روزشمار تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57- بخش 54

شاه امینی را برکنار کرد و خود

سکان اصلاحات را بدست گرفت!

شاه نه زیرکی و جسارت اسدالله علم نخست وزیر و سپس وزیر دربار خودش را داشت و نه نرمش سیاسی علی امینی را، اما جاه طلبی را در حد جنون داشت. او با همین خصلت ها، علی امینی را که با برنامه رفرم و اصلاحات نخست وزیر شده بود و دست به پاکسازی دستگاه دولتی و نظامی زده بود برکنار کرد تا خود سکاندار اصلاحات شود! 15 سال طول کشید تا بر او معلوم شود نباید خود به صحنه می آمد، بلکه باید از اصلاحات و مجری آن در چارچوب قانون اساسی حمایت می کرد. یعنی سلطنت می کرد نه حکومت!

سال 1341

فروردین ماه

1 - کاظم زاده ایرانشهر دانشمند و عارف معروف ایران که سالیان طولانی جلای وطن کرده بود در سوئیس درگذشت.

2 - دانشگاه تهران که به سبب تظاهرات دانشجویان علیه دولت در بهمن ماه 1340 از طرف دولت تعطیل شده بود پس از 72 روز تعطیل گشایش یافت.

3 - شاه و فرح عازم امریکا شدند تا موافقت کندی را برای کنار گذاردن علی امینی از ریاست دولت کسب کنند. در غیاب شاه شورای سلطنت تشکیل شد.

4 - دادرسی ارتش اعلام کرد افسران زیر به اتهام سوء استفاده دستگیر و زندانی شدند: سرلشکر محمد دفتری رئیس سابق تسلیحات ارتش، سرلشکر محمد علی خزاعی رئیس اردنانس ارتش، سرهنگ شب پره و سرهنگ نیاکان.

5 - به دستور نخست وزیر از این پس از هر فرد عازم زیارت اماکن متبرکه خارج از ایران 200 ریال و از هر مسافر خارجه 300 ریال بعنوان کمک به زندانیان اخذ شود.

6 - طوفان هولناکی در تهران روی داد که خسارات زیادی به بارآورد. 9 کیلومتر از جاده چالوس بر اثر ریزش کوه بسته شد.

7 - سیل عظیمی جنوب تهران را فرا گرفت و خسارات جانی و مالی فراوانی به وجود آورد.

اردیبهشت ماه

1 - ده ساعت در تهران باران سیل آسا بارید. اداره هواشناسی اعلام کرد میزان باران یک روز تهران معادل شش سال بوده است.

2 - سیل در جنوب تهران مجددا 700 خانه را ویران کرد. سه هزار گوسفند را آب برد و 7 نفر به قتل رسیدند.

3 - نخست وزیر از نقاط سیل زده بازدید کرد و دستور داد غاصبین مسیل های تهران تعقیب شوند.

4 - شهرداری تهران اسامی متهمین به غصب مسیل را اعلام کرد. از 200 تا ده میلیون متر مسیل ها غصب شده. محرمعلی خرم مقاطعه کار بزرگترین غاصب مسیل معرفی شد. غصب او ده میلیون متر است.

5 - دکتر امینی با پادشاه عربستان سعودی ملاقات کرد.

6 - اتومبیل های دولتی جمع آوری شد.

7 - موافقتنامه بین ایران و پاکستان امضاء شد.

خرداد ماه

1 - دکتر جهانگیر آموزگار به سمت وزیر دارائی و دکتر محسن نصر به سمت وزیر کشاورزی تعیین شدند.

2 - ابوالحسن ابتهاج مدیر عامل سابق سازمان برنامه که در 20 آبان 1340 به اتهام تصرف غیر قانونی و اتلاف دارائی سازمان برنامه توقیف و در زندان بسر می برد با تبدیل قرار بازداشت به کفالت به مبلغ 720 میلیون ریال و عدم خروج از حوزه قضائی تهران آزاد شد.

