تاخت و تاز ترکیه در خاورمیانه
چابک سوارانی
سوار بر
 اسب تراوای عثمانی
برگرفته از : یونگه ولت "فن نیک براون"
برگردان: رضا نافعی

توهین تمام عیار بود. نخست، سفیر ترکیه، اگوز چلیکول می بایستی مدتی جلوی  دفتر "دانی آیالن" معاون وزیر خارجه اسرائیل انتظار بکشد. بعد کارمندان اسرائیلی با نگاه های  جدی او را برانداز میکنند، بی آن که به او دست بدهند. روی میز از پرچم ترکیه خبری نیست و فقط پرچم اسرائیل قرار دارد. آیالن به زبان عبری به عکاس حاضر در اتاق می گوید وقتی عکس می گیرید  توجه داشته باشید که او روی  مبل کوتاه نشسته و ما  روی صندلی های بلند از بالا باو نگاه می کنیم. آیالن  سفیر ترکیه را احضار کرده بود تا از فیلم سریالی بنام "دره  گزگ ها " که یک فرستنده تلویزیونی خصوصی پخش کرده بود شکایت کند. در این فیلم صحنه ای وجود داشته که بنظر وزارت خارجه اسرائیل ضد سامی بوده است. در این صحنه قهرمان داستان با مامور موساد که بچه های ترک ها را می ربوده زد و خورد می کند.

توهین دیپلماتیک یازدهم ژانویه 2010 نقطه اوج التهاب فزاینده در مناسبات ترکیه واسرائیل بود که یکسال پیش در 29 ژانویه 2009 با غلیان خشم بی پرده رجب طیب اردوغان، در همایش اقتصادی جهانی در داووس آغاز شد. "شما آدمکشی را خوب بلدید. و من خیلی خوب می دانم که شما چطور بچه های فلسطینی را در سواحل غزه کشتید. آیا در فرمان پنجم گفته نشده: نباید آدم بکشی!"

اینها پاسخ پرخاش آمیز اردوغان، خطاب به شیمون پرز، رئیس جمهور اسرائیل بود که قبلا، از جنگ غزه دفاع کرده بود.

در ترکیه هواداران اردوغان،  با شور و غوغا باستقبالش رفتند، سازمان فلسطینی حماس شجاعت او را ستود و احمدی نژاد از سخنان بی پرده او سپاگزاری کرد. سپس، در ماه اکتبر، اردوغان دعوت از اسرائیل را برای حضور در مانور هوائی ناتو، در پایگاه " عقاب" در آناتولی پس گرفت. و در گفتگو با فرستنده العربیه گفت "در منطقه حساسیت هائی دیپلماتیک وجود دارد که ما باید بآن توجه داشته باشیم. و احساسات مردم خود را نیز  رعایت کنیم(...) زیرا مردم  ما خواستار حضور اسرائیل نیستند."

دژ ترکیه

آیا این التهابات کنونی میان یک کشور مسلمان و کشوری که خود را کشور یهودیان نام داده به معنای قطع رابطه با کشوری است که روزی بعنوان" شریک راهبردی" ستایش می شد؟ یا بیشتر توفانی است در لیوان آب  که حاصل شاخ و شانه کشیدن سیاسی دو طرف در برابر هم است؟

روز 28 مارس 1949 ترکیه نخستین کشور مسلمانی بود که اسرائیل را بعنوان دولت برسمیت شناخت. و مزد این کار را سه سال بعد گرفت و به عضویت ناتو پذیرفته شد. از آن پس بعنوان دژی در برابر شوروی و علیه تلاش های ضد استعماری جهان عرب، سرا پا مسلح  و مستقر گردید. در سال 1956 ترکیه در ارتباط با جنگ سوئز سفیر خود را از اسرائیل فراخواند. ولی در 29 اوت 1958  داوید بن گوریون، نخست وزیر اسرائیل و عدنان مندرس نخست وزیر ترکیه، قرار داد بسیار محرمانه "پریفری پاکت" را برای "جلوگیری از توسعه نفوذ شوروی"  در خاورنزدیک، مبادله اطلاعات سازمان های اطلاعاتی و حمایت نظامی متقابل منعقدکردند. فقط چند نفری از بلندپایگان نظامی و سیاسی از وجود چنین قرار دادی با خبر بودند که بعدا ایران، اتیوپی، مراکش و عمان هم به آن پیوستند. خانم اُفرا بنگیو، پژوهشگر علوم سیاسی می نویسد: "پرده سکوتی که ترکیه، حتی تا امروز، بر روی این اتحاد می کشد، نشانه حساسیت بسیار ترکیه برای بهانه ندادن به کشورهای عرب است."(1 )  در سال های 60 مناسبات دو کشور ظاهرا سرد شد، گرچه همکاری های سازمان اطلاعاتی ادامه داشت. هنگام جنگ شش روزه در سال 1967 آنکارا  فضای هوائی خود را به روی پرواز هواپیماهای شوروی برای رساندن تسلیحات به کشور های عربی گشود ولی با عبور  هواپیماهای آمریکائی برای رساندن کمک به اسرائیل موافقت نکرد. پس از کودتای ارتش ترکیه در 12 سپتامبر 1980 مناسبات دو جانبه با اسرائیل بار دیگر بهبود یافت. هنگام رای گیری  در سازمان ملل متحد و تصویب قطعنامه علیه اشغال ارتفاعات جولان در سوریه توسط اسرائیل، عنان ئِورِن، ژنرال کودتاچی ترکیه، رای نداد. در مقابل این کار موساد  هم برای از بین بردن فعالان سازمان زیر زمینی  ارامنه موسوم به ASALA در لبنان، به ترکیه کمک کرد.

