روزشمار تاریخ انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 – بخش 24

10 سال جدال دوران رضاشاه

میان استبداد و اصلاحات

رسیده ایم به سال 1308. دورانی که مجلس با کمک تیمورتاش که حالا وزیر مقتدر دربار رضاشاه است، از هویت تهی شده و نقش نظارت بر قدرت شاه و قانونگذاری را از دست داده است. نمایندگانی به مجلس برده شده اند که تابع تصمیمات و خواست های رضا شاه اند. رضا شاه دراین دوران دو چهره دارد. یک چهره او سازندگی و ایجاد نظم در جامعه با بهره گیری از قدرت ارتش و اداره نظمیه و اقتدار شخصی است و چهره دوم او تحکیم قدرت استبدادی خود که همراه است با ثروت اندوزی وی. حاکمیت می رود به سمتی که دیگر هیچ اختیاری در برابر تصمیمات رضاشاه ندارد و حاکمیت مطلقه او میرود تا تثبیت شود. فرماندهان ارتش برگمار و برکنار می شوند بی آن که کسی بداند به چه دلیل؟ اداره مخوف نظمیه با ریاست سرتیپ درگاهی شکل می گیرد که در واقع پایه گذار سازمان امنیت در ایران است. درگاهی برای همه پرونده می سازد و رضاشاه به گزارش های او توجه ویژه نشان میدهد. برای خودشیرینی نزد رضاشاه بزرگترین جنایات را مرتکب می شود تا سرانجام خود نیز به دام استبداد و خشم رضاشاه گرفتار می شود. درحقیقت هیچیک از اطرافیان نزدیک رضاشاه نتوانستند در امواج خشم رضاشاه خود را نجات بدهند و همه گرفتار خشم او شدند. هنوز احزاب نیمه جانی دارند اما نه آنقدر که در زمان صدراعظمی رضا شاه داشتند. انتقام گیری از مخالفان شاه شدن و یا رئیس جمهور شدن رضاشاه سرانجام تلخ آیت الله مدرس نایب رئیس مجلس، مظفرفیروز پسر "فرمانفرما" نوه مظفرالدین شاه را هم رقم می زند. عبدالحسین میرزا فرمانفرما که روزگاری صحبت رسیدن تاج و تخت قاجارها به او مطرح بود و رضاشاه سرباز در خانه او بود زیرکانه به حاشیه می خزد تا از گزند رضاشاه درامان بماند، اما پسرش را نمی تواند نجات بدهد و رضاشاه دستور قتل او را صادر می کند. ارزهای خارجی نرخ گذاری می شوند، پل کارون افتتاح می شود، در تهران بیمارستان فیروز آبادی ساخته می شود و کلنگ بیمارستان هزار تختخوابی نیز زده می شود و این همان تضاد و دوگانگی ده سال اول سلطنت رضا شاه است. تضاد استبداد و سازندگی. پاسخگوئی به بخشی از خواست های مردم که می رفتند تا به کمک انقلاب جنگل، قیام خیابانی در تبریز و قیام کلنل تقی خان در خراسان ایران دیگری را پایه گذاری کنند، توسط رضاشاه پاسخ داده می شود اما همراه با استبداد فردی.

سرتیپ زاهدی که سرانجام در دوران محمدرضا شاه توانست کودتای 28 مرداد را رهبری کند و نخست وزیر مقتدر کودتا شود، سه بار در زمان رضاشاه مغضوب می شود و باز به خدمت بازگردانده می شود. نخستین درجه سپهبدی در ایران به امیراحمدی داده می شود و مانند دوران محمدرضا شاه و دوران علی خامنه ای کسی نمی داند معیار این درجات و فرماندهی ها چیست و مطابق کدام قانون است؟

در همین سال، زندان قصر افتتاح می شود. زندانی که در دهه 1330 و از کودتای 28 مرداد تا بنای زندان اوین، زندان مرکزی ایران بود و بسیاری از زندانیان سیاسی دوران رضاشاه و پسر وی آن را تجربه کردند. مرور کنید رویدادهای این سال را:

سال 1308

فروردین ماه

1 - امیر لشکر احمد آقا خان امیر احمدی فرمانده قوای غرب به درجه سپهبدی ارتقاء یافت.

