ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب 57 - بخش 34

آغازجنگ دوم جهانی

2 سال پیش از سقوط رضا شاه

دو سال مانده به سقوط رضاشاه، جنگ جهانی دوم، عملا با حمله آلمان به لهستان آغاز میشود. تغییرات در ارگان های نظامی و غیر نظامی ایران نیز آرایش نظامی و جنگی به خود می گیرد. رضاشاه سعی می کند از انگلستان هواپیماهای جنگی بخرد اما انگلستان با آگاهی از تمایل و یا پیش بینی تمایل رضاشاه برای پیوستن به آلمان هیتلری با این در خواست موافقت نمی کند و در خلیج فارس به بهانه دفاع از مناطق نفت خیز،آماده اشغال جنوب ایران می شود. رضاشاه طرح مشترک جنگ با اتحادشوروی را به انگلیس ها می دهد اما این طرح را نیز انگلیس ها نمی پذیرند.

شوروی وحشت زده از آنچه درحال وقوع بود، ابتدا با آلمان بر سر لهستان معامله می کند و برای خود زمان جهت آمادگی نظامی برای مقابله با تهاجم ارتش آلمان می خرد. سازمان و تشکیلات امنیتی ایران بدستور رضا شاه زیر سلطه ارتش در آمده و از زیر نظارت مجلس فرمایشی کاملا بیرون می آید. همین طرح در زمان محمدرضا شاه دنبال شد و ساواک شکل گرفت و در جمهوری اسلامی نیز اداره اطلاعات سپاه عملا تبدیل به سازمان امنیت جمهوری اسلامی شده است. در همین سال، یعنی سال 1318 یک قیام نظامی در دانشکده افسری ارتش کشف می شود که رهبر آن بنام سرهنگ جهانسوز تیرباران می شود. در هیچ گوشه ای از تاریخ دوران رضاشاه در باره این قیام و انگیزه های آن مطلبی منتشر نشده است و این یکی از نقاط کور دوران استبداد رضاشاه است. دو قتل بر مجموعه قتل های سیاسی دوران رضاشاه افزوده می شود. قتل ارانی در زندان و قتل فرخی یزدی که او نیز در زندان و با آمپول هوا به قتل رسید. عبدالحسین میرزا (پدر مریم فیروز) نخست وزیر اسبق دوران سلطنت قاجارها در همین سال و در سن 88 سالگی فوت می کند. چهره ای ملی که رضاشاه در دورانی که قزاقی ساده بود، گارد مقابل خانه او بود. رضا شاه دو فرزند او را در دوران سلطنت خود کشت و اگر نبود زیرکی عبدالحسین میرزا او نیز به جمع قربانیان رضا شاه می پیوست. در همین سال سر شماری جمعیت ایران انجام شده و معلوم می شود که جمعیت ایران کمی بیش از 18میلیون است. از طرح های اصلاحی سالهای اول سلطنت رضا شاه دیگر خبری نیست. مرتب وزرا و روسای مجلس سقوط می کنند و رضاشاه روسای دیگری را جانشین آنها می کند. چند ده کیلومتری خط آهن راه اندازی و چند ده کیلومتر جاده افتتاح می شوند اما دیگر این نوع طرح ها از نفس افتاده است.

سال 1318

فروردین ماه

1 - اولین قطار مسافربری از تهران به اهواز حرکت کرد و بهره برداری راه آهن سراسری ایران شروع شد.

2 - اداره کل امنیه مملکتی به تابعیت ارتش در آمد و نواحی و هنگ های ولایات تابع لشگرهای ارتش شدند.

3 - به فرمان شاه سرهنگ حاج علی میرزا و سرهنگ حسن ارفع به درجه سرتیپی ارتقاء یافتند.

4 - ملک غازی اول پادشاه عراق بر اثر تصادف اتومبیل درگذشت.

5 - انتخاب هیئت رئیسه مجلس تجدید شد و در نتیجه حسن اسفندیاری به ریاست و مرتضی قلی بیات و دکتر هادی طاهری به نیابت انتخاب شدند.

6 - ایتالیا به آلبانی حمله کرد. پادشاه آن کشور گریخت و آلبانی به دست ایتالیا افتاد.

7 - ولیعهد و همراهان که برای انجام مراسم عقد و ازدواج به مصر عزیمت کرده بودند وارد بندر شاهپور شدند.

8 - فرمان انتخابات دوره دوازدهم صادر گردید.

اردیبهشت ماه

1 - سومین دوره اجلاسیه شورای دائمی پیمان سعد آباد به ریاست مظفراعلم وزیر امور خارجه در ساختمان جدید وزارت خارجه تشکیل شد.