3 - محمد درخشش وزیر فرهنگ گزارش تاسف آوری از وضع محصلین ایران در خارج از کشور داد. او گفت بعضی از دانشجویان ایرانی در خارجه به گورکنی و کفن دزدی اموات اشتغال دارند. صدور چک بی محل، کلاهبرداری، دزدی و قتل و جنایت نمونه ای از اعمال آنها است که در پرونده محرمانه اعزام دانشجو وجود دارد.

4 - نرخ آب در تهران افزایش یافت.

تیر ماه

1 - سپهبد کیا در دادگاه دیوان کیفر محکوم به دو سال زندان شد.

2 - یک اتوبوس با قطار راه آهن در گرمسار تصادف کرد که منجر به قتل 48 نفر و زخمی شدن 40 نفر گردید.

3 - مخالفین دولت تحریکات پر دامنه خود را برای ساقط کردن کابینه افزایش دادند و دکتر امینی اعلام کرد اخلال گران سیاسی به بندر عباس تبعید خواهند شد.

4 - در جلسه هیئت وزیران بین شاه و نخست وزیر بر سر بودجه ارتش مشاجره در گرفت و امینی تهدید کرد که اگر بودجه ارتش تقلیل پیدا نکند کناره گیری خواهد کرد.

5 - دکتر امینی دولت امریکا را متهم کرد که کمک های مالی خود را نسبت به ایران قطع نموده و ما را در بن بست قرار داده است.

6 - کارخانه برق اصفهان توسط بخش خصوصی دائر و آماده بهره برداری شد.

7 - دکتر علی امینی امروز استعفای خود را تسلیم شاه کرد.

8 - دولت امریکا اعلام کرد که در مدت چهارده ماه زمامداری امینی 67 میلیون و سیصد هزار دلار به ایران کمک کرده است.

9 - امیر اسدالله علم از طرف شاه فرمان نخست وزیری گرفت.

10 - امیر اسدالله علم کابینه خود را بشرح زیر تعیین و معرفی نمود: سپهبد نقدی وزیر جنگ، عبدالحسین بهنیا وزیر دارائی، سپهبد امیر عزیزی وزیر کشور، عباس آرام وزیر امور خارجه، عطاالله خسروانی وزیر کار، هوشنگ سمیعی وزیرپست و تلگراف و تلفن، دکتر ابراهیم ریاحی وزیربهداری، دکترحسن ارسنجانی وزیر کشاورزی، دکتر پرویز ناتل خانلری وزیر فرهنگ، دکتر غلامحسین جهانشاهی وزیر بازرگانی، مهندس داود رجبی وزیرراه، دکتر غلامحسین خوشبین وزیردادگستری، مهندس طاهر ضیائی وزیر صنایع و معادن، صفی اصفیا وزیر مشاور و سرپرست سازمان برنامه، وزیران مشاور نصرالله انتظام و مسعود فروغی، سرلشکر پاکروان رئیس سازمان امنیت و معاون نخست وزیر.

مرداد ماه

1 - جعفر شریف امامی نخست وزیر سابق بجای علم رئیس بنیاد پهلوی شد.

2 - دکتر علی امینی نخست وزیر سابق به اتفاق همسر خود فرودگاه مهرآباد را به سوی سوئیس ترک کرد. در فرودگاه مهرآباد عده زیادی از مخالفین وی با ابراز تظاهرات شدید علیه او خواستار توقیف و محاکمه او شدند. دکتر امینی در پناه نیروی انتظامی توانست از چنگ مخالفین خود خلاصی پیدا کند.

3 - بعضی از روزنامه ها خواستار محاکمه دکتر امینی بعلت نقض قانون اساسی گردیدند.

4 - سرلشکر نصیری رئیس شهربانی بمناسبت روز 28 مرداد به درجه سپهبدی ارتقاء درجه یافت.

شهریور ماه

1 - لیندون جانسون معاون رئیس جمهوری آمریکا وارد تهران شد و اظهار کرد امریکا از ایران پشتیبانی می کند.

2 - بین دولتین ایران و شوروی یادداشتهائی مبنی بر عدم واگذاری پایگاههای موشکی در ایران به دول دیگر و رفع اختلافات دو کشور امضاء و مبادله شد.

3 - شورای دانشگاه برای هر دانشجو مبلغ 4500 ریال شهریه ورودی تعیین کرد.

