راه ابریشم نوین – بخش بیستم

سنگ اندازی

بر سر راه

ساخت راه آهن

قزاقستان ـ ترکمنستان ـ ایران

برگردان: م. مهرجو

جاده های ابریشم گوناگون و بخش های جداگانه

قزاقستان (1)

در آسیای میانه کشورهایی با پسوند "ستان" مانند قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و ایران جای گرفته اند.

پیرامون کشورهای آسیای میانه اتحاد جماهیر شوروی پیشین و افغانستان را خشکی فرا گرفته است و از این رو پیوندی با راه های بازرگانی آبی ندارند. در دهه های پیشین پیوندهای بازرگانی و حمل و نقل آنها بر پایه نیازها و توانایی های اتحاد شوروی فراهم می شد.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این کشورها به خودگردانی دست یافتند ولی هنوز به استقلال نرسیده بودند، زیرا پیوندهای زیادی با روسیه داشتند. از سوی دیگر ناسیونالیسم در این کشورها روند خودیابی را آغاز نمود و گرایش های ملی گرایانه که در کشور چند ملیتی اتحاد شوروی زیر فشار بودند و یا نادیده گرفته شده بودند، فواران کرد و این خود را در خشونت و سرکوب دیگر گروه های قومی نشان داد. در این میان درگیری هایی نیز بر سر راه های حمل و نقل و انرژی و بهره برداری از کانسارها نیزروی داد.

اکنون و پس از دو دهه، این کشورها که بیشتر شهروندان آنها مسلمان هستند، به استقلال سیاسی دست یافته اند ولی پیوندهای اقتصادی آنها با روسیه و چین نه تنها کاهش نیافته، بلکه بیشترهم شده است.

جدول زیر تفاوت ها را در میان این کشورها نشان می دهد:

درصد جمعیت مسلمان	رتبه جهانی	سرانه تولید ناخالص داخلی به میلیارد دلار	جمعیت به میلیون	کشور
97	158	1349	221	پاکستان
99	188	507	38	افعانستان
89	152	1742	33	ازبکستان
70	73	9750	19	قزاقستان
90	172	873	9	تاجیکستان
80	159	1323	6.6	قرقیزستان
94	84	7724	6	ترکمنستان
0.5	69	10522	1400	چین

چنانکه می بینیم، در میان 213 کشور جهان، به جز قزاقستان، همه کشورهای "ستان" در شمار تنگدست ترین کشورها هستند و همچنین این کشورها در میان خود نیزبسیار ناهمگونند و در استانداردهای زندگی با هم یکسان نیستند. برای نمونه سرانه تولید ناخالص داخلی قزاقستان نزدیک به ده برابر تاجیکستان است.

در همه این کشورها مردمانی با ریشه های گروه های گوناگون قومی زندگی می کنند که گرایش های مذهبی گوناگونی را در آیین اسلام نمایندگی می کنند. هفتاد سال زندگی در اتحاد شوروی و رد گرایش های مذهبی، روند پیشرفت اقتصادی و اجتماعی را پس از استقلال در این کشورها دشوارتر کرده است.

منطقه آسیای میانه دارای کانسارهای بزرگ، نفت و گاز است و زمین های آن برای کشت پنبه و غلات نیز بسیار بارور است. آنچه که پیشرفت این کشورها را در بهره برداری از این کانی ها و توانایی ها با دشواری روبرو کرده است، کمبود زیرساخت ها است و از همین روی استانداردهای زندگی مردم در این کشورها به کندی بهبود می یابد.

در دهه نود، کشورهای غربی و بیش از همه آمریکایی ها بر این باور بودند که کشورهای آسیای میانه بیدرنگ، نمونه دموکراسی پارلمانی دلخواه آنان را خواهند پذیرفت و درهای خود را بروی نئولیبرالیسم خواهند گشود. بر پایه همین پندارها بود که برای آنچه که خود به آن "ملت سازی" می گویند، تلاش کردند و در پایان هم شکست خوردند. مهمترین و بارزترین نمونه آن در افغانستان بود که سرانجام ناگزیر شدند که از آنجا در تابستان 2021 بگریزند.

از این رو این کشورها با علاقه مندی به پیشوازاندیشه زنده کردن دوباره راه ابریشم باستانی شتافتند، زیرا در این پروژه، پیشرفت در سایه همکاری بود. چینی‌ها نمی‌خواستند همانند آمریکایی ها اندیشه های خود را گسترش دهند و ساختار اجتماعی خود را بردیگر کشورها سربار کنند. آنها می خواستند که بر پایه سود همگان بدون وابستگی یکسویه، به دیگران یاری کنند تا به خودشان نیز یاری رسانده باشند.

پیش از ابتکار "کمربند ـ جاده" (بی. آر.آی)، میان چین و کشورهای آسیای میانه همکاری های دو سویه ای وجود داشتند که می توانستند پایه و زیربنای این ابر پروژه بشوند. نخستین همکاری های چین با کشورهای آسیای میانه به سالهای 1990 تا 2013 باز می گشت که در آن دوران این همکاری ها درگسترش راه آهن و ساخت لوله های نفت و گاز از قزاقستان و ترکمنستان برای صادرات به چین استوار بود. برای نمونه در سال 1997، چین "پیمان نامه" ساخت یک خط لوله گازی را بدست آورد که از ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان به چین می رسید.

