مرور تاریخ ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 – بخش 43

رهبران حزب توده ایران

در راه دادگاه نظامی شاه

سال 1328 سال کشاکش های سیاسی، سال ترور و سال سینه خیز رفتن شاه برای تبدیل سلطنت به حکومت بود. در همین سال، ابتدا شاه بیشترین نیروی خود را صرف تصفیه در ارتش و تبدیل آن به پایگاه قدرت خود کرد. لباس ارتش ایران را به شکل لباس افسران امریکا در آورد. دادگاه نظامی را فعال کرد تا پرونده های سیاسی در این دادگاه که می توانست در آن اعمال نفوذ کند، بررسی شود. در برابر او مقاومت شد و دادگستری که هنوز دارای قدرت بود و قضات برجسته و ملی در آن حضور داشتند جلوی شاه ایستادند. حتی کوشش کردند پرونده رهبران دستگیر شده حزب توده ایران به اتهام دست داشتن در ترور شاه را از دادگاه نظامی به دادگستری منتقل کنند. در همین سال، احزاب و مطبوعات و حتی برخی نمایندگان مجلس نسبت به حضور نظامی ها در کابینه و در قوه مجریه اعتراض کردند. و این همان داستان تکراری است که در جمهوری اسلامی رخ داد.

مخالفت با تشکیل مجلس موسسان برای تغییر قانون اساسی و تامین نظر شاه برای گرفتن اختیارات بیشتر – در حد منحل کردن مجلس- به جائی نرسید و این مجلس تشکیل شد و قانون اساسی را تغییر داد. برای مجلس سنا که به خواست شاه تاسیس شد بموجب آئین نامه قانونی، دو گروه نماینده در نظر گرفته شده بود. 15 نماینده انتصابی از سوی شاه و 15 نماینده به انتخاب مردم، اما شاه به 15 نماینده خود اکتفا نکرده و با کمک ارتش و دولت شماری از 15 نماینده انتخابی را هم از صندوق ها در آورد تا اکثریت مجلس در اختیارش باشد و مصوبات مجلس را کنترل و رد کند! دکتر مصدق در مقابل این تقلب ایستاد.

در همین سال 13 تن از رهبران و کادرهای حزب توده ایران که پس از ترور شاه دستگیر شده بودند محاکمه و محکومیت زندان آنها اعلام شد که از جمله آنها دکتر کیانوری، دکتر یزدی، رضا روستا، نوشین و ... بودند. متعاقب آن لیست 20 تن دیگر از رهبران و کادرهای حزب توده ایران اعلام شد که غیابا محکوم به اعدام و یا زندان شده بودند. از جمله مریم فیروز و احسان طبری. این دستگیری ها و محاکمات و محکومیت ها و اعلام ممنوعیت فعالیت حزب توده ایران نشان داد که ترور شاه بهانه ای بود برای جلوگیری از فعالیت قانونی و علنی حزب توده ایران.

تحصن معروف مصدق و همراهانش در اعتراض به تقلب هائی که درانتخابات دوره شانزدهم مجلس شده بود در دربار شاه، درهمین سال روی داد. تحصنی که از درون آن بعدها جبهه ملی شکل گرفت و سکان نخست وزیری در دست مصدق قرار گرفت. شاه توسط وزیر دربارش "هژیر" به متحصنین پیام داد که به شکایت آنها از تقلب در انتخابات رسیدگی خواهد شد. نه مصدق این وعده را قبول کرد و باور کرد و نه همراهان متحصنش. این وعده شبیه همان وعده ای بود که آقای خامنه ای در پاسخ به اعتراض موسوی و کروبی در اعتراض به تقلب کودتائی در انتخابات 88 داد که آنها نیز مانند مصدق می دانستند این تنها یک وعده برای عبور از پل است و نپذیرفتند. شاه کار خود را کرد و سرانجام مجلس شانزدهم با تاخیر و ابطال آراء چند حوزه انتخاباتی که تاثیری در ترکیب مجلس نداشت افتتاح شد! مصدق و یارانش مبارزه را به داخل مجلس بردند و از مجلس به دفاع از قانون اساسی و محدود بودن اختیارات شاه برخاستند و زیر همین فشار، سرانجام شاه تن به نخست وزیری مصدق داد.