مهر ماه

1 - سپهبد عبدالحسین حجازی رئیس ستاد بزرگ ارتشتاران درجه ارتشبدی گرفت.

2 - پنج نفر از سپهبدها بازنشسته شدند که عبارتند از: فضل الله زاهدی، مهدیقلی علوی مقدم، علی کیا، قهار قلی شاهرخشاهی و تیمور بختیار.

3 - اختلاف تیمور بختیار و شاه از همین تاریخ شدت یافت. بختیار تصور می کرد برکناری او از ریاست سازمان امنیت مربوط به دکتر امینی است و از اینرو پس از کناره گیری امینی انتظار بازگشت به ایران و اشغال یک مقام مهم نظامی و یا سیاسی را داشت ولی پس از بازنشستگی متوجه شد شاه مایل به همکاری با او نیست. کینه شاه از بختیار مربوط به مذاکراتی بود که بختیار در سفر امریکا با مقامات کاخ سفید برای برکناری شاه و ریاست جمهوری خود کرده بود.

4 - هیئت وزیران طی تصمیمات خود لایحه جدید تشکیل انجمن های ایالتی و ولایتی را تصویب کرد و در آن قید "اسلام" از شرایط انتخاب کنندگان و شوندگان را حذف و به جای سوگند به قران به کتاب آسمانی را قید نمود و به زنان حق رای داد.

5 - به دنبال صدور تصویبنامه هیئت وزیران از طرف علماء و روحانیون حوزه علمیه قم مخالفت های بیسابقه ای آغاز شد از جمله آیت الله حاج آقا روح الله خمینی، آیت الله گلپایگانی و آیت الله شریعتمداری در منزل مرحوم آیت الله حائری تشکیل جلسه داده و تصمیم گرفتند: 1 – از شاه خواسته شود در لغو تصویبنامه اقدام نماید. 2 – به علمای مرکز و شهرستانها در مورد تصویبنامه اعلام خطر گردد و از آنها برای مقابله و مبارزه دعوت شود.

6 - هر یک از مراجع تقلید جداگانه طی تلگرافی در کمال احترام و ملایمت از شاه خواستند تا نسبت به لغو تصویبنامه اقدام لازم مبذول دارد.

7 - سرگرد شهرستانی رئیس کلانتری بهارستان که متهم به قتل دکتر خانعلی بود از طرف دادگاه نظامی به دوسال زندان محکومیت یافت.

8 - محمد رضا پهلوی پاسخ تلگراف آیات عظام را به این شرح به قم مخابره نمود: کاخ سعد آباد – قم... جناب مستطاب حجت الاسلام... دامت افاضاتهم. تلگراف جناب عالی واصل شد و از ادعیه خالصانه ای که اظهار داشته اید خوشوقتی و امتنان داریم. پاره ای قوانین که از طرف دولت صادر می شود چیز تازه ای نیست و یادآور می شویم که ما بیش از هر کس در حفظ شعائر دینی کوشا هستیم و این تلگراف برای دولت ارسال می شود. ضمنا توجه جنابعالی را به وضعیت زمانه و تاریخ و همچنین به وضع سایر ممالک دنیا جلب می نمائیم. توفیقات جناب مستطاب را در ترویج مقررات اسلامی و هدایت افکار عوام خواهانیم 23 مهر ماه 1341 شاه.

9 -علمای اعلام و آیات اعظام با توجه به تلگرام شاه به عنوان امیر اسدالله علم نخست وزیر تلگرام های تندی مخابره و اقدامات دولت را مخالف شرع اقدس و مباین صریح قانون اساسی دانستند. در تلگراف آیت الله خمینی به علم آمده است:... در تعطیلی طولانی مجلسین دیده می شود دولت اقداماتی را در نظر دارد که مخالف شرع اقدس و مباین صریح قانون اساسی است. مطمئن باشید تخلف از قوانین اسلام و قانون اساسی و قوانین موضوعه مجلس شورای ملی برای شخص جنابعالی و دولت ایجاد مسئولیت شدید در پیشگاه مقدس خداوند قادر و قاهر و نزد ملت مسلمان و قانون خواهد کرد. در خاتمه یادآور می شود که علمای اعلام ایران و اعتاب مقدسه و سایر مسلمین در امور مخالف با شرع ساکت نخواهند ماند...

