کشورها دگرگون شد و آنها اکنون نه تنها  مواد خام  صادر می کنند، بلکه صارات فرآورده های کشاورزی و صنعتی هم از این کشورها پیوسته بیشتر و بیشتر می شود.

هنگامی که در شهر " ناسائو"، پایتخت"باهاما" زندگی می کردم، با گروهی از کارشناسان چینی که در پروژه‌های زیربنایی در این کشور جزیره‌ای کار می‌کردند،دیدار کردم. این کشور، مستعمره پیشین بریتانیا بود ودر سال 1973 استقلال یافت ولی هنوز بخشی از پادشاهی بریتانیا به شمار می رود. این کشور 700 جزیره را در بر می گیرد  که 30 تای آنها برای زندگی انسان سازگار است واینها 400 هزار تن را در خود جای داده اند. این کشور از کانسارهای معدنی بی بهره است، کشاورزی آن ناتوان است و بیشتر درآمد آن، یعنی 50 درصد تولید ناخالص ملی آن از گردشگری بدست می آید. از دیگر سرچشمه های درآمد این کشور بخش مالی است، یعنی  400 شرکت مالی در آنجا ثبت شده اند. از همین روی "باهاما" در فهرست سیاه بهشت های مالیاتی جای دارد و یکی از کانون های بدگمانی بازرسان مالیاتی در جهان است. 

کشورهایی که به ابتکار کمربند ـ جاده پیوسته اند، از همکاری با چین خرسند هستند. بازتاب این پدیده را می توان در همراهی آنان با سیاست "چین یگانه" پکن دریافت. نیکاراگوئه یکی از واپسین کشورهایی بود که به پیوندهای دیپلماتیک خود با تایوان پایان داد. پیش از آن نیز در سال های 2017 و 2018، کشورهای پاناما، جمهوری دومینکن، و السالوادور به سود چین از تایوان گسستند. اکنون تنها واتیکان و 13 کشور در سراسر جهان  تایوان را به رسمیت می شناسند و با آن پیوند دیپلماتیک دارند.

چین و کوبا ازهنگام سرنگونی حکومت  باتیستا در پایان دهه 1950 پیوندهای دوستانه ای داشته اند. پس از پایان اتحاد جماهیر شوروی و از میان رفتن دولت های سوسیالیستی در اروپا، کوبا  همکاران اقتصادی و سیاسی خود را از دست داد. به دنبال آن سیاست تحریم و محاصره اقتصادی ایالات متحده نیز به آن افزوده شد که پیامد آن درهم ریختن سامان اقتصادی کشوری به بزرگی آلمان شرقی با جمعیتی یازده میلیونی بود و دشواری های کوبا را بگونه چشمگیری افزایش داد.

در هنگام آغاز به کار در دهه 90، در پکن  با یکی از کارکنان "شرکت کشتیرانی فرامرزی  کوبا" به نام "کوفلت" دیداری داشتم. من سالها پیش با او  در "هاوانا" از سوی "شرکت حمل ونقل "دویترانس" آلمان شرقی گفتگو کرده بودم. او در دیداری که با هم در پکن داشتیم گفت که پیوندهای اقتصادی چین و کوبا رو به افزایش است و راه اندازی یک مسیر بازرگانی دریایی میان چین  و کوبا برنامه ریزی شده است.

هم اکنون در کنار ونزوئلا، چین بزرگترین همکار بازرگانی کوبا است. برای نمونه می توان این پدیده را در هاوانا بگونه ای آشکار در خودروهایی که در آنجا رفت و آمد می کنند، دید. در کنار خودروهای کهنه آمریکایی و لاداهای کهنه شوروی، خود روهای سواری و اتوبوسهای تازه چینی روز به روز بیشتر به چشم می خورند. با اینهمه چین تنها اتوبوس و خودرو سواری به کوبا صادر نمی کند، بلکه تراکتور، ماشین ها و ابزارهای صنعتی نیز از چین به کوبا صادر می شود  وبجای آن شکر، رم و فرآورده های دارویی کوبا از اقیانوس آرام می گذرند وبه چین می رسند. در چارچوب راه ابریشم نوین، چین در زیرساخت های کوبا و در کارحانه ساخت لپ تاپ و کامپیوتر در این کشور سرمایه گذاری می کند. 

هاوانا و پکن 13000 کیلومتر از همدیگر دور هستند و پرواز میان چین و کوبا بدون حساب کردن ساعت های ناهمسان دو کشور، 16 ساعت به درازا می کشد. از همین روی گرایش گردشگران چینی برای سفر به دریای کارائیب کمتر از دیدار و گردش در کشورهای نزدیکتر است. با اینهمه بسیاری از چینی ها می خواهند که از کوبا دیدن کنند. همچنین برخی نیز برای نشان دادن همبستگی با کوبا در برابر تحریم های غرب به کوبا سفر می کنند.