این مقدمه را با یک اشاره دیگر به پایان می بریم و آن، بازتاب مخالفت مردم با تشکیل دولت اسرائیل است. از بیم همین افکار عمومی نه دولت و هیات نمایندگی آن در سازمان ملل به عضویت اسرائیل در این سازمان رای داد و نه شاه جرات داشت تا آخرین دوران حضور در ایران، مناسبات عمیقش با اسرائیل را فاش کند و به همین دلیل سفارت اسرائیل در ایران مخفی بود و سفیر آن که یکی از برجسته ترین کادرهای وزارت خارجه اسرائیل و تشکیلات اطلاعاتی اسرائیل بود مخفیانه در ایران با شاه و وزیر دربار ملاقات منظم می کرد. واقعیت اینست که این فضای عمومی علیه اسرائیل براثر شعارها و عملکرد جمهوری اسلامی تغییر کرده است.

ادامه روز شمار حوادث سال 1328 به نقل از کتاب "مرور تاریخ ایران- از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57" را بخوانید:

سال 1328

فروردین ماه

1 - انتخاب رئیس مجلس شورای ملی تجدید شد. سردار فاخر حکمت با 50 رای بر رقیب خود هاشم ملک مدنی که 44 رای داشت فائق آمد. (ملک مدنی از زمینداران بزرگ ایران بود و شادروان علی افراشته در یکی از معروف ترین شعرهایش که در روزنامه "چلنگر" با نام "شغال" منتشر شد، در یک بیت به او اشاره کرده و می سراید:

"ای شغال تنه گنده، خپله

خوب افتاد دمت لای تله

بی شرافت، به کدام استحقاق

می کنی خربزه ها را تو قاچاق

ملک الموت ملایر مدنی

ناخنک گفته به خرمن بزنی؟"

2 - نماینده ایران در سازمان ملل متفق با عضویت دولت اسرائیل به سازمان مزبور مخالفت کرد.

3 - به دستور ستاد ارتش لباس افسران تغییر یافت و به صورت لباس افسران امریکائی در آمد.

4 - حسین مکی در مجلس شورای ملی در بیان استیضاح خود، دولت ساعد را دراستقرار حکومت نظامی و تبعید آیت الله کاشانی به شدت مورد انتقاد قرار داد.

5 - عریضه سرگشاده دکتر مظفر بقائی، شاه را از عدم اجرای قوانین و تضییع حقوق افراد و تعطیل مطبوعات و مداخله مقامات نظامی در امور کشوری و تشکیل مجلس موسسان برحذر داشت.

6 - دکتر مظفر بقائی در ادامه استیضاح خود راجع به تصمیم دولت در غیرقانونی شناختن حزب توده و بر کنار ساختن جمعی از کارگران و تشکیل مجلس موسسان (برای تغییر قانون اساسی و دادن اختیار به شاه برای انحلال مجلس شورا) اعتراض نمود.

7 - دکتر بقائی در باره مداخلۀ دولت در انتخابات و ایجاد دیکتاتوری و قتل محمد مسعود توضیحات مفصلی داد.

8 - سردار فاخر حکمت در پاسخ بقائی در مورد قتل محمد مسعود اظهار نمود: خدا رحمتش کند. همان طور که گفتید با یک حقوق کمی مشغول اعاشه بود و با اشاعه فساد اخلاق پولهائی به دست آورد و با چند صد هزار تومان از دنیا رفت. آقای دکتر بقائی مملکت را خراب نکنید. بگذارید حقیقت را مردم بدانند. دیکتاتوری وجود ندارد و من خودم جلوی دیکتاتوری را خواهم گرفت.

اردیبهشت ماه

1 - حائری زاده در میان استیضاح خود به تبعید آیت الله کاشانی و خالصی زاده و تغییر اصول قانون اساسی و امتیاز نفت جنوب و انتخابات مجلس موسسان اعتراض نمود.

2 - ساعت ده بامداد امروز مجلس موسسان در کاخ دادگستری افتتاح شد. حکیم الملک به ریاست سنی انتخاب گردید.