پس از سال 2000، کانون سرمایه گذارها در تاجیکستان و قرقیزستان بر حمل و نقل، تولید و فروش برق استوار شد. شرکت‌های خصوصی و دولتی کوچک و میانه حال، بیشتر به دنبال بهره‌ گیری در بازارهای محلی بودند، زیرا هماوردی در بازارهای چین، نیازمند توانمندی هایی بود که تنها شرکت های بزرگ می توانستند از پس آن برآیند و آنان در چنین جایگاهی نبودند. گام سوم این همکاری ها، گسترش و پیشرفت یک مسیر حمل و نقل کارآمد بود که بتواند با کارخانه های صنعتی و بنگاه های بازرگانی پیشرفته همراه شود و این همان اندیشه راه ابریشم نوین بود.

با این همه، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان در بالای لیست سیاهه فاسدترین کشورهای جهان جای داشتند (و دارند). رشوه خواری و فساد مالی که بر اقتصاد این کشورها چیره شده است، شرکت های چینی را نیز به کام خود کشیده و آلوده کرده است و همین به ازدست رفتن خوشنامی چین در میان مردم بومی انجامید. افزون بر این شورش ها و اعتصاب هایی نیز به دلیل زیر پای نهادن قانون کار، دستمزدهای نابرابر و گرایش های ناسیونالیستی رخ داد که گرایش های ضد چینی را در این کشورها افزایش داده است. برای زدودن چنین زنگارهایی از پروژه کمربند ـ جاده، می بایستی که کارهای زیادی انجام می شد.

تا سال 2021، سه دالان حمل و نقل از چین به کشورهای آسیای میانه برنامه ریزی شده و به انجام رسیده اند:

1. دالان شمالی (چین، قزاقستان، روسیه، اروپای غربی)

2. دالان میانی با سه مسیر(چین - قزاقستان - آذربایجان - گرجستان – ترکی، چین - قزاقستان - ازبکستان، ترکمنستان – ایران، و چین - قرقیزستان - ازبکستان - ترکمنستان - ایران)

3. دالان جنوبی (چین - قرقیزستان - تاجیکستان - افغانستان - پاکستان ـ ایران).

تا سال 1990 همه راه های حمل و نقل و بازرگانی کشورهای آسیای میانه در پیوند با اتحاد جماهیر شوروی بود که آنها خود بخشی از آن بودند. فروپاشی این اتحادیه، نه تنها سمتگیری سیاسی اجتماعی این کشورها را دگرگون کرد، بلکه به ایجاد پیوندهای نوین بازرگانی و اقتصادی آنها با دیگر همسایگان نیز انجامید.

قزاقستان کشوری است که بیشترین بخش های آن را مرغزارهای گسترده فرا گرفته است. این کشور پهناور 19 میلیون نفری با کمترین فشردگی جمعیت در جهان میان چین، روسیه، قرقیزستان، ازبکستان و دریای مازندران جای گرفته است و از این رو می تواند در حمل و نقل جایگاه شایسته ای داشته باشد. نه تنها راه چین به اروپای غربی از آنجا می گذرد، بلکه شاخه هایی از این راه ها به کشورهای جنوب آسیا می رسد. از این روی قزاقستان در ابتکار "بی آر آی" یک گرهگاهو جایگاه ویژه ای دارد.

سه دالان حمل و نقل اقتصادی از این کشور می گذرد:

1. پیوند حمل و نقل شمالی و جنوبی یعنی چین- قزاقستان – روسیه - شرق و غرب اروپا

2. پیوند ریلی ـ دریایی میانی یعنی مسیر بین المللی آنسوی قفقاز به بندر "آکتان" در کرانه دریای مازندران و از آنجا به باکو در جمهوری آذربایجان و سپس به گرجستان و در پایان به بندر های ترکیه و یا از باکو به ایران و سپس به بندر های ترکیه.

3. پیوند ریلی جنوبی که از قزاقستان به ترکمنستان و از گذرگاه سرخس به ایران می رود و در سال 2016 گشوده شد. مسیرازبکستان، ترکمنستان به ایران کوتاه تر است ولی تاکنون شرکت های راه آهن درگیر نتوانسته اند به تفاهم دست یابند.

لینکهای شماره های گذشته:

1 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/april/875/tarjome.html

2 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/april/876/chin.html

3 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/april/877/chin.html

4 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/may/878/chin.html

5 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/may/879/tarjome%20chin.htm

6 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/may/880/tarjome%20chin.htm

7 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/may/881/tarjome%20chin.htm

8 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/may/882/tarjome.html

9 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/may/883/tarjome%20chin.htm

10 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/jon/884/tarjome.html

11 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2023/jon/885/tarjome%20chin.html