ونزوئلا نیز با دشواری های همانندی روبروست. این کشور با مساحتی بیش از 900 هزار کیلومتر مربع و 32 میلیون تن جمعیت، بزرگترین کانسارهای نفت جهان را دارد. از سال 1999، این کشور خود را سوسیالیستی می داند و همانند کوبا گرفتار خشم کشورهای غربی شده است. ایالات متحده چندین بار برای سرنگونی و جایگزینی حکومت این کشور دست یازیده که در همه آنها تاکنون شکست خورده است.

مهمترین سرچشمه در آمد ونزوئلا نفت است. در سال 2014 نزدیک به 96 درصد درآمد دولت این کشور از فروش نفت بود. از این روی اقتصاد ونزوئلا به بهای نفت در بازار جهانی  وابستگی بسیار زیادی دارد.

از آنجایی که دولت "هوگو چاوز" بیشتر درآمدهای نفتی کشور را در زدودن دشواری های اجتماعی و کمتر در نوسازی صنعت نفت هزینه می کرد، بهره برداری از چاه های نفت پیوسته کاهش یافت. افزون بر این تحریم های ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی نیزفشار بیشتری بر این کشور وارد کرد وپیامد آن فراهم شدن زمینه های سیاسی دلخواه واشنگتن بود. در سال 2020، تولید نفت ونزوئلا به اندازه تولید نفت در سال 1930 بود که پیامد آن بحران اقتصادی و سیاسی  و براه افتادن موج پناهندگان  در کشور بود.

در این هنگام  چین 20 میلیارد دلار وام برای سرمایه گذاری درنوسازی صنعت نفت و زیرساخت ها پرداخت کرد. وام ها با نفت  بازپرداخت شد. چین همچنین در بازسازی و بهره برداری از زیرساخت های بهره برداری از چاه های نفت و گسترش میدان های نفتی تازه همکاری می کند. همکاری ها و سرمایه‌گذاری‌های چین در ونزوئلا، افزون بر صنعت نفت، در ساخت خودرو و تلفن نیز سرازیر شده است. با اینهمه، این نیز درست است که این همکاری در سال هایگذشته از فساد وسازماندهی  ناکارآمد رنج برده است. بزرگترین همکاران بازرگانی ونزوئلا آمریکا، چین و برزیل و پس از آن کلمبیا، آرژانتین، مکزیک و آلمان هستند.

پاناما نیز در سال 2017 به ابتکار کمربند ـ جاده پیوست و با ساخت پایانه های کانتینری در آبراهه پاناما با این ابر پروژه همراهی کرد. اینآبراههیک لولای لجستیکیارزشمند برای چین در بازرگانی با قاره آمریکا است.بیش از 20 درصد صادرات چین به ایالات متحده از این آبراه میان آمریکای شمالی و جنوبییامیان اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس انجام می شود.

چین و پاناما پیمان نامه ای را امضا کردند که بر اساس آن چین با وام هایی که باید با هزینه های حمل و نقل باز پرداخت شود، در ساخت راه آهنی که درکنارآبراهه و در منطقه آزاد بازرگانی کشیده می شود، همکاری کند. این همکاری برد ـ برد و به سود چین و پاناما بود و هر دو از آن سود می برند.  با اینهمه، ایالات متحده آمریکا از پیمان نامه چین و پاناما برانگیخته شد و با فشارهای دیپلماتیک،  پانامارا وادار کرد که پیمان نامه های خود را با چین زیر پا بگذارد و بدین گونه ساخت راه آهنی که برنامه ریزی شده بود، کنار گذاشته شد. 

همچنین تا کنون ازساخت یک آبراهه در نیکاراگوئه که دو اقیانوس آرام و اطلس را به هم پیوند می دهد، با فشار ایالات متحده پیشگیری شده است. دستاویز این کار نیز پاسداشت محیط زیست است.

در سال 2000، دوازده رئیس جمهور آمریکای لاتین، ساخت یک راه آهن 5000 کیلومتری را برنامه ریزی کردند که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس پیوند می دهد. این راه آهن جایگزین زمینی آبراهه پاناما خواهد بود و از برزیل، در کرانه اقیانوس آرام آغاز می شود و پس از گذشتن از بولیوی به پرو در کرانه اقیانوس اطلس می رود. این راه آهن با سرمایه گذاری ها و پروژه های همزاد با آن،  گسترش بازرگانی و پیشرفت اقتصادی کشورهای آمریکای جنوبی، بویژه بولیوی را که به دریا راه ندارد، در پی دارد.