3 - حکومت نظامی اعلامیه ای انتشار داد و محکومیت 13 نفر از سران حزب توده را اعلام کرد. متعاقبا محکومیت هفت نفر دیگر نیز اعلام شد.

4 - مجلس موسسان اصل الحاقی به قانون اساسی را تصویب کرد.

5 - اصل 48 قانون اساسی که تغییراتی در آن داده شده بود به تصویب مجلس موسسان رسید.

6 - عبدالرضا پهلوی سرپرست برنامه هفت ساله شد.

7 - دادگاه جنائی شماره 2 فرمانداری نظامی آقایان دکتر فریدون کشاورز، دکتر رضا رادمنش، عبدالصمد کامبخش، احسان طبری، علی امیرخیزی، ایرج اسکندری، رضا روستا، آرداشس آوانسیان را به اتهام فعالیت کمونیستی محکوم به اعدام نمود و عده دیگری را مانند مریم فیروز، دکتر محمد بهرامی، دکتر فروتن، امان الله قریشی، یوسف جمارانی، محمد شریفی، پطروس شمعون، مهندس محمد شریفی از پنج تا ده سال محکوم به حبس نمود.(این تعداد از رهبران و کادرهای فعال حزب با آغاز دستگیری رهبران حزب توده ایران پس از ترور ناتمام شاه، توانسته بودند مخفی شوند که بعدا بتدریج از ایران خارج شدند.)

خرداد ماه

1 - ساختمان مقبره ابن سینا در همدان آغاز شد. (طرح این مقبره را مهندس سیحون کشیده بود که در مهاجرت پس از انقلاب 57 در کانادا در گذشت.)

تیر ماه

1 - بودجه کل کشور تصویب شد.

2 - لایحه الحاقی قرارداد نفت از طرف وزیر دارائی تقدیم مجلس گردید.

مرداد ماه

1 - عمر دوره پانزدهم مجلس شورای ملی پایان یافت.

2 - دولت دویست هزار تن گندم از امریکا خریداری کرد.

3 - در المپیاد جهانی محمود نامجو قهرمان وزنه برداری دو رکورد دنیا را شکست و به آقای جهان ملقب شد.

مهر ماه

1 - قبل از ظهر دکتر محمد مصدق به اتفاق جمعی قریب دویست نفر برای تحصن به دربار حرکت کرد و قبل از اقدام به تحصن عریضه ای توسط هژیر وزیر دربار درباره سوء جریان انتخابات دوره شانزدهم تقدیم نمود.

2 - عبدالحسین هژیر وزیر دربار پاسخ دکتر مصدق را از طرف شاه مبنی بر آزادی انتخابات و رسیدگی به شکایات آنان تسلیم نمود.

3 - دکتر محمد مصدق به اتفاق عباس خلیلی مدیر روزنامه اقدام، ابوالحسن عمیدی نوری مدیر روزنامه داد، حسین فاطمی مدیر روزنامه باختر امروز، احمد ملکی مدیر روزنامه ستاره، جلالی نائینی مدیر روزنامه کشور، حسین مکی، مهندس زیرک زاده، دکتر سید علی شایگان، محمود نریمان، شمس الدین امیر علائی، دکتر بقائی، عبدالقدیر آزاد، کریم سنجابی، آیت الله غروی، ارسلان خلعتبری، دکتر کاویانی، یوسف مشار، حائری زاده و عدیلی در کاخ شاه متحصن شدند. مصدق موارد شکایت خود را به انجمن مرکزی انتخابات ارسال نمود. اخذ آراء موقتا متوقف گردید.

آبان ماه

1 - دولت شوروی یکصد هزار تن گندم به ایران فروخت.

2 - بر حسب دعوت استاندار تهران از منتخبین درجه اول و اعضاء نظارت انتخابات مجلس سنا و معاون اول دادستانی استان مرکز جلسه ای برای انتخابات درجه دوم مجلس سنا تشکیل گردید. دکتر مصدق که جزو منتخبین درجه یک مجلس بود اظهار داشت: من اعتمادی به این مجلس ندارم. برای اینکه لیست دولت دیشب تهیه شده بود و من آن را در این پاکت سربسته مُهر کرده ام. وقتی نتیجه این مجلس معلوم شد با این لیست مطابقت می کنیم تا حقیقت معلوم شود. سزاوار نیست که 15 نفر سناتورهائی که به اختیار مردم گذاشته شده مانند سناتورهای انتصابی انتخاب شوند.

