برگردان: م. مهرجو

جاده های ابریشم گوناگون و بخش های جداگانه

ازبکستان

این کشور در میان پنج کشور همسایه جای گرفته است وبا دالان ترانزیتی که از آن می گذرد، بازاری ارزشمند در آسیای میانه است. گسترش زیرساخت های ازبکستان، همانند 44 کشور دیگری در جهان که به دریا و کشتیرانی بین المللی دسترسی ندارند، از مهمترین پیش نیازهای پیشرفت کشور و رفاه مردمان آن است. در کنار" لیختن اشتاین"، ازبکستان تنها کشور در جهان است که نه تنها پیرامون آن را خشکی فرا گرفته است، بلکه همه کشورهای همسایه آن هم به دریای آزاد راه ندارند.

در سال 2016 وبا جابجایی در رهبری سیاسی ازبکستان، افزایش همکاری ها با چین آغاز شد. جمهوری خلق چین در چارچوب  ابر پروژه "بی. آر. آی"، بیش از 8 میلیارد دلار سرمایه گذاری و وام برای زیرساخت های حمل و نقل و پروژه های انرژی در اختیار ازبکستان نهاد.

راه آهن ازبکستان در حمل و نقل و ترانزیت میان قاره ای شمالی ـ جنوبی وهمچنین شرقی ـ غربی کالاها جایگاه مهمی دارد. بویژه پیوند شمال جنوب که می تواند این کشور را به افغانستان پیوند دهد و سپس از راه پاکستان و یا ایران به آبهای آزاد در دریای عمان و اقیانوس هند دسترسی بدهد.

در سپتامبر 2016، راه آهن پیوسته "چین ـ هیرتان" راه اندازی شد. "هیرتان" در مرز ازبکستان و افغانستان و در کرانه جنوبی "آمودریا" جای دارد. 

بزرگراه چین - قرقیزستان - ازبکستان تا دوشنبه در تاجیکستان ادامه یافته است. این بزرگراه زمان رفت و آمد را در این مسیرشش روز کاهش می دهد. همچنین این بزرگراه  برای پیشرفت و گسترش صنعت در ازبکستان بسیار مهم است. مهمترین صادرات ازبکستان نفت، گاز و طلا است. البته تا سال 2019 پنبه خام نیز یکی از کالاهای صادراتی این کشوربود ولی ازآن پس صادرات پارچه جای آن را گرفته است.

کانون سرمایه گذاری چینی ها در ساخت کارخانه های پارچه بافی، سیمان و فرآورده های شیمیایی است. در سال 2017 در چارچوب کمربند ـ جاده، نزدیک به 115 پیمان نامه به مبلغ 23 میلیارد دلارمیان چین و ازبکستان بسته شد و اکنون نزدیک به 1500 بنگاه چینی در ازبکستان کار می کنند. کارخانه های پارچه بافی که با وام های چینی ساخته شده اند، تا 90 درصد پارچه های خود را صادر می کنند که مهمترین بازار صادراتی آن نیز چین است.

یکی از بزرگترین پروژه های چین در ازبکستان ساخت پالایشگاه تولید گاز مایع است که 11.2 میلیارد دلار برای آن هزینه شده است. همچنین  یک کارخانه سودا، یک کارخانه کود شیمیایی و یک نیروگاه برق هنوز در حال ساخت است.

هم اکنون حجم بازرگانی میان ازبکستان و چین در چارچوب جاده ابریشم نوین ازداد و ستدهای این کشور با روسیه، ترکیه و کره جنوبی پیشی گرفته است. ازبکستان با کشورهای قفقاز پیمان "بازرگانی آزاد" بسته است و با ترکیه نیز در حال گفتگو است.

ترکمنستان

ترکمنستان با مساحت نزدیک به نیم میلیون کیلومتر مربع و کمتر از شش میلیون نفرجمعیت، یک کشور بیابانی کم جمعیت است. 95 درصد از خاک آن بیابان و قلوه سنگ است ولی دارای چهارمین میدان های بزرگ گاز طبیعی در جهان است. این کشور از غرب با دریای مازندران، از جنوب شرقی با افغانستان، از جنوب غربی با ایران و از شمال شرقی با قزاقستان و ازبکستان همسایه است. ترکمنستان کشوری است که کمترین آلودگی هوا را در جهان دارد (نزدیک به هشت درصد) و یکی از کشورهایی است که از گرگونی های آب و هوایی بیشترین آسیب را خواهد دید. بر پایه ارزیابی های پژوهشگران آب و هوا، اگر دمای هوا در جهان دو درجه افزایش یابد، در این کشور افزایش گرما 6.6 درجه خواهد بود. چهارمین دریاچه بزرگ داخلی جهان، آرال، که به اندازه ایالت "باواریا" در آلمان مساحت داشت، از سال 1960 خشک شده و می توان آن را یکی از بزرگترین بلاهای زیست محیطی  ساخته دست انسان به شمار آورد.