این پروژه با فلسفه راه ابریشم نوین، پیشرفت اقتصادی از راه گسترش زیر ساخت ها، افزایش رفاه و ریشه کنی تنگدستی هماهنگی دارد. ساخت این راه آهن با بسته شدن "پیمان نامه"ای میان چین و برزیل و با همکاری بنگاه های آلمانی و سویسی در سال 2015 کلید خورد، ولی با فشار آمریکا، ساخت آن بارها پس افکنده شد. در ژوئیه 2021، رئیس جمهورهای تازه بولیوی  و پرو، بر ساخت این راه آهن و پایداری کشورهای خود در برابر فشارهای بیرونی پافشاری کردند.

یکی از پروژه های چشمگیرراه ابریشم نوین در برزیل، ساخت نیروگاه آبی "بلو مونت"[3] در "آلتامیرا" و شبکه ای برای رساندن "برق مستقیم با ولتاژ بالا"[4] است. این شبکه، برق مستقیم را تا چندین هزار کیلومتر دورتر می فرستد. در گذشته برای جابجایی برق به جاهای دور دست، برق متناوب  فشار قوی بر پایه برق سه فاز بکار گرفته می شد. برتری این فناوری نوین یعنی "برق مستقیم با ولتاژ بالا"  در  آسانی کاربری آن است. هرچند که پیمان ساخت این نیروگاه پیشتر در دوره حکومت "چپ میانه" با چین بسته شده بود، با روی کار آمدن دولت محافظه کاروابسته به ایالات متحده در سال 2016، خطر کنار گذاشتن این پروژه می رفت، ولی این دولت نیز به این پیمان نامه پایبند ماند.

شبکه برق به تنهایی و بدون نیروگاه، در بر گیرنده یک سرمایه گذاری به ارزش 25 میلیارد دلار است که بیشتر آن از سوی دولت برزیل فراهم می شود، با اینهمه، همکاری چین در این پروژه، راه را برای سرمایه گذاری چین در دیگر پروژه های انرژی هموار می کند.

نیروگاه برق آبی در بخش شمالی آمازون، یکی از بزرگترین نیروگاه های برق جهان است که با تولید بیش از 11000 مگاوات، برق نزدیک به 60 میلیون نفر را فراهم می کند.  بر پایه برنامه ریزی های انجام شده، خط 2435 کیلومتری نیروگاه تا "سائوپاولو"[5]، بایستی بخشی از شبکه جهانی "جریان مستقیم" بشود. شرکت "شبکه برق دولتی چین"[6]از سال 2015 در تلاش برای ساخت یک شبکه برق مستقیم جهانی است که بر پایه فناوری "برق مستقیم با ولتاژ بالا" است که تا پایان سال 2050، آن را به پایان برساند. با راه اندازی این شبکه جهانی بر پایه فناوری های نوین، ساختار کنونی تولید انرژی دگرگون خواهد شد.

درنشست 2019 میان کشورهای بریکس، یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی، به درخواست برزیل هیچگونه جستار سیاسی یا پرسشی درباره پیشرفت آمریکای لاتین مورد گفتگو قرار نگرفت. آشکار است که این درخواست پیامد فشارهای ایالات متحده آمریکا بود. با اینهمه، می‌توان بنا را بر این گذاشت که کشورهای بریکس با نوآوری‌ها و بهبود زیرساخت‌ها، در راه پیشرفت اقتصادی و فراهم آوردن آسایش و بهبود رفاه مردمان خود به پیش خواهند رفت. ایستادگی و سرسختی آمریکا و شعار " نخست آمریکا"ی ترامپ که در دوره بایدن هم به گونه ای دیگر بازگو می شود، نمی تواند این روند رو به پیش را در "حیاط پشتی" ایالات متحده آمریکا، از پای بیندازد.

راه ابریشم نوین در پاسیفیک

تا به امروز،در چارچوب ابتکار کمربند ـ جاده، یازده پیمان نامه در منطقه اقیانوس آرام  امضا شده است. با اینکه نیوزلند در سال 2017 به ابتکار کمربند ـ جاده پیوست، استرالیا همسایه آن پیشنهاد چین را رد کرد. با اینهمه ایالت ویکتوریای استرالیا یادداشت تفاهم خود را با چین امضا کرد که این ناراحتی دولت استرالیارا در پی داشت.

        پیج فیسبوک راه توده