آبان ماه

1 - آیت الله خمینی تلگراف دیگری خطاب به امیر اسدالله علم با لحنی پرخاشجویانه و قهرآمیز مخابره کرد.

2 - به دنبال پخش و نشر تلگرام های آیت الله خمینی بین مردم، اصناف ایران با صدور اعلامیه هائی از خواسته های پیشوایان اسلامی پشتیبانی رسمی به عمل آوردند و از تصویبنامه دولت اظهار تنفر نمودند.

3 - نهضت آزادی ایران نیز طی اعلامیه ای تصویبنامه دولت را به باد استهزاء و مسخره گرفته و از آن به شدت انتقاد کرد.

4 - اجرای اصلاحات ارضی در فارس در بین ایلات و عشایر جنبش هائی ایجاد کرده عده ای از روسای عشایر به تجهیز قوا پرداخته مبارزه علیه دولت را آغاز کردند.

5 - به دنبال قتل مهندس ملک عابدی (نماینده دولت برای تقسیم اراضی) دولت عزای ملی اعلام کرد و موسیقی رادیو قطع شد. دولت دستور داد در تسریع اصلاحات ارضی در فارس اقدام فوری شود.

6 - طرح سهیم کردن کارگران در سود کارخانه ها در 18 ماده تهیه و برای بررسی تسلیم اتاق صنایع و معادن گردید.

آذر ماه

1 - عده ای از مالکین که با اجرای اصلاحات ارضی مخالفت نموده بودند بازداشت شدند و برخی از آنها به تبعید رفتند.

2 - هیئت وزیران در یک نشست طولانی تصویبنامه مورخ 14 / 7 / 41 را مبنی بر شرکت زنان در انجمن های ایالتی و ولایتی لغو کرد. این اقدام دولت در اثر فشاری بود که از طرف جامعه روحانیت بطور پیگیر وارد شد و دولت در مقابل حمله و فشار علماء ناچار سر تسلیم فرود آورد. علم پس از صدور تصویبنامه تلگرافی بشرح زیر به علماء قم و تهران و سایر شهرها مخابره کرد.

بعدالعنوان... عطف به مرقومه (تلگرام) جنابعالی و سایر آقایان روحانیون و مراجع محترم موضوع انتخابات انجمن های ولایتی و ایالتی در جلسه هیئت دولت مطرح و تصویب شد که تصویبنامه مورخ 14 / 7 / 41 قابل اجرا نخواهد بود.

نخست وزیر اسدالله علم.

3 - به دنبال لغو تصویبنامه آیت الله خمینی به مناسبت آغاز درس رسمی حوزه سخنرانی کرد و با یک مقدمه تطبیقی از اقدامات علماء در گذشته، علماء را به شدت مورد انتقاد و نکوهش قرار داد. در آخر بیانات گفت دولت ها! بیچاره ها! فتح کشور که چیزی نیست – آنرا هم که الحمدالله ندارید – فتح قلوب مهم است اگر می خواهید بکنید و اگر نخواستید نکنید و الامرالیکم.

دی ماه

1 - طرح تازه دولت مبنی بر سپاه دانش برای مبارزه با بیسوادی آغاز شد. بموجب این طرح همه ساله عده ای از مشمولین نظام وظیفه که دارای لیسانس و دیپلم هستند بجای خدمت در سرباز خانه برای تعلیم به مردم بیسواد به روستاها می روند. این عده چهار ماه تعلیمات مقدماتی نظامی خواهند دید و بقیه مدت خدمت را در فرهنگ خواهند گذرانید.

2 - شهر تهران از لحاظ شهرداری به ده منطقه تقسیم شد و هر منطقه یک شهردار خواهد داشت.

3 -عده ای از زنان تهران به تظاهرات پرداخته در محل نخست وزیری رفته و دست به اعتصاب نشسته زدند و به لغو تصویبنامه انجمن های محلی و ولایتی اعتراض کردند. علم طی سخنانی به آنها وعده های مساعد داد.

