جاده های ابریشم گوناگون و بخش های جداگانه

روسیه (2)

نخستین گام ساخت "خط لوله گاز سیبری"[1] به درازای 3.000 کیلومتر از روسیه به شمال شرق چین در دسامبر 2019 آغاز شد. بر پایه برنامه ریزی های انجام شده، این خط لوله در سال 2025 به بهره برداری خواهد رسید و می تواند سالانه نزدیک به 38 میلیارد متر مکعب گاز را از روسیه به چین برساند در حالی که بیشینه حمل گاز دو خط لوله نورد استریم یک و دو، رویهم بیش از 110 میلیون متر مکعب نیست. 

در برابر نفت و گاز، چین کالاهای مصرفی و صنعتی را به روسیه  صادر می کند. تاکنون سرمایه گذاری مستقیم تنها در کارخانه های خودروسازی و تولیدی صورت گرفته است. هدف روسیه از پیوستن به "بی. آر. آی."، نوسازی و گسترش زیر ساخت های حمل و نقل و لجستیک، سرمایه گذاری مشترک دربنیانگذاری بنگاه هایی با فناوری های پیشرفته وهمچنین پیشرفت بخش های خاور دور این کشور بود.

چین در آغاز هدف کار و کوشش خود را بیشتر در آسیای میانه، یعنی جمهوری های پیشین اتحاد جماهیر شوروی دنبال می کرد و همین بدگمانی مسکو را برانگیخت که شاید چین به دنبال  کاهش نفوذ مسکو در آسیای میانه است. ولی پس از آنکه از سال 2013 و 2014، چین کانون تلاشهای خود را بر روی ادغام در اتحادیه اقتصادی اوراسیا بنا نهاد، این بد گمانی ها به کنار رفت.

در سال 2021، چین بزرگترین همکار بازرگانی روسیه و روسیه نیز یکی از مهمترین همکاران اقتصادی چین بود. داد وستد دو کشور اکنون به 108 میلیارد دلار رسیده است. در حالی که صادرات روسیه به چین در سال 2000 تنها پنج در صد بود، اندازه آن تا سال 2018 به 12.5 درصد افزایش یافت. از سوی دیگر در همین دوره، اندازه واردات کالاهای چینی به روسیه از 2.8 درصد به 22 درصد افزایش یافته است.

بهره روسیه از صادرات و واردات با چین برای سالها نزدیک به دو درصد بوده است. چونکه بازرگانی فرامرزی روسیه یک سویه و بر پایه فروش نفت و گاز استوار بود (75 تا 80 درصد صادرات)، همکاری های این کشور در طرح "کمربند ـ جاده"،  که هدف آن پیشرفت اقتصادی همه کشورهای شریک اعلام شده بود، برای روسیه دستاوردهای اندکی داشت. هنگامی که هیچ کارخانه و بنگاه صنعتی تازه ای ساخته نشود، امید زیادی به پیشرفت نمی توان داشت. این دشواری بویژه در بخشهای خاور دور روسیه بیشتر به چشم می خورد.

در چارچوب جاده ابریشم نوین، "وزارتخانه پیشرفت خاور دور" در روسیه پایه گذاری شد تا این کمبود را جبران کند.

این وزارتخانه درحال برنامه ریزی برای ساخت شهرهای تازه ای است که در آنها منطقه های ویژه اقتصادی نیز پیش بینی شده است و شرکت های چینی نیز در این شهرها جای خواهند گرفت. برنامه هایی برای سرمایه گذاری های مشترک در این منطقه های ویژه با هدف گسترش اقتصاد دیجیتال، یکپارچه سازی دیجیتال، ساخت هواپیماهای غیرنظامی، کارخانه های خودرو سازی، کارخانه های شیمیایی و دارویی، مهندسی سنگین و متالورژی پیش بینی شده است.