اتحاد نظامی

از مناسبات ترکیه- اسرائیل، در سال های نود، بار ها و بارها بعنوان " اتحاد راهبردی – اتحاد استراتژیک " یاد شده است. پس از انعقاد قرارداد اسُلو میان جنبش آزادی بخش فلسطین  و اسرائیل ، ترکیه دیگر مجبور نبود بخاطر موقعیت خود در جهان عرب، مناسبات خود را با دولت صهیونیستی، پنهان کند. در نوامبر 1993، حکمت چتین، وزیر خارجه ترکیه، هنگام سفر به اسرائیل گفت دلیل سفر او جلب حمایت اسرائیل برای مبارزه با حزب کار کردستان است. (2 ) دو دولت ترکیه و اسرائیل  قراردادی پایه ای امضاء کردند که طبق آن همکاری وسیعی در عرصه های اقتصادی، سیاسی، امنیت و فن آوری تسلیحاتی  بین دو کشور تثبیت می شد. اِزر وایتسمان اولین نخست وزیر اسرائیل بود که در سال 1994 ازترکیه دیدن کرد و به ترکیه اطمینان داد که اسرائیل، در مبارزه ترکیه با حزب کار کردستان، به ترکیه کمک خواهد کرد. در ماه نوامبر یک هیئت نظامی 50 نفره اسرائیلی برای مشاوره در باره راه های مبارزه با شورش  به ترکیه سفر کرد. در این سال ارسال دوربین های شبکار برای تجهیز بال گردان های  ترکیه، موسوم به کبرا، آغاز گشت که در بمباران روستاهای کردستان به کار گرفته شد.

سفر خانم تانسو چیلر، نخست وزیر ترکیه، در آوریل 1994 به اسرائیل، نمودار سیاست ترکیه است، که می کوشد تا با حرکات سمبلیک در  مقابل اعراب پرده بر اجرای قرار داد مشخص خود  با اسرائیل بکشد. چیلر در ضیافت شامی  با نخست وزیر اسرائیل گفت پس از آنکه اسرائیل "سرزمین موعود"  را متحقق کرد باید فلسطینی ها هم صاحب کشوری بشوند. پس از آن خانم چیلر از خانه شرق، دفترغیر رسمی جنبش آزادی بخش فلسطین در بیت المقدس شرقی دیدن کرد.

در 23 فوریه 1996، در زمان حکومت حزب اسلامی و ضد غربی رفاه، به رهبری نجم الدین اربکان، ترکیه یک قرار داد نظامی با اسرائیل منعقد کرد که طبق آن طرفین حق دارند متقابلا از موسسات نظامی و مانور های نظامی یکدیگر دیدار کنند. از این لحظه هواپیماهای جنگی اسرائیلی اجازه یافتند بر فراز خاک ترکیه دست به تمرین جنگ های هوائی بزنند و علیه سوریه، عراق و ایران جاسوسی هوائی کنند. در مقابل اسرائیل به خلبان های ترک آموزش جنگ های الکترونیک می دهد . تفسیر ایزاک مرده خای، وزیر دفاع اسرائیل از این قرار داد که علیه سوریه، ایران، عراق و حزب کار کردستان است، این بود "وقتی دو کشور ما دست در دست هم بگذارند، دست هایشان به مشتی نیرومند تبدیل خواهد شد." ترکیه چک آپ  هواپیماهای  فانتوم F-4E , F-5 خود را به صنایع هوائی اسرائیل سپرده است. بانک های خصوصی اسرائیل برای اینکار 450 میلیون یورو اعتبار به ترکیه داده اند. قرار داد تسلیحاتی از جمله در بر گیرنده فروش و تولید مشترک راکت های زمین به هوا و راکت های دفاعی، هواپیماهای بی سر نشین ضد رادار و مسلسل های Galil  و همچنین هواپیماهای Falcon-  هشدار دهنده ، مدرن کردن تانکهایM-60AI و بال گردان های S-70 است. بین سال های 1996 تا 2009  ترکیه سلاح هائی به ارزش 2 میلیارد یورو از اسرائیل خریده است. ترکیه بخشی از این مبلغ را با فروش آب به اسرائیل تامین می کند. آریل شارون و نخست وزیر اسرائیل  و زکی چاکان وزیر انرژی ترکیه در سال 2002 قرار دادی بیست ساله منعقد کردند که طبق آن ترکیه سالی  50 میلیون متر مکعب آب نوشیدنی از رودخانه ماناوگات در آنتالیا در اختیار اسرائیل می گذارد. بهای یک متر مکعب آب در ازای خرید تسلیحات یک دلار تعیین شده است. در جنوب شرقی آناتولی در  پروژه GAP  و در بسیاری پروژه های سد سازی در بخش کردستان، شرکت های اسرائیلی سهیم هستند.