2 - در جلسه مجلس شورای ملی آقای دادگر مجددا به ریاست و عباس میرزا فرمانفرمایان (سالار لشکر برادر نصرت الدوله) و شریعت زاده به نیابت انتخاب شدند.

اردیبهشت ماه

1 - زلزله شدیدی در کیفان و شیروان و شهر کهنه قوچان حادث شد. کیفان را به کلی منهدم ساخت و هزار نفر را تلف نمود و قریب شش فرسنگ زمین را شکاف داد. شیروان به کلی خراب شد. قراء و قصبات و دهات نابود گردید. تلفات تا سه هزار نفر و مجروحین تا ده هزار نفر پیش بینی می شود.

2 - سرتیپ فضل الله خان زاهدی به ریاست تشکیلات امنیه کل مملکتی منصوب شد.

خرداد ماه

1 - فیروز میرزا فیروز (نصرت الدوله) وزیر مالیه از کار برکنار و توسط سرتیپ درگاهی رئیس نظمیه توقیف شد.

2 - توقیف فیروز روزی بود که رضاشاه به اتفاق وزیران در مجلس روضه خوانی تکیه دولت حضور یافته بود. هنوز مجلس روضه تمام نشده بود که شاه، محمد درگاهی را مامور کرد نصرت الله را توقیف نماید. در اینموقع درگاهی وارد مجلس شده نصرت الله را از مجلس به خارج خواند و به او گفت تو توقیف هستی بفرمائید در اتومبیل من. ابتدا وزیر مالیه موضوع را جدی تلقی ننمود ولی پس از چند لحظه متوجه شد که دیگر وزیر نیست و فقط یک زندانی است.

3 - دکتر سعید مالک (لقمان الملک) رئیس صحیه کل مملکتی لایحه اجباری بودن آبله کوبی را تسلیم مجلس کرد.

4 - سرتیپ محمد حسن فیروز رئیس ستاد نیروی جنوب، سرتیپ زاهدی فرمانده امنیه کل مملکتی که در فارس اقامت داشتند و سرتیپ احمد نخجوان فرمانده نیروی هوائی از مشاغل خود برکنار و زندانی شدند. سرتیپ فضل الله زاهدی خلع درجه شد و از سرتیپی به نائینی رسید. نامبردگان نه تنها نتوانسته بودند شورش ایلات را خاموش نمایند بلکه دامنه آنرا وسعت داده بودند.

(سرتیپ زاهدی در زمان رضا شاه سه بار خلع درجه گردید. بار آخر زمانی بود که ریاست نظمیه را عهده دار بود و سید فرهاد از زندان فرار کرد. رضا شاه او را به کاخ خود احضار و پاگون و درجات او را کند و به زندان فرستاد. سرانجام با وساطت مادر زاهدی که از قدیم با رضا خان آشنائی و رفت و آمد داشت از زندان آزاد و درجه خود را گرفت ولی در نیمه دوم سلطنت رضا شاه کارمهمی به او ارجاع نشد و سمت نظامی او ریاست باشگاه افسران بود.)

مرداد ماه

1 - امروز سیل شدیدی در تبریز جاری شد و بیش از پانصد خانه را خراب کرد. از طرف رضا شاه سه هزار تومان اعانه داده شد. علی وکیلی موسس سینما در ایران منافع یک شب سینمای خود را به سیل زدگان بخشید.

2 - میسیون حجاز به اتفاق عین الملک هویدا میهماندار با شاه ملاقات نمودند. شاه دستور شناسائی دولت نجد و حجاز را صادر کرد و مراتب تلگرافی از طرف دولت ابلاغ گردید.

مهر ماه

1 - حاج میرزا علی نقه ای گنجه ای نماینده آذربایجان در مجلس شورای ملی موقع عبور از خیابان پهلوی به علت شرارت اسب های درشکه از درشکه پرت و به سختی مجروح شد و پس از سه ساعت فوت نمود.

2 - اولین کارخانه ریسندگی که به همت حاج رحیم آقای قزوینی در قزوین دائر شده بود افتتاح گردید.

آذر ماه

1 - مدرسه عالیه فلاحت تاسیس و شروع به کار کرد. در این مدرسه فنون فلاحتی به محصلین آموخته خواهد شد.