2 - انجمن نظارت انتخابات تهران در فرمانداری تشکیل شد و حسن اسفندیاری به ریاست انتخاب گردید.

خرداد ماه

1 - لایحه دولت مبنی بر سرشماری جمعیت ایران از تصویب مجلس شورای ملی گذشت.

2 - سازمان هواپیمایی کل کشور تشکیل گردید. ریاست هیئت مدیره سازمان مزبور بر عهده ابراهیم قوام شیرازی قرار گرفت.

3 - انتخابات دوره دوازدهم قانونگذاری در تمام کشور شروع شد.

4 - خط آهن گرمسار به سمنان با حضور هیئت وزیران و نمایندگان مجلس توسط وزیر گشایش یافت. طول این خط 113 کیلومتر است. مجموع هزینه ساختمانی این خط 74 میلیون ریال شده است.

تیر ماه

1 - هیئتی به ریاست ابراهیم قوام و عضویت نصرالله انتظام رئیس اداره سوم سیاسی و سرهنگ نصرت الله معتضدی فرمانده هنگ سوار فوزیه برای شرکت در عروسی ولیعهد ایتالیا به رم رفتند.

2 - قرارداد اصلاح خط مرزی بین ایران و ترکیه که در خرداد 1316 به امضاء نمایندگان مختار دولتین رسیده بود مبادله شد.

3 - قانون تصفیه امور ورشکستگی از تصویب مجلس شورای ملی گذشت.

مرداد ماه

1 - باشگاه هواپیمایی تاسیس گردید.

2 - قاسم صوراسرافیل کفیل شهرداری تهران از خدمت معاف شد و به جای وی غلامحسین ابتهاج کفیل شهرداری شد.

شهریور ماه

1 - آدولف هیتلر در پارلمان آلمان نطقی ایراد نمود و به بهانه اینکه لهستان در مرزهای آلمان دست به تجاوز زده و در واقع به علت اینکه پیشنهادهای آلمان را درباره الحاق دالان دانزیک به آلمان نپذیرفته دستور حمله به لهستان را صادر کرد.

2 - دولت های فرانسه و انگلیس طی یادداشت های اعتراض آمیزی به آلمان اخطار کردند که نیروهای خود را از لهستان خارج نماید.

3 - به دنبال حمله آلمان به لهستان در تهران اعلامیه ای منتشر شد و دولت ایران اعلام بیطرفی نمود.

4 - سیلوی بزرگ تهران و کارخانه بلورسازی افتتاح شد. گنجایش سیلو شصت و چهار هزار تن می باشد.

5 - دولت انگلستان علیه آلمان وارد جنگ شد و ارتش فرانسه نیز به آلمان حمله کرد.

6 - دولت انگلستان بنادر آلمان را تحت محاصره اقتصادی گرفت.

7 - به کلیه دانشجویان مقیم اروپا دستور داده شد هر چه زودتر از راه وین – بوداپست و استانبول به ایران مراجعت نمایند.

8 - نیروهای شوروی وارد خاک لهستان شدند.

9 - لهستان سقوط و خاک آن کشور به تصرف سربازان آلمانی و شوروی در آمد.

10 - مجلس یازدهم خاتمه یافت.

مهر ماه

1 - سفیرکبیر جدید دولت اتحاد جماهیر شوروی استوار نامه خود را تسلیم نمود.

2 - نخستین دسته داوطلبان هواپیمائی کشور فارغ التحصیل شده گواهینامه گرفتند. این دسته ده نفر بودند که سه نفر از آنها زن و هفت نفر مرد بودند.

3 - ورشو پایتخت لهستان به دست نیروهای آلمان افتاد.

4 - دولت آلمان با اتحاد جماهیر شوروی قراردادی امضاء کرد که بر اساس آن دولت شوروی اجازه می داد که کالاهای آلمانی از طریق شوروی به ایران صادر شود.

5 - فرخی یزدی مدیر روزنامه طوفان و نماینده سابق مجلس در زندان قصر تلف شد. وی توسط آمپول هوا که بوسیله پزشک احمدی تزریق گردید به قتل رسید.

6 - باقر کاظمی به سفارت ایران در ترکیه و علی سهیلی به سفارت ایران در افغانستان منصوب شدند.

آبان ماه

1 - آئین گشایش دوازدهمین دوره مجلس انجام شد.

2- محمود جم رئیس دولت از خدمت معاف شد.

3 - دکتر احمد متین دفتری نخست وزیر گردید.

4 -محمود جم به وزارت دربار منصوب شد. از سال 1311 که تیمور تاش از وزارت دربار عزل شده بود تا انتخاب محمود جم وزارت دربار وزیر نداشت.

5 - حاج میرزا یحیی دولت آبادی از سران مشروطه و نماینده ادوار اولیه مجلس و صاحب تالیفات عدیده در تهران در گذشت.