سازمان های اطلاعاتی دو کشور با هم ،علیه حزب کار کردستان همکاری بسیار نزدیک دارند. نیروی ضد چریک ترکیه از طریق شرکت  Hosporoکه ظاهرا یک شرکت انگلیسی است از اسرائیل سلاح هائی خرید که برای کشتار هزاران نفر از افراد غیر نظامی کرد بکار گرفته شد. در سال 1996 مسعود ییلماز نخست وزیر ترکیه  تایید کرد که ترور رهبر حزب کار کردستان ،عبدالله اوچالان ، که قرار بود در دمشق صورت گیرد و با کمک موساد سازماندهی شده بود ، با شکست مواجه شده است. بنیامین نتان یاهو، نخست وزیر اسرائیل، در  ماه مه 1997 گفت "ترکیه از حملات تروریستی حزب کار کردستان صدمه می بیند و برای ما تروریسم حزب کار کردستان و تروریسمی که اسرائیل را به چالش می طلبد فرقی ندارد" . آنکارا  با کسب این حمایت، در سپتامبر 1998، تانکهای خود را بسوی مرز سوریه به حرکت در آورد و سوریه را مجبور کرد به اقامت اوچالان که در آنجا در تبعید بسر می برد پایان دهد. به گزارش میشل استروفسکی مامور پیشین موساد، سازمان اطلاعاتی اسرائیل علیرغم تکذیب رسمی، در تعقیب اوچالان از راه روسیه، ایتالیا، یونان و کنیا سهیم بوده و سرانجام ماموران امنیتی ترکیه، در پانزدهم فوریه 1999 در کنیا موفق به دستگیری اوچالان و انتقال او به ترکیه شدند.(3 )  پس از انعقاد یک قرار داد سه جانبه میان ترکیه، اسرائیل و آمریکا در پائیز سال 2007 ، موساد اطلاعات ضروری برای بمباران کمپ های حزب کار کردستان،  در شمال  عراق، را در اختیار ترکیه قرار داد .

استراتژی تازه آمریکا

در حالی که بخشی از جهان اسلام  و برخی از ناظران سیاسی اروپا تحت تاثیر سخنان انتقادی دولت اسلامی و محافظه کار ترکیه و همچنین مناسبات حسنه ترکیه با دمشق و تهران دچار خوش خیالی شده و آنرا نشانه نوعی فاصله گیری از  غرب فرض می کنند، نیرو های چپ گرای ترکیه ، از جمله حزب کمونیست ترکیه، در سیاست کنونی ترکیه همه چیز می بینند جز سیاست ضد امپریالیستی. طبق تحلیل حزب کمونیست ترکیه، سیاستی که اردوغان  و احمد داود اوغلی، وزیر خارجه اش تعقیب می کنند، احیاء سیاست خارجی ترکیه عثمانی است، که طبق آن ترکیه باید  به قدرت برتر در جهان اسلام ارتقاء یابد و این سیاست در همآهنگی کامل با دستگاه دولتی آمریکا تنظیم شده است. جورج دبلیو بوش راه" جنگ با اسلام "را درپیش گرفت که امید پیروزی نداشت، ولی جانشین او، باراک حسین اوباما، در نطق خود در ژوئن 2009 در قاهره تصریح کرد که  بنظر او اسلام میانه رو شریک استراتژیک آمریکا در خاورمیانه است. کمال اکویان، عضو دفتر سیاسی حزب کمونیست ترکیه سیاست جدید آمریکا را در خاور میانه چنین تحلیل می کند: "پس از آنکه