در ژوئن 2016، رئیس‌جمهور ترکمنستان و رهبری چین درباره همکاری‌های فشرده‌تر در چارچوب ابتکار کمربند و جاده گفتگو کردند. مهمترین گلایه های "عشق آباد" در این دیدارها به روس ها باز می گشت و اینکه آنها پروژه های زیربنایی که آغاز کرده بودند را به پایان نمی رسانند. از مهمترین آنها دالان شمال ـ جنوب بود که همان چهارمین دالان حمل و نقل جاده ابریشم نوین است که می بایستی چین و روسیه را از راه ترکمنستان به ایران پیوند دهد.

ترکمنستان اکنون گاز خود را نه مانند گذشته به روسیه، بلکه به چین صادر می کند. هم اکنون جمهوری خلق چین بیش از نیمی از گاز مورد نیاز خود را از ترکمنستان وارد می کند و در چارچوب "بی آر ای"، این واردات افزایش بیشتری نیز خواهد یافت.

چین به گسترش بهره برداری  از میدان های گازی مانند میدان گازی "گالیکنیش" که یکی از بزرگ ترین میدان های گازی در جهان است روی آورده است و دو خط لوله در دست ساخت دارد. یکی از این مسیرها به افغانستان و دیگری به هند و پاکستان می رود. این لوله ها می توانند در آینده، سالانه 33 میلیارد متر مکعب گاز را از ترکمنستان صادر کنند. 

در سال 2014، یک مسیر راه آهن به درازای 925 کیلومتر از قزاقستان به ازبکستان و سپس ترکمنستان راه اندازی شد و در آینده این مسیربا راه آهن ایران پیوند خواهد یافت. همچنین در سال 2017، خط آهن چین - قزاقستان - ازبکستان - ترکمنستان - ایران به طول 10.000 کیلومتر به بهره برداری رسید و در ماه مه 2018، نخستین قطار کانتینری از بخش مغولستان داخلی چین، تخمه آفتابگردان را به تهران آورد و پیوند ریلی چین ـ ایران راه اندازی شد.

با این پیوند ریلی به ایران، برای نخستین بار از سال 1947، ترکمنستان توانست داد و ستد بازرگانی خود را با هند از راه بندر های ایران از سر بگیرد.

پیوند ریلی از کانون های صنعتی چین به سامانه راه آهن ایران، دسترسی به بازارهای خلیج فارس را هموار می کند و جایگزین مهمی برای حمل و نقل دریایی است.

در مسیر راه آهن قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان کانون های صنعتی با هم پیوند می یابند و همین انگیزه و پایه ای برای سرمایه گذاری بیشتر در زمینه های صنعت پردازش و ارتباط ها، گسترش و پیشرفت زیرساختها و کشاورزی خواهد شد.

برای روسیه و ایران که زیر فشارتحریم های اقتصادی ایالات متحده هستند، پیوندهای حمل و نقل کارآمد زمینی  جایگاه ویژه ای دارد.

هم اکنون ترکمنستان خود را آماده پیوستن به "اتحاد اقتصادی اوراسیا"[1] می کند تا از بازرگانی آزاد با ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و روسیه بهره مند شود.

قرقیزستان

کشورهای تنگدست و فقیرتر مانند تاجیکستان و قرقیزستان امیدوارند که در سایه همکاری با چین گشایشی در اقتصاد آنان رخ دهد و با دستیابی به پیشرفت اقتصادی بتوانند بر تنگدستی چیره شوند.

