برگردان: م. مهرجو

راه ابریشم نوین و دگرگونی های آب و هوایی (1)

با صنعتی شدن تولید کالاها (همچنین کشاورزی) و گسترش شهرنشینی، مصرف انرژی رو به افزایش است، این یک پدیده آشکار است. چندین سده است که انرژی از سوخت های فسیلی تولید می شود و با سوزاندن آنها گاز دی اکسید کربن در هوا پخش می شود که پیامد آن نیز کاهش بازتاب انرژی گرمایی از زمین به فضا است. این پدیده را "اثر گلخانه ای" می نامند. هر چند که  گازهای دیگری نیز در بروز این پدیده نقش دارند ولی جایگاه هیچکدام به اندازه گاز دی اکسید کربن نیست که پیوسته در سراسر جهان تولید و پخش می شود. افزایش گرمایش جهان نه تنها به آب شدن یخ های قطبی، یخچال های طبیعی  و بالا آمدن آب دریاها و اقیانوس ها می انجامد، بلکه آب و هوای جهانی را نیز دگرگون می کند و به افزایش رویدادهای ناگوار و گسترش بیابان ها می انجامد. بنابراین جلوگیری یا دستکم کاهش تولید بیشتر دی اکسید کربن برای کند کردن گرمتر شدن جهان بسیار مهم است. از این روند دیگر نمی توان پیشگیری کرد زیرا در گذشته  ذغال سنگ، نفت، بنزین، گازوئیل و چوب زیادی سوزانده شده  است.

اما این نیز درست است که آسایش فزاینده و صنعتی شدن نیز با یکدیگر همبستگی و پیوند دارند. از همین روی، اکنون نیز "شمال توانگر" بیشتر از "جنوب تنگدست" که دارای صنعت و خود روی کمتر است، دی اکسید کربن تولید و درهوا پخش می کند.

کشورهای صنعتی سرمایه داری نیزدریافته اند که روند کنونی تولید انرژی، هستی آنان را به خطر می اندازد و از این روی می خواهند یک گذار در تولید انرژی از سوخت های فسیلی به سود انرژی های پاک مانند نیروگاه های آبی، بادی و خورشیدی انجام دهند. با اینهمه، در این میان دستکم دو دشواری خودنمایی می کند. از یک سو این گذار در کشورهای پیشرفته به آن تندی که باید و شاید انجام نمی شود و از سوی دیگر از کشورهای تنگدست جنوب نیز خواسته می شود که همین کار را انجام دهند. در این میان، کشورهای صنعتی این واقعیت را نادیده می گیرند که این کشورها ناچارند که به ساز و کارهای تولید انرژی بومی و منطقه ای خود روی بیاورند. زیرا این نیروگاه‌ها ارزان‌تر و ساده تر از نیروگاه های "فتوولتائیک" با فناوری پیشرفته و یا پارک های نیروگاه های بادی هستند، تازه هنگامی هم که  نیروگاه‌های برق آبی گران قیمت ساخته می‌شوند، کشورهای خارجی ثروتمند ایراد می گیرند که  طبیعت به گونه ای برگشت‌ناپذیر ویران شده‌ و گیاهان و جانوران نابود شده اند. همچنین  پس از رویدادهای ناگواری که در نیروگاه های "چرنوبیل" و "فوکوشیما" رخ داد، انرژی هسته ای نیز گزینه خوبی به شمار نمی رود. افزون بر این  پسمانده های هسته ای تا سده های زیادی پرتو افشانی خواهند داشت.

به همه این پرسش ها باید در برابر پس‌زمینه نیاز فزاینده به انرژی پاسخ داده شود. هر کارخانه نوبنیاد به برق نیاز دارد، هر ساختمان تازه به نور و گرما نیاز دارد، هر شهری که ساخته می شود به یک ساز و کارحمل و نقل بومی نیاز دارد، بهره برداری از هر کانسار و تولید آن به یک کالای صنعتی، نیاز به حمل به کارخانه دارد و هر فرآورده تولید شده باید به بازار آورده شود و هر یک دانه موزی که تولید می شود باید به دست مصرف کننده برسد و همه اینها نیاز به انرژی دارد.