3 - در مجلس عزاداری و روضه خوانی دربار در مسجد سپهسالار، عبدالحسین هژیر وزیر دربار هدف سه گلوله قرار گرفت و به سختی مجروح گردید و سپس در گذشت. تیرانداز حسین امامی عضو جمعیت فدائیان اسلام بود.

4 - در تهران و حومه حکومت نظامی برقرار شد و سرلشگر احمد خسروانی معاون ستاد ارتش با حفظ سمت، فرماندار نظامی شد.

5 - آقایان: دکتر بقائی، حائری زاده، سید مصطفی کاشانی، سید علی بشارت، علی جواهر کلام، دانش نوبخت، خلیل طهماسبی و عبدالقدیر آزاد طبق ماده پنج حکومت نظامی بازداشت شدند.

6 -دکتر محمد مصدق طبق دستور فرماندار نظامی به احمد آباد تبعید شد.

7 - حسین امامی در اولین جلسه بازپرسی به قتل هژیر اعتراف کرد و اظهار نمود بر من مسلم شد وجود هژیر برای مملکت ضرر دارد لذا درصدد کشتن او برآمدم و قریب دو ماه بود که اسلحه شبانه روز با من بود تا بالاخره روز سوم عاشورا توانستم برنامه خود را اجرا کنم.

8 - دادگاه نظامی به ریاست سرهنگ جهانشاهی قاجار و دادستانی سرهنگ جهانگیری محاکمه حسین امامی را آغاز و سرانجام حکم اعدام را صادر کردند. امامی از تجدید نظر خودداری نمود و اظهار کرد تجدید نظر باعث اتلاف وقت است.

9 - حسین مکی طبق ماده پنج حکومت نظامی بازداشت شد.

10 - سحرگاه امروز حکم اعدام حسین امامی به مرحله اجرا درآمد.

11 - قرائت آراء انتخابات تهران متوقف گردید. انجمن نظارت بطلان آراء ماخوذه را اعلام نمود.

12 - سید محمد صادق طباطبائی رئیس انجمن نظارت طی اعلامیه ای فساد در انتخابات را تایید نمود.

13 - جبهه ملی ایران به لیدری مصدق تشکیل گردید.

14 - سرلشگر فضل الله زاهدی به ریاست شهربانی منصوب شد.

15 - ابراهیم حکیمی به وزارت دربار تعیین شد.

16 - انتخابات تبریز باطل شد و انجمن نظارت منحل گردید.

آذر ماه

1 - در آمل هنگام اخذ رای برای انجمن شهر بیش از یکصد نفر در زدوخورد مجروح شدند.

بهمن ماه

1 - میتینگ بزرگی در میدان بهارستان با حضور گسترده مردم تشکیل شد. ابتدا دکتر محمد مصدق (که از تبعید احمدآباد بیرون آمده بود) در باب ابطال انتخابات گذشته تهران سخن گفت و به افتتاح مجلس قبل از انتخابات تهران اعتراض کرد.

اسفند ماه

1 - هیئت رئیسه مجلس با شاه ملاقات و آمادگی مجلس را برای کار اعلام داشتند. در این دیدار شاه از مجلسین خواستار حقوقی برای خود شد که مجلس موسسان در اصل 49 برای شاه منظور نموده بود.

2 - محمد ساعد از نخست وزیری کناره گیری کرد.

لینک های شماره های گذشته:

1 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/862/bala.htm

2 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/863/bala.html

3 – https://www.rahetudeh.com/rahe.../2022/janve23/864/bala.html

4 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/865/bala.html

5 - https://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/866/bala.html

6 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/867/bala.html

7 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/janve23/868/bala.ht

8 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/febrie23/869/bala.htm

9 – http://www.rahetudeh.com/rahe.../2022/febrie23/870/bala.html

10 – https://www.rahetudeh.com/.../2022/febrie23/index871.h