 قرقیزستان با مساحتی نزدیک به 200.000 کیلومتر مربع با 6.5 میلیون نفر یکی از تنگدست ترین کشورهای آسیای میانه است. این کشور که میان قزاقستان و چین جای گرفته، از جنوب غربی با ازبکستان و تاجیکستان نیز همسایه است. از این روی قرقیزستان می تواند جایگاهی کانونی و مهمی در بازرگانی و جابجایی کالا ها داشته باشد. کالاهایی که از چین می آیند، در بازارهای "بیشکک" و "اوش" دست به دست می شوند و سپس به قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان صادر می شوند. صادرات قرقیزستان طلا، جیوه، اورانیوم و پشم است و در برابر اینها نفت، گاز، ابزار، فراورده های شیمیایی و غذایی را وارد می کند. چون واردات این کشور با صادرات آن همسنگ نیست، ترانزیت کالا می تواند این نابرابری را از میان بردارد. از این روی پروژه های راه آهن و جاده ای که در چارچوب بخشی از ابتکار کمربند ـ جاده ساخته می شوند، برای قرقیزستان از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.

مرزهای قرقیزستان با چین به 1063 کیلومتر می رسد که در دامنه های بلند رشته کوه های "تینشان"[2] جای گرفته است و ادامه آن به مرز با تاجیکستان می رسد. رفت و آمد در این مرز کوهستانی دشوار است و تنها جاده ای که دو کشور را در این بخش به هم پیوند می دهد، گذرگاه مرزی "ارکشتام"[3] است که از گردنه ای به بلندی 3.000 متر می گذرد. این تنها جاده ای است که قرقیزستان را به شهر "کاشغر"[4] در استان خودگردان "شین جیانگ" اویغورهای چین پیوند می دهد. گذرگاه مرزی "ارکشتام"، دومین جاده مهم میان چین و قرقیزستان پس از گذرگاه "تورگات" است که در 165 کیلومتری شمال شرقی این گذرگاه است. این گذرگاه همچنین پایان جاده اروپایی "60" است که از "برتان" فرانسه آغاز می شود و نزدیک به 6.590 کیلومتر درازا دارد.

 با میانجی گری چین، کشمکشهای مرزی میان قرقیزستان و ازبکستان به پایان رسید و راه برای گشودن گذرگاه مرزی در دره "فرغانه"[5]هموار گردید.

هنوز یک راه آهن پیوسته میان چین و قرقیزستان کشیده نشده است. هر چند در سال 2020،  یک مسیر جاده راه آهن میان چین و ازبکستان راه اندازی شد که از قرقیزستان نیز می گذرد. کالاها با کامیون از کاشغر به اوش  در جنوب قرقیزستان برده می شوند و از آنجا با قطار به تاشکند برده می شوند. این راه آهن در سال 2016 با سرمایه گذاری چین و در چارچوب پروژه "بی. آر. آی" ساخته شد.

در ماه مه 2021،  پیمان نامه ای میان چین و قرقیزستان بر سر افزایش واردات فرآورده های کشاورزی به چین و سرمایه گذاری 54 میلیون دلاری میان دو کشور بسته شد. بر روی هم، جمهوری خلق چین تاکنون 2.2 میلیارد دلار در قرقیزستان سرمایه گذاری کرده است.

از سال 2006، یک خط راه آهن از"کاشغر" به "اوش" بر روی گردنه کوهستانی "ارکشتام" (ایرکشتم) که در بلندی های 3.000 متری جای دارد، در حال ساخت است. در این مسیر هم اکنون تنها کامیون ها رفت و آمد می کنند.

ساخت این راه آهن 450 کیلومتری بسیار پیچیده و پرهزینه است و نیاز به پنجاه تونل و نود پل خواهد داشت. پیش بینی می شود که هزینه ساخت آن به پنج میلیارد دلار برسد. با پایان ساخت این راه آهن، نه تنها خاور دور و خاور میانه می توانند به گونه ای مستقیم با هم پیوند یابند، بلکه این کوتاهترین راه آهن میان این دو بخش  ازجهان خواهد شد و در ادامه می تواند از راه تاجیکستان و افعانستان به بندرهای پاکستان در دریای عمان برسد.

با افزایش صادرات فرآورده های کشاورزی، قرقیزستان توانست بدهی های خود را به چین باز پرداخت کند. برای پیشگیری از افزایش بیش از اندازه بدهی ها به چین، قرقیزستان برای مبارزه با همه گیری کرونا از "صندوق بین المللی پول" وام گرفت.

        پیج فیسبوک راه توده