4 -هیئت وزیران تصویب کرد اگر کارفرما با سهیم شدن کارگران مخالف باشد مکلف است بیست درصد از سود ویژه را به کارگران بپردازد.

5 - اجتماعی از کشاورزان در تهران بنام کنگره عظیم دهقانان با شرکت 3500 نفر نمایندگان شرکت ها و اتحادیه های تعاونی و روستائی کشور که همگی با هزینه وزارت کشاورزی به تهران آمده بودند تشکیل شد. شاه در این کنگره ریاست افتخاری را عهده دار بود و طی نطقی مواد ششگانه زیر را بنام اصلاحات اجتماعی به تصویب ملی به رفراندوم گذاشت:

بهمن ماه

1 - الغاء رژیم ارباب و رعیتی یا تصویب اصلاحات ارضی ایران بر اساس لایحه اصلاحی قانون اصلاحات ارضی مصوب 19 دی ماه 1340 و ملحقات آن. 2- تصویب لایحه قانون ملی کردن جنگلهای سراسر کشور.

3 - تصویب لایحه فروش سهام کارخانجات دولتی به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضی.

4 - تصویب لایحه قانونی سهیم کردن کارگران در سود منافع کارگاه های تولیدی و صنعتی.

5 - لایحه اصلاحی قانون انتخابات.

6 -لایحه ایجاد سپاه دانش بمنظور تسهیل اجرای قانون تعلیمات عمومی و اجباری. موارد ششگانه مورد تصویب کنگره قرار گرفت و قرار شد رفراندوم عمومی در سراسر کشور نیز برای تحکیم آن انجام گیرد. شاه در این کنگره اظهار داشت نه فقط رعیت و کلمه رعیت را از بین برده ایم بلکه او را یکنفر دهقان آزاد و حاکم بر سرنوشت خود کرده ایم...؟

7 - نخست وزیر روز 6 بهمن را روز رفراندوم اعلام کرد و گفت که لوایح ششگانه شاه به آراء عمومی در سراسر کشور گذاشته خواهد شد و مبلغ 25 میلیون ریال اعتبار برای اجرای آن تخصیص داده شد.

8 - آئین نامه رفراندوم انتشار یافت و 5 میلیون ورقه تعرفه در سراسر کشور پخش شد.

9 - شش جت جنگی ایران عازم کنگو شد تا بجای نیروهای هلندی که کنگو را ترک گفته بودند در زیر پرچم سازمان ملل در نظم کنگو کمک کنند.

10 - جمعی از متدینین تهران نامه ای حضور آیت الله خمینی تقدیم و درباره موضوع تصویب ملی که در مطبوعات اعلام شده استفتاء نموده نظرخواهی کردند. آیت الله نظریه و فتوای خود را به پنج دلیل مرقوم و حکم به تحریم رفراندوم صادر کردند.

11 - بامداد امروز اعلامیه آیت الله خمینی مبنی بر تحریم رفراندوم در تهران و بسیاری از شهرها پخش گردید. تظاهراتی در تهران علیه رفراندوم صورت گرفت. عده ای از مردم به خانه آیت الله خوانساری رفته و از ایشان خواستند تا در تظاهرات شرکت کنند. ایشان هم پذیرفتند و به اتفاق سایر علماء در جلوی جمعیت قرار گرفته به راه پیمائی پرداختند. در خیابان بوذرجمهری آیت الله بهبهانی به استقبال جمعیت آمد و آنان را به منزل خود برد. در همان موقع که مردم در اوج تظاهرات بودند حاج شیخ محمد تقی فلسفی بر منبر نشست و سخنان بسیار تندی علیه دولت ایران نمود. پس از سخنرانی فلسفی اعلامیه مشترک خوانساری و بهبهانی دائر بر تحریم رفراندوم صادر و توسط آقای فلسفی قرائت گردید و قرار شد بعد از ظهر مردم در مسجد سید عزیزالله اجتماع نمایند. در همین موقع نیروی پلیس برای متفرق ساختن تظاهرکنندگان وارد عمل شد . زد و خورد بین تظاهر کنندگان و پلیس آغاز گردید. پلیس از اجتماع بعد از ظهر در مسجد سید عزیزالله جلوگیری نمود و به آیات عظام نیز اجازه خروج از منازلشان را نداد.

