برگردان: م. مهرجو

جاده های ابریشم گوناگون و بخش های جداگانه

تاجیکستان

تاجیکستان کوچکترین کشور آسیای میانه است که 14.300 کیلومتر مربع مساحت و نزدیک به ده میلیون نفر جمعیت دارد. دو سوم این سرزمین کوهستانی است و نزدیک به نیمی از آن را کوه هایی به بلندی 3.000 متر یا بیشتر فرا گرفته است. کانون کشاورزی این کشور در دشت "فرغانه" گسترده شده است که کشت و کارزیادی در آنجا انجام می شود.

هر چند تاجیکستان هنوز کشور تنگدستی به شمار می رود و در دوران اتحاد شوروی نیز تنگدست ترین جمهوری آن  کشوربود، ولی این کشور توانسته است که پس از استقلال به پیشرفت های چشمگیری دست یابد. در سال 1992، تولید ناخالص داخلی آن 0.29 میلیارد دلار بود و در سال 2019 به 8.12 میلیارد دلار رسید و این به معنی 28 برابر شدن تولید ناخالص داخلی تاجیکستان و افزایش سه برابری سرانه درآمد شهروندان آن کشور است. با اینهمه، هنوز دو سوم مردم این کشور در تنگدستی زندگی می کنند. رفاه اندکی تنها در دوشنبه دیده می شود که نزدیک به 800.000 نفر از مردم این کشور را در خود جای داده است.

نزدیک به یک سوم تولید ناخالص داخلی تاجیکستان از پول و دستمزدی که تاجیک ها از روسیه و یا قزاقستان به کشور خود می فرستند، بدست می آید و دیگر افزایش تولید ناخالص داخلی از راه صادرات پشم و آلومینیم است.

مهمترین کمبود تاجیکستان، نداشتن پیوند جاده و راه آهن با دیگر کشورهای جهان است. تنها پیوند جاده ای این کشور با کشورچین از راه یک گذرگاه مرزی است که در بلندیهای 4.360 متری جای دارد. این گدرگاه مرزی در بیشتر ماه های سال بسته است و تنها  در ماه های مه تا نوامبر و آنهم تنها برای دو هفته در ماه، این جاده باز است و رفت و آمد در آن جریان دارد.هم اکنون یک راه آهن از"دوشنبه" پایتخت تاجیکستان به ازبکستان و ترکمنستان ازراه ریلی فراسوی خزر کشیده شده است که با سامانه راه آهن بین المللی پیوند دارد. این پیوند بخشی از دالان رفت و آمد چین ـ افغانستان است که پایانه های آن در مرزهای ازبکستان، قرقیزستان و افغانستان برپا شده اند.

چین به تاجیکستان برای پروژه های گوناگون پیشنهاد تا 500 میلیون دلار سرمایه گذاری را داده است و از سال 2015 تا کنون 273 میلیون دلار در این کشور سرمایه گذاری کرده است. در سال 2018، برای ساخت مسیر راه آهن چین ـ قرقیزستان ـ تاجیکستان ـ افعانستان ـ ایران کارشناسان کشورهای شرکت کننده،، بررسی های مشترکی را آغاز کرده اند. افزون بر این راه آهن، برنامه  ریزی هایی برای  نوسازی و گسترش جاده های کنونی با ساخت پل ها و تونل ها تازه انجام گرفته است. در چارچوب بخشی از ابر پروژه "کمربند ـ جاده"، تاجیکستان خواهان پیوستن به بزرگراه 1.286 کیلومتری" قراقروم"[1] است.این جاده بلندترین ترین جاده در جهان به شمار می رود و "کاشغر" در استان خودمختار "شین جیانگ" را به "هاولیان"[2] در شمال غربی پاکستان پیوند می دهد.هر چند باید گفت که درزمستانها، رفت و آمد در این جاده دشوار است. بزرگراه قراقورام با همکاری چین و پاکستان در یک بازه زمانی  بیست ساله ساخته شد و ساخت آن در سال 1978 به پایان رسید.