روند صادرات چین به روسیه در این سالها از کالاهای مصرفی به سود کالاهای سرمایه ای، ماشین آلات و فناوری های نوآورانه تغییر کرده و اندازه آن نیز به 60 درصد نزدیک شده است. همکاری در زمینه" فناوری های آینده" نیز ادامه سمتگیری در سرمایه گذاری های مستقیم را دگرگون می کند، زیرا برای مبارزه با گرمایش بیشتر زمین، پیوسته تقاضا برای سوخت های فسیلی کاهش می یابد و پیمان نامه های خرید و فروش دراز مدت هم نمی توانند این روند را دگرگون کنند. رهبری روسیه از این  روند آگاه است و راهکارهایی را برای بهبود سیاست های اقتصادی خود در دستور کار دارد.

همکاری میان جمهوری خلق چین و فدراسیون روسیه بسیار فراتر از پروژه های جاده ابریشم نوین است. این همکاری ها به سود هر دو کشور است که با یکدیگر در زمینه های اقتصادی، سیاسی و نظامی همکاری های راهبردی داشته باشند، بویژه که ایالات متحده و هم پیمانانش هر دو کشور را "هماوردهای راهبردی" خود خوانده اند. در نشست سران ناتو در ژوئن 2021 گفته شد که هر چند چین و روسیه "مخالف" و یا "دشمن" شمرده نمی شوند ولی باید "نفود جهانی" آنها زیر کنترل باشد.

در چارچوب "کمربند ـ جاده"، هر دو کشور به انجام پروژه های لجستیک، کارخانه های فرآوری و کشاورزی روی آورده اند. برای نمونه شرکت های چینی در ساخت و ساز کانون های لجستیکی که  باید در گرهگاه های بخشی از جاده ابریشم در خاک روسیه ساخته شود، همکاری دارند ویا در "مورمانسک"[2] که در کرانه دریای شمال روسیه جای گرفته است، شرکت چینی "پلی گروپ"[3]، 275 میلیون یورو در ساخت یک نیروگاه ذعال سنگ به گنجایش 18 میلیون تن در سال سرمایه گذاری کرده است. همچنین در" بلی رست"[4] در نزدیکی مسکو، شرکت چینی بندر ساز "لیائونینگ "[5] با همکاری شرکت راه آهن روسیه، یک پایانه کانتینری را به مبلغ 280 میلیون دلار ساخته است.

خودروساز چینی "گریت وال موتور"[6] خود روی "اس. یو. وی" را به نام "هاوال"[7] در "تولا"[8] می سازد و  شرکت "هایر"[9] که با در دست داشتن 16.5 درصد بازار، بزرگترین سازنده لوازم خانگی بزرگ است، یک کارخانه ماشین لباسشویی را در روسیه به سرمایه گذاری 267 میلیون یورو راه اندازی کرد. افزون بر این، "هایر" یک کارخانه هوشمند نیز برای ساخت لوازم خانگی در جمهوری خودمختار تاتارستان در بخش اروپایی روسیه به ارزش 400 میلیون یورو خواهد ساخت.

برای ساخت و سازهای دالان حمل و نقل بخش غربی چین به اروپا، رویهم 10.4 میلیارد دلار هزینه شده که 60 درصد این هزینه از سوی دولت روسیه پرداخت شده است.  بخش روسی بزرگراه "مریدیان"[10]، میان قزاقستان و بلاروس  بیش از 2.000 کیلومتر است و نزدیک به 9.5 میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. (جاده میان چین غربی و اروپای غربی روی هم 8.500 کیلومتر است).  با سرمایه گذاری 1.27 میلیارد یورو در محل فرودگاه پیشین "توشینو" در مسکو، یک کانون بازرگانی ـ صنعتی به نام "شهر روتچ"[11]بنا خواهد شد که چندین شهرک صنعتی را نیز در خود جای خواهد داد. از همه چشمگیرتر، همکاری های پژوهشی دو کشور زیر چترابرپروژه "کمربند ـ جاده" است. انجمن دانشگاه‌های فنی روسیه و چین و شرکت الکترونیک "هووایی"، برای ساخت یک کانون همکاری میان دو کشوربه نام "دره هوش" برنامه ریزی می کنند که در آن دانشمندان هر دو کشور با هم به کارهای پژوهشی خواهند پرداخت. افزون بر این، صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه و شرکت سرمایه گذاری چین یک میلیارد دلار در یک صندوق نوآوری پژوهشی و فنی مشترک برای پیشرفت و گسترش هوش مصنوعی، ساخت کالاهای های نوین و فناوری های فضایی سرمایه گذاری می کنند. 