در کشورهای دارا و ثروتمند، پیوسته کسان بیشتری از "چرخه همستر"[1] سرمایه داری بیرون می روند. آنها به روستاها کوچ می کنند و با آنچه که در باغچه خود می کارند زندگی می کنند و از خوردن گوشت سر باز می زنند. آنان "به ریشه های خود" باز می گردند و "آهسته" می شوند و این راه و روش زندگی را  چون راهکاری آرمانی ستایش می کنند و به دنبال آن خواستار آن هستند که همگان نیز از این شیوه زندگی پیروی کنند. این چیزی جز یک خیالبافی نیست. در این میان آنان فراموش می کنند که چندین میلیارد انسان روی زمین هستند که در تنگدستی زندگی می کنند که نباید بدبینانه به آنها اندرز داد که چگونه زندگی کنند، بلکه باید به آنان یاری رساند تا هر چه زودتر از این تنگدستی و بدبختی خود را برهانند.

چند دهه پیش، چین که اکنون 1.4 میلیارد نفر یعنی یک پنجم جمعیت جهان را در خود جای داده است، با هدف رهانیدن شهروندان خود از تنگدستی، راه صنعتی شدن را در پیش گرفت. بهای این کار پخش بیش از سی در صد گازهای گلخانه ای جهان از سوی این کشور در هوای کره زمین بوده است و غرب چین را بزرگترین آلوده کننده هوای زمین می شناسد.

آمریکا که نیرومندترین و بزرگترین اقتصاد جهان است با سرفرازی می گوید که تنها 14 درصد از پخش گازهای گلخانه ای از سوی این کشور در هوا پخش می شود و اندازه آلودگی هوا از سوی آلمان نیز تنها 1.85 درصداست. آنان اینگونه وانمود می کنند که گویا همیشه اینچنین بوده است. آنان بیاد نمی آورند که تا همین چند دهه پیش، مصرف افسار گسیخته انرژی در این کشورها بود که به گرمایش جهانی زمین انجامید و انگار که این چینی ها هستند که  آگاهانه به محیط زیست زیان می رسانند و در اندیشه فردا نیستند.

اینها همان تبلیغات سیاسی است و نمونه بارز همان دزدی است که در خیابان فریاد آی دزد، آی دزد را سر می داد.

برای یادآوری باید گوشزد کرد که اگر اکنون هم هر شهروند چینی بخواهد که رفاهی همانند یک شهروند ایالات متحده یا آلمان را داشته باشد، این به معنی افزایش چهار برابری پخش گاز دی اکسید کربن از سوی چین است. از نگاهی دیگر نیز می توان گفت که ایالات متحده و آلمان برای رسیدن به اندازه سرانه چین باید پخش گازهای گلخانه ای خود را تا یک چهارم کاهش دهند.

با اینهمه، چنین یادآوری هایی، به کاهش گازهای گلخانه ای و پیشگیری از گرمایش زمین یاری نمی رساند و باید راهکارهایی برای این دشواری ها پیدا کرد. رهبری چین این را می داند و در این مسیر گام بر می دارد. چین برنامه های خود را در چارچوب یک دوره قانونگذاری و با نگاه به انتخابات آینده ساماندهی نمی کند، و نه تنها در بستر ملی، بلکه در چارچوب جهانی  برنامه ریزی می کند. هوا در مرزهای ملی جابجا نمی شود و دیوار بزرگ هم که  از تاخت و تاز بیگانگان جلوگیری می کند نمی تواند از گرمایش جهانی در مرزهای ملی پیشگیری کند.

چین برای دستیابی به پیشرفت های تند اقتصادی در کشورهای مسیر راه ابریشم نوین به سرمایه گذاری در ساخت نیروگاه های ذغال سنگ و گسترش چاه های نفت و گاز دست زد. اگر چنین روندی همچنان دنبال می شد، بیگمان گرمایش زمین نه دو درجه، بلکه سه درجه افزایش می یافت.  بنابر این، چین بر آن شد که در نخستین گام، ازساخت نیروگاه های ذغال سنگی در خارج از چین خود داری کند و در داخل نیز راهکارهایی بیابد که تولید دی اکسید کربن چین تا سال 2060 صفر شود.