در سال 2006، یعنی سال ها پیش از رونمایی از ابتکار "بی. آر. آی"، تاجیکستان وامی از"بانک  اکزیم چین[3]" برای گسترش جاده های ترانزیتی، خط های هوایی  برق و ساخت یک نیرو گاه آبی دریافت کرد.

با ساخت سد "روگون" با تاج 335 متری، بلندترین سد جهان در تاجیکستان به بهره برداری رسید که با پایان یافتن ساخت و ساز آن، برق این کشور و همچنین برق قرقیزستان و ازبکستان نیز فراهم خواهد شد. هنگامی که همه توربین های به کار بیفتند، این نیروگاه یکی از بزرگترین نیرو گاه های آبی جهان خواهد شد که می تواند سالانه 13.3 میلیارد کیلو وات ساعت برق وارد سامانه کند.

از سال 2014 بنگاه های چینی در نوسازی کشاورزی و کارهای دستی تاجیکستان سرمایه گذاری کرده اند. افزون بر این،  بهره برداری از کانسارهای سنگ و طلا نیز گسترش یافته اند. البته چند بار هم از سوی اداره محیط زیست از ادامه کار آنها جلوگیری شده است. همچنین تاجیکستان توانسته است که با ساخت کارخانه های سیمان، بدهی های خود را بازپرداخت کند. یک سوم سیمان مازاد تاجیکستان به چین صادر می شود.

افغانستان

پس از اینکه ایالات متحده آمریکا و همپیمانانش از افغانستان گریختند، طالبان گرایش خود را به همکاری بین المللی برای بازسازی کشور نشان دادند، در این راستا پیوندهای حمل و نقل مرزی جایگاهی کلیدی دارند. از این رو چین و همچنین روسیه، گفتگوهای خود را که با دولت پیشین این کشور داشتند، با دولت کنونی از سر گرفتند.

هر چند هنوز افغانستان به گونه ای رسمی به ابتکار "کمربند ـ جاده" نپیوسته است، چین صد میلیون دلارو وام های بیشتری را برای ساخت و ساز در این کشور پیشنهاد کرده است و این هنگامی است که  ایالات متحده پول ها و حساب های  افغانستان را می بندد. هفت میلیارد دلار از بانک مرکزی افغانستان در نیویورک در ماه اوت 2021 بسته شد و با فرمان رئیس جمهور ایالات متحده در فوریه 2022 گفته شد که نیمی از آن باید به قربانیان حمله تروریستی 11 سپتامبر 2001، یعنی شهروندان آمریکایی پرداخت شود و نیمی دیگر نیز باید برای مردم غیر نظامی افغانستان خرج شود که نزدیک به 38 میلیون نفر تخمین زده می شوند. کاخ سفید گفت: "دولت تلاش خواهد کرد تا دسترسی به 3.5 میلیارد دلار از این پول را برای مردم افغانستان و آینده آن کشورهموار کند".

چین و روسیه دولت کنونی کابل را بدون دخالت در امور داخلی این کشور به رسمیت شناختند و این کوششی است برای  پدید آوردن صلح و آرامش در منطقه و همچنین لگام زدن بر ترور که از آنجا سرچشمه می گیرد و شاید باز هم سربلند کند. ولی این تنها انگیزه چین و روسیه نیست، انگیزه مهمترپیشگیری از گرسنگی و چیرگی بر پیامدهای چند دهه جنگ و خونریزی است.