یکی از مهمترین پروژه های جاده ابریشم نوین تا به امروز، نوسازی ریل های راه آهن از مسکو تا مرزهای چین و قزاقستان بوده است، به گونه ای که قطارهای با سرعت بالا بتوانند میان چین و اروپا با سرعت رفت و آمد کنند.

در سال 2018، چین و روسیه راهبرد مشترکی را برای باز کردن مسیر دریایی شمال در پیش گرفتند که آن را "جاده ابریشم قطب شمال" نامیدند. بر پایه این پروژه،  چین زیرساخت های لجستیکی بایسته را در بندرهای روسیه خواهد ساخت و دو کشور با همکاری یکدیگر کوتاه ترین مسیر دریایی بین آسیا و اروپا را خواهند گشود.

بهره های این همکاری های فزاینده، در بازرگانی میان دو کشور بازتاب یافته است، به گونه ای که داد و ستد میان چین و روسیه در سال 2021، نزدیک به 30 درصد از سال 2020 افزایش یافته و توانایی سیستم حمل ونقل کنونی میان دو کشور به مرزهای تاب آوری خود نزدیک شده است. 

همکاری اقتصادی با یک داد و ستد فرهنگی نیز همراه بوده است. هم اکنون نزدیک به 35.000 دانشجوی چینی در روسیه و 20.000 دانشجوی روس در چین درس می خوانند. دوباره زبان روسی در مدرسه ها و دانشگاههای چین آموزش داده می شود. پیش از همه گیری کرونا، بیش ازدو میلیون گردشگر روسی به چین سفر داشتند و 1.8 میلیون چینی  نیز از روسیه دیدن کردند. رد پای این داد وستدهای فرهنگی در شناخت دو سویه مردمان دو کشور نیز پدیدار شده است. در سال 2012، تنها 16 درصد از روس ها، چین را دوست روسیه می دانستند، در حالی که این عدد در سال 2019، برابر با 42 درصد بود.

مغولستان

مغولستان در میان روسیه و چین جای گرفته است. این کشور بزرگ  با مساحت 1.5 میلیون کیلومتر مربع، جمعیت بسیار اندک 3.2 میلیون نفری را در خود جای داده است. مرزهای این کشور را خشکی فرا گرفته و به دریا راه ندارد. مغولستان دارای کانسارهای بزرگ ذغال سنگ و دیگر فلزها است که تا کنون بسیاری از آن ها دست نخورده باقی مانده است زیرا صنعت این کشور پیشرفت کمی داشته، و بیشتر مردم این دیاراز راه دامداری زندگی می کنند و زیر ساخت های کنونی این کشورنیزیادگارکشورهمسایه پیشین یعنی اتحاد جماهیرشوروی است. در این میان جنوب این کشور هیچگونه زیر ساخت حمل و نقل نداشت. پس از دگرگونی های سیاسی و در آسیای میانه، دولت مغولستان نیاز به سرمایه گذاری فرامرزی داشت و برای اینکه وابسته نشود، به کشورهای دورتر روی آورد. ژاپن، کره جنوبی و ایالات متحده به سرمایه گذاری در این کشورگرایش نشان دادند.

با اینهمه، این کشور یکی از مهمترین مسیرها در ساختار راه ابریشم نوین است. من در جایگاه مدیریک پروژه با سرمایه گذاری مشترک در مغولستان کار کرده ام. در آن هنگام بازرگانی با غرب چیرگی داشت و از چین دوری می کردند. گمان می کنم که پس ازبه راه افتادن ابتکار "کمربند ـ جاده"، این دیدگاه بدبینانه  دچار دگرگونی شده باشد. در سال 2005، کمتر از نیمی از صادرات مغولستان به چین می رفت ولی اکنون چین وارد کننده 90 درصد از صادرات مغولستان است که 70 درصد از آن مس و 20 درصد باقیمانده نیز فرآورده های دامی و ذغال سنگ است. 