6 - دولت ایران در مورد فشارهای شوروی بر ایران و خطر آن بر روابط ایران و آلمان به برلین هشدار داد.

7 - راه شوسه شاهرود گرگان که جمعا دویست کیلومتر می باشد افتتاح شد.

8 - محسن جهانسوز(سرهنگ) و عده زیادی از افسران و دانشجویان دانشکده افسری به اتهام قیام علیه امنیت کشور بازداشت شدند.

9 - عبدالحسین میرزا فرمانفرما رئیس الوزرای سابق ایران، نوه عباس میرزا نایب السلطنه و داماد مظفرالدین شاه در سن 88 سالگی درگذشت. حین الفوت از وی 32 فرزند باقی ماند. چهار تن از فرزندان وی در زمان حیات او درگذشتند. نصرت الدوله و سالار لشکر فرزندان وی قبلا از بین رفته بودند.

آذر ماه

1 - جنگ میان شوروی و فنلاند آغاز شد.

2 - ابوالحسن پیرنیا (معاضدالسلطنه) استاندار فارس به هنگام بازگشت از یک میهمانی به منزل خود در خیابان درگذشت. مرگ وی ظاهرا مشکوک به نظر رسید.

3 - سرتیپ مهدی قلی تاجبخش از ریاست اداره کل کشاورزی معاف شد و به جای وی مصطفی قلی رام رئیس انحصار دخانیات به ریاست کل کشاورزی منصوب شد.

4 - پیمان دوستی بین ایران و ژاپن به تصویب مجلس رسید.

دی ماه

1 - قانون آئین دادرسی و کیفری ارتش به تصویب کمیسیون قوانین دادگستری رسید.

2 - وزارت جنگ بریتانیا به ارتش هند دستور داد که لشگری را جهت اعزام و استقرار احتمالی در تاسیسات شرکت نفت انگلیس و ایران در خلیج فارس آماده سازد.

3 - دولت انگلیس به دولت هند دستور داد سه لشگر برای دفاع از مناطق نفت خیز ایران تدارک ببیند.

4 - به دستور رضاشاه ارتش به سرعت به احداث رشته استحکامی خود در مرزهای شمالی دست زد و تجهیزات و نفرات آنجا را تکمیل نمود.

بهمن ماه

1 - محمد علی مقدم وزیر مختار ایران در لندن به وزارت خارجه انگلیس پیشنهاد کرد یک پیمان دفاعی محرمانه بین ایران و انگلیس منعقد بشود. این پیمان خواسته شاه بود.

2 - سرتیپ احمد نخجوان کفیل وزارت جنگ با وابسته نظامی انگلستان در تهران ملاقات و مذاکره کرد و خواستار خرید 60 فروند بمب افکن جدید و شکاری رده اول شد. همچنین خواهان تنظیم طرح مشترک برای جنگ با روسیه گردید.

3 - دکتر تقی ارانی که به اتهام ترویج مرام کمونیستی به ده سال زندان محکوم شده بود در زندان قصر به بیماری تیفوس درگذشت. وی حین الفوت 36 سال داشت و تحصیلات خود را در آلمان در رشته فیزیک به اتمام رسانیده بود. دادگاه جنایی تهران که در سال 1321 برای محاکمه عمال شهربانی تشکیل گردید ادعانامه دادستان را مبنی بر قتل ارانی رد کرد و فوت او را طبیعی دانست.

اسفند ماه

1 - روسای ستاد انگلستان عدم موافقت خود را برای فروش هواپیما به ایران به اطلاع کابینه جنگی آن کشور رسانیدند.

2 - به مناسبت سرشماری در ایران امروز تعطیل عمومی شد و هیچکس حق خروج از منزل خود را نداشت.

3 - علی اصغر حکمت وزیر کشور مستعفی شد.

4 - راه آهن بین تهران و قزوین گشایش یافت.

5 - شوروی و فنلاند با وساطت آلمان صلح کردند.

6 -عهد نامه بازرگانی و کشتیرانی بین دولت ایران و دولت شوروی امضاء شد.

7 - محسن جهانسوز افسر دانشکده افسری به جرم قیام بر علیه امنیت کشور و سوء قصد بر علیه مشروطیت طبق حکم دادگاه نظامی صحرائی تیرباران گردید.

8 - محمد سروری کفیل وزارت دادگستری تقاضای سلب مصونیت از آقای وکیلی نماینده مجلس نمود. در همین جلسه این تقاضا به اتفاق آراء تصویب شد.

لینک های شماره های گذشته:

1 – http://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/862/bala.htm

2 – https://www.rahetudeh.com/rahetude/2022/desamr/863/bala.html