برای دستیابی به چنین آماج هایی، بایستی زیرساختهای این کشور باز سازی شده و گسترش یابند و راه آهن، جاده ها، مسیرهای لوله و منطقه های اقتصادی در این کشور650.000 کیلومتر مربعی ساخته شوند. افغانستان می تواند با کمک و همکاری کشورهای همسایه، کانون بازرگانی و حمل و نقل در آسیای میانه بشود زیرا این کشور با پاکستان در جنوب، ایران در غرب، ازبکستان، ترکمنستان و تاجیکستان در شمال و چین در شرق همسایه است. با برنامه ریزی های و پروژه های "کمربند ـ جاده"، افعانستان می تواند بدور از دخالت بیگانگان و یورش های نظامی، با پشت سر نهادن بد رفتاری ها  به پیشرفت دست یابد. با گسترش پیوندهای جاده ای و راه آهن می توان بهره برداری از کانسارها را گسترش داد. در افغانستان کانسارهای ذغال سنگ، مس، سنگ آهن، لیتیوم، اورانیوم، فلزهای خاکی کمیاب، کرومیت، طلا، روی، تالک، باریت، گوگرد، سرب، مرمر، سنگ های گرانبها، گاز طبیعی، نفت و دیگر مواد خام در زیر خاک نهفته اند.در سال 2010، کارشناسان آمریکایی ارزش کانی هایی را که پیش تر در افعانستان پیدا شده و هنوز از آنها بهره برداری نشده است را 900 تا 3.000 میلیارد دلار ارزیابی کردند. این نشان می دهد که غرب بیش از آماج های ژئوپلیتیکی، انگیزه های دیگری نیز برای  اشغال و ماندگاری همیشگی در افعانستان داشته است.  

در سال 2020، دولت‌های ازبکستان، پاکستان و افغانستان برای ساخت یک خط راه آهن به درازای 573 کیلومتر از "حیرتان"[4] درمزارشریف به پیشاورهمرای شدند. هزینه این راه آهن نزدیک به  پنج میلیارد دلار برآورد شده و باید در چارچوب پروژه راه ابریشم نوین ساخته شود. پیوند ریلی چین به مرز افغانستان در "حیرتان" در سپتامبر 2016  به بهره برداری رسید.

این پیوند ریلی ترانزیتی بخشی از "دالان اقتصادی چین و پاکستان"[5] به شمار می شود و چین و کشورهای آسیای میانه را به سامانه راه آهن پاکستان و به دنبال آن به بندرهای کراچی و گوادر پیوند می دهد. این پیمان نامه  گویا از سوی طالبان پذیرفته شده و ساخت و ساز آن پیگیری و دنبال می شود.

در سال 2018 دو خط راه آهن از ترکمنستان به افغانستان به بهره برداری رسید و در 10 دسامبر 2020 راه آهن ایران و افغانستان نیز آغاز به کار کرد. "پروژه راه آهن خواف ـ هرات"[6] یک راه آهن برون مرزی به درازای 225 کیلومتر است که شرق ایران را به غرب افغانستان پیوند می دهد. این راه آهن، پیوند ریلی میان اروپا و افغانستان را از راه ترکیه و ایران فراهم می کند.همچنین ساخت  شاهراه کابل-پیشاور که همراستا با  خط آهن می گذرد نیزدر حال انجام است. در مرز با پاکستان منطقه ویژه "راشاکی"[7] جای گرفته است که می تواند بازارهای افغانستان و پاکستان را زیر پوشش خود بگیرد. طالبان گفته اند که از ساخت این منطقه ویژه اقتصادی پشتیبانی می کنند.

در چارچوب راه ابریشم نوین، پروژه لوله کشی گاز ترکمنستان ـ افغانستان ـ پاکستان ـ هند (تاپی) همراستا با شاهراه قندهار ـ هرات در غرب افغانستان آغاز شده است. بخشی از این خط لوله پیشتر تا کابل کشیده شده بود. چین خواهان گسترش این خط لوله گاز تا استان "شین جیانگ" است. 

پاکستان

جمهوری اسلامی پاکستان نزدیک به 220 میلیون نفر جمعیت دارد که درسرزمینی با مساحت نزدیک به 800 هزار کیلومتر مربع زندگی می کنند. این کشور همکار راهبردی مهم چین در آسیای میانه است. در سال 2013، چین و پاکستان پیمان نامه هایی را برای ساخت یک دالان  اقتصادی (سی. پی.ای. سی)[8] میان دو کشور امضا کردند که آماج آن  بهبود و گسترش زیر ساخت های حمل و نقل و انرژی پاکستان و همچنین بهبود و گسترش همکاری های بازرگانی میان دو کشور بود. بر پایه برنامه ریزی های دو کشور برای پروژه های گوناگون 62 میلیارد دلارسرمایه گذاری پیش بینی شده بود. 