12 - مجددا تظاهرات جمعی از مردم در جنوب تهران و دانشگاه تهران بر پا شد و پلیس عده ای را بازداشت کرد.

13 - دولت علم اعلامیه ای مبنی بر تظاهرات روز پیش انتشار داد و اعلام کرد جلوی بی نظمی را خواهد گرفت. ارسنجانی وزیر کشاورزی گفت که 15000 دهقان به تهران آمدند که علیه مخالفین اصلاحات ارضی دست به تظاهرات بزنند و جلوی مخالفین را بگیرند ولی با کمال نظم و آرامش تظاهر کرده به دهات خود بازگشتند.

14 - از بامداد امروز در شهر قم با هدایت چند روحانی علیه رفراندوم تظاهرات شد.

15 - یک واحد نظامی و ارتشی از منظریه وارد قم شد و مدرسه فیضیه را محاصره کرد. پلیس دست به جلب و بازداشت روحانیون زد و عده ای دستگیر و روانه زندان گردیدند.

16- از بعد از ظهر امروز عده زیادی از کارگران شرکت واحد اتوبوسرانی تهران از تهران وارد قم شده، نقاط حساس شهر را اشغال کردند و ماموران مسلح در هر کوی و برزن به پاسداری پرداختند.

17 - در تهران پلیس به دانشگاه تهران حمله برد و دانشجویان را به شدت مورد ضرب و شتم قرار داده آزمایشگاهها و لابراتوارها را از بین بردند و دانشجویان را اعم از دختر و پسر مورد اهانت قرار دادند.

18 - شاه وارد قم شد. مامورین امنیتی و کارگران شرکت واحد تهران، کشاورزان و دهقانان اطراف از شاه استقبال کردند. شاه اسناد مالکیت کشاورزان را اعطاء کرد. در صحن حرم حضرت معصومه (ع) شاه گفت: ما بساط مفت خوری را در ایران برچیدیم... از ارتجاع سیاه بیش از مجرمین سرخ کینه دارم... امروز ماسکها برداشته شد و قیافه های حقیقی نشان داده شد.

19 - آیت الله سید محمود طالقانی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی و دیگر اعضاء نهضت آزادی دستگیر و زندانی شدند.

20 - یازده نفر از سران جبهه ملی و چند روحانی و دانشجو به اتهام تظاهرات علیه دولت بازداشت شدند.

21 - از بامداد امروز در تهران و تمام شهرستانها و بخش های ایران مراجعه به آراء عمومی شروع شد و کارگران و کشاورزان دولتی با صف در مقابل صندوق ها قرار گرفته و آراء خود را در صندوق می ریختند. به زنان نیز اجازه شرکت در رفراندوم داده شد. اصول ششگانه شاه با آرائی نزدیک به شش میلیون به تصویب رسید.

22 - وزیر فرهنگ اعلام کرد که زنان نیز می توانند برای مبارزه با بیسوادی در سپاه دانش شرکت کنند.

23 - کندی رئیس جمهور امریکا رفراندوم شش بهمن را تبریک گفت.

24 - شاه طی فرمانی لوایح ششگانه را بعنوان یک اصل قانونی معتبرتر از قوانین سابق برای اجرا به دولت ابلاغ کرد.

25 - عبدالسلام عارف در عراق کودتا کرد و عبدالکریم قاسم را به قتل رسانید.

اسفند ماه

1 - کنفرانس اقتصادی در کاخ سنا گشایش یافت و شاه رسما زنان ایران را دارای حقوق اجتماعی دانست و به آنها وعده وزارت و وکالت داد.

2 - زنان در کاخ مرمر اجتماع نمودند و از شاه برای اعطای آزادی به آنان تشکر کردند.

3 - علم لوایح ششگانه شاه را به استانداران و فرمانداران ابلاغ کرد و افزود این لوایح قانون اساسی جدید ایران است.

لینکهای شماره های گذشته:

1 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/862/bala.htm

2 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/863/bala.html

3 – https://www.rahetudeh.com/rahe.../2022/janve23/864/bala.html