این صادرات از مسیر راه آهن" اولان باتار"[12] (پهلوان سرخ)  به "ناوشکی"[13] در مرز چین انجام می شود.

برای بهره برداری بیشتر از ذخیره های مواد خام و کانسارها وهمچنین برای جابجایی آنها، گسترش راه های حمل و نقل در مغولستان گریز ناپذیر است، زیرا مهمترین سرچشمه درآمد این کشورافزون بر صادرات مواد خام و فرآورده های دامی، ترانزیت ریلی است. نوسازی جاده ها و راه های آهن که از سال 2005، در چارچوب "بی. آر. آی."، گسترش یافته اند، حجم جابجایی کالاها را تا 70 درصد افزایش داده اند.

این مسیر ترابری مهمترین "دالان اقتصادی چین ـ مغولستان ـ روسیه"[14] است که از شهرهای مرزی روسیه و مغولستان  آغاز می شود و به بندر "تیانجین" در شمال شرقی چین می رسد. درچارچوب «بی. آر. آی.»، بخش مغولی این مسیر به درازای1111 کیلومتر نوسازی و دو خطی و برقی شد. هزینه این ساخت و ساز برای چین نزدیک به 4.4 میلیارد دلار بود. هم اکنون نیز برای بهره برداری از بزرگترین کانسارهای ذغال سنگ جهان و کانسارهای مس پیرامون "تاوان تولگای" و "اویو تولگوی"[15] و همچنین برای گسترش راه آهن و افزایش صادرات مواد خام، گفتگوهایی با "بانک پیشرفت چین"[16]و "سامانه راه آهن چین" در جریان است.

بیشترکانسارهای مغولستان در جنوب این کشورجای گرفته اند و آنجا بدون زیرساخت حمل و نقل است و ازهمین روی تاکنون برای بهره برداری از آنها سرمایه گذاری نشده است. "بی. آر.آی" می تواند براین کاستی چیره شود و اقتصاد مغولستان را شکوفا کند.

دولت مغولستان در تلاش است تا  با همکاری شرکت های چینی ودر پیوند با پروژه جاده ابریشم در ساخت کارخانه های تولید فرآورده های دامی مانند پشم ریسی، تولید کرک و چرم سازی سرمایه گذاری کند و در کشور شغل و محل کار ایجاد کند.

مغولستان همانند دیگر کشورهای آسیای میانه از پروژه "کمربند ـ جاده"، سودهای چند جانبه ای می برد.از یک سو با گسترش زیرساخت های حمل و نقل، بازرگانی بین المللی خود را گسترش می دهد و از سوی دیگرکانی ها و کانسارهای دست نخورده خود را به بهره برداری می رساند و در پایان با درآمدی که بدست می آورد، می تواند در پیشرفت و گسترش کارخانه ها و بنگاه های تولیدی و ایجاد شغل سرمایه گذاری کند.

از آنجایی که کوشش های ایالات متحده برای محاصره چین با قزاقستان، تاجیکستان، قرقیزستان و افغانستان کامیابی اندکی داشت، این کشور بیش از پیش به مغولستان روی آورده است. تلاش های پیگیرانه دیپلماتیک آمریکایی ها در میان دولتمردان مغولستان به گونه ای است که این کشور، اکنون آمریکا را سومین همسایه خود پس از روسیه و چین به شمار می آورد وازاین کشور برای "تعادل و همسنگی" با چین و روسیه بهره می برد. از این رو هیچگونه نیروی نظامی فرامرزی در مغولستان وجود ندارد و این کشور به هیچ گروهبندی نظامی وابسته نیست.

        پیج فیسبوک راه توده