کانون پروژه (سی. پی.ای. سی)، همان پیوند راه آهن پاکستان با راه آهن ترانس افغانستان است که هنوز ساخته نشده است. این راه آهن 600 کیلومتری بایستی از "حیرتان" و "ترمز"[9] در مرز افغانستان و ازبکستان آغاز شده و سپس به کابل و پیشاور در مرز پاکستان و افغانستان برود و در آنجا در پیوند با سامانه راه اهن پاکستان به بندرهای کراچی و گوادر برسد. راه آهن پیشاورـ کراچی 1.872 کیلومتر درازا دارد و پس از نوسازی بایستی بتواند زمینه را برای رفت و آمد قطارها با سرعت 160 کیلومتر در ساعت فراهم کند.

 گسترش راه آهن پاکستان نزدیک به 11 میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت که با پشتیبانی و وام از سوی "بانک اکزیم چین"، "بانک پیشرفت چین" و "بانک صنعتی و بازرگانی چین"[10] فراهم می شود. همچنین در 6 ژوئیه 2020، چین و پاکستان پیمان نامه ای به ارزش 7.2 میلیارد دلار برای نوسازی بنیادین سامانه راه آهن پاکستان امضا کردند که این گران ترین پروژه چین در پاکستان تا به امروز به شمار می رود.

بزرگراه "قراقروم" که پیشتر درباره آن گفته شد، پیوند دهنده "راولپندی" و مرز چین است. بر پایه برنامه ریزی ها سراسراین بزرگراه بایستی نوسازی شده و گسترش یابد، بگونه ای که چندین خط رفت و آمد را دربربگیرد.

جاده بین المللی راه دور"هاولیان" در شمال شرقی، پاکستان را به"کاکسگار" در استان شین جیانگ چین پیوند می دهد.

همچنین در راستای گسترش زیر ساخت های جاده ای، می توان از افزایش 1.100 کیلومتری بزرگراه لاهور، پایتخت پنجاب در مرز با هندوستان، به کراچی نام برد. افزون بر این ها، پروژه های دیگری نیز برای گسترش سامانه راه های پاکستان در دست ساخت است.

در چارچوب بخشی از(سی. پی.ای. سی)،  اکنون یک خط لوله تازه برای جابجایی نفت خام در حال ساخت است که به خط لوله نفت ایران و پاکستان در بندر "گواتر" پیوند می یابد و بدین گونه پیوند مستقیم میان ایران و چین فراهم می شود. هم اکنون 60 درصد از انرژی مورد نیاز چین از ایران و دیگر کشورهای پیرامون خلیج فارس وارد می شود.

گسترش سامانه های جاده و راه آهن و خط های لوله در پاکستان درراستای سود بازرگانی و آماج های راهبردی چین و همچنین آماج های ابر پروژه "کمربند ـ جاده" است که در آن پیشرفت اقتصادی را برای کشور پاکستان فراهم می کند و بدین گونه رفاه مردم بومی را نیز افزایش می دهد.

پیشرفت و گسترش نیروگاه ها در چارچوب (سی. پی.ای. سی)  با پرداخت وام هایی به ارزش 33 میلیارد دلار پیش بینی شده است. کمبود انرژی ریشه داردر پاکستان، تولید ناخالص داخلی این کشور را پایین نگه داشته است. از این روی ساخت هفت نیروگاه ذغال سنگ پیشرفته، چهار نیروگاه آبی و هفت نیروگاه بادی و خورشیدی برای افرایش انرژی ساماندهی شده است.

یکی از بزرگترین سامانه های فتوولتائیک در جهان در نزدیکی شهر "بهاوالپور" پاکستان ساخته می شود. در سال 2015 نخستین گام این پروژه با 100 مگاوات به بهره برداری رسید و یک سال بعد 300 مگاوات دیگر به آن افزوده شد. در پایان پروژه، پارک خورشیدی "قائد اعظم" نزدیک به یک گیگاوات برق تولید خواهد کرد.

هشتاد درصد هزینه پروژه های دالان  اقتصادی پاکستان (سی. پی.ای. سی)، از سوی بنگاه های پاکستانی و چینی  و بیست در صد این هزینه ها با وام پوشش داده می شوند.

        پیج فیسبوک راه توده