2 - ساختمان جدید حبس قصر قاجار که از چندی پیش ساختمان آن آغاز شده بود امروز در حضور شاه و امنای دولت افتتاح گردید. در این تشریفات سرتیپ محمد درگاهی رئیس نظمیه از مدعوین پذیرائی می کرد.

محبس جدید نظمیه مجموعا دارای 192 اتاق می باشد و گنجایش 800 زندانی را دارد. زندان دارای سلول های پنج نفری و یک نفری است. علاوه بر سلول ها کارگاه هائی نیز در محوطه زندان بنا شده است که محبوسین در ایام توقیف می توانند حرفه و فنی مانند قالی بافی، نجاری، صنایع یدی و آهنگری را بیاموزند.

3 - سرتیپ محمد درگاهی رئیس نظمیه از کار برکنار و زندانی شد. منشی باشی معاون اداره نظمیه، برهان رئیس یکی از شعب تامینات و احتشام عضو اداره نظمیه نیز توقیف و همگی در زندان دژبان به بند افتادند.

4 - درباره علت توقیف درگاهی مطالبی نوشته شده است. ولی علت اصلی آن رقابت و مبارزه ای بوده است که از ابتدای سلطنت پهلوی بین تیمورتاش وزیر مقتدر دربار و درگاهی رئیس نظمیه وجود داشته است. این مبارزه و کشمکش سرانجام منجر به برکناری و توقیف درگاهی شد و در این مبارزه تیمورتاش به پیروزی رسید. درگاهی چندی در زندان بسر برد تا مورد عفو واقع گردید و ریاست اداره نظام وظیفه را به او سپردند. چندی نیز در اداره کل سجل احوال بود تا سرانجام در اثر برخورد و نزاعی که بین او و سرلشگر ضرغامی رئیس ستاد ارتش به وقوع پیوست از کار خارج و بازنشسته شد و در اطراف ورامین به کار کشاورزی پرداخت. درگاهی ذاتا مردی شرور و آتش افروز بود و از دوران کودکی در مدارسی که تحصیل مینمود همواره شرارت می کرد و در آن ایام معروف شده بود به محمد چاقو. چون با هر کسی که به نزاع می پرداخت از چاقوی جیب خود استفاده کرده چند ضربه به طرف وارد می نمود.

دی ماه

1 - راه آهن خوزستان افتتاح و بهره برداری از آن آغاز شد.

اسفند ماه

1 - لایحه نظارت در خرید و فروش ارز از طرف وزیر مالیه تقدیم مجلس شورای ملی شد.

2 - تفتیش و کنترل اسعار خارجی طی لایحه ای که وزارت مالیه تقدیم مجلس نموده بود به عهده دولت قرار گرفت و کمیسیونی به نام کمیسیون نرخ اسعار مرکب از نماینده وزارت اقتصاد، نماینده اداره کل گمرک، مفتش دولت در بانک ملی و یکنفر نماینده از هر یک بانک ها به امور ارزی رسیدگی خواهند نمود.

3 - صدور نقره و طلا از ایران ممنوع شد. به هر مسافر بیش از بیست تومان حق صادر کردن نقره مسکوک داده نخواهد شد.

4 - کمیسیون تعیین اسعار خارجی به ریاست دکتر شینوند متخصص مالی وزارت مالیه و عضویت روسای بانک ملی و پهلوی و بانک شاهی و بانک عثمانی و بانک روس و مسیو دکرکر و دکتر علامیر تشکیل شد و در این جلسه تصمیم گرفته شد که لیره انگلیسی در 63 قران به فروش برسد.

5 - پل کارون در اهواز افتتاح و بهره برداری از آن آغاز شد. طول پل 1060 متر با 51 چشمه می باشد. این پل بزرگترین پلی است که تا کنون در ایران ساخته شده است و راه آهن از آن عبور می نماید.

6 - اولین کلنگ بیمارستان فیروزآبادی در شهر ری به زمین زده شد.

لینکهای شماره های گذشته:

1 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/862/bala.htm

2 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/863/bala.html

3 – https://www.rahetudeh.com/rahe.../2022/janve23/864/bala.html

4 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/865/bala.html

5 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/866/bala.htm

6 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/867/bala.html

7 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/868/bala.htm

8 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/febrie23/869/bala.htm

9 – http://www.rahetudeh.com/rahe.../2022/febrie23/870/bala.html

10 – https://www.rahetudeh.com/.../2022/febrie23/index871.h