تصمیم برای چرخش بنیادین  اقتصاد غول پیکر چین که  وابسته به ذغال سنگ بود و ترازمند ساختن آن با چارچوب های  آب و هوایی، بیشتر از سوی پژوهشگران "دانشگاه تسینگوای پکن"[2] پی گرفته شد. در سالهای گذشته پژوهش های بی سر و صدای دانشمندان این دانشگاه بر پایه سمت و سوی دگرگونی های آب و هوای جهان و روش های رویارویی با آن استوار بود. آنان الگوهای گوناگونی را برای این کار آزمودند و راهکارهای سودمندی را برای جایگزینی ذغال سنگ پیشنهاد کردند.

کشورهای صنعتی مانند بریتانیا و فرانسه در دهه 90 به بالاترین اندازه پخش دی اکسید کربن و یا "اوج کربن" رسیدند. این کشورها هم اکنون به راهکارهایی برای کاهش سوخت های فسیلی دست یازیده اند و بر پایه پیش بینی ها نزدیک به 50 سال نیاز دارند تا به "کربن صفر" برسند.  چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، می‌خواهد در 30 سال آینده به این مهم دست یابد، زیرا پیش بینی می شود که تا سال 2030 به "اوج کربن " برسد. بنابراین چرخش انرژی در این کشور بسیار تندتر از کشورهای صنعتی سرمایه داری خواهد بود و این روند کشورهایی که در دالان های راه ابریشم نوین جای گرفته اند را نیز در برخواهد گرفت و درگیر خواهد کرد. از این روی این یک چالش بزرگ فناوری است.

رئیس جمهور چین در"بیست و ششمین کنفرانس جهانی آب و هوا"[3] در گلاسکو در نوامبر 2021 در این باره  سخنرانی کرد. در آنجا، "شی جین پینگ" پیش از هر چیز بر پایبندی خود بر همکاری برای پاسداری از آب و هوا پافشاری کرد و گفت که همه کشورها باید در این زمینه فشرده تر و تنگاتنگ با یکدیگر همکاری کنند.

در این نشست، هر چند هیچکس بر زبان نیاورد، ولی برای همه شرکت کنندگان آشکار بود که سیاست ایالات متحده و هم پیمانان آن، نه در راستای همکاری بلکه بیشتر در راستای چند گانگی و پراکندگی میان کشورها بود. ماه ها پیش از این نشست، به ابتکار رئیس جمهور آمریکا در نشست "جی ـ 7"، برنامه زیرساختی "بی ـ 3ـ دبلیو"[4]در هماوردی و جایگزینی با ابتکارکمربند ـ جاده روی میز گذاشته شده بود. به زبان ساده، جایگزین همیشه به معنی ناهمسویی و ناهمدلی  است. اندکی پس از نشست گلاسکو، کمیسیون اتحادیه اروپا نیز راهبرد نوین اروپایی "دروازه جهانی" را پیش کشید.

چین می خواهد که تا سال 2027،  با سرمایه گذاری 300 میلیارد یورو در دیجیتال سازی، انرژی و حمل ونقل، هماوردی همکاران و شریکان خود را در پهنه جهانی افزایش  دهد.

رهبرچین در سخنان خود در گلاسکو خواستار پایبندی همه کشورها به پیمان هایی شد که تا آن هنگام برای مبارزه با دگرگونی های آب و هوایی بسته شده بودند. وی گفت که پایبند نبودن کشورهای صنعتی به این پیمان ها به کاهش پشتوانه و سستی اعتبار آن ها می انجامد. کشورهای صنعتی نه تنها باید خودشان کارهای بیشتری را انجام دهند، بلکه باید از کشورهای دیگر نیز در این باره پشتیبانی کنند و به پیمانهای خود در این زمینه نیز پایبندی نشان دهند.  برای نمونه، کشورهای صنعتی بایستی با دادن فناوری های نوین به کشورهای دیگر برای گسترش اقتصاد سبز در جهان یاری برسانند. ما باید با هم راهکارهایی برای در هم آمیختن پیشرفت ونگاهبانی از محیط زیست را بررسی و آن را سازماندهی کنیم.

این  سخنان گوشزدی به ابتکار کمربند و جاده و گسترش همکاری های جهانی در زمینه انرژی در کشورهای مسیر راه ابریشم نوین بود که  30 کشور پیشتر در سال 2019 به آن پیوسته بودند. آماج این ابر پروژه، پافشاری بر پشتیبانی مالی و پایه گذاری زیرساخت های تولید انرژی در میان کشورهای کمربند ـ جاده است.

        پیج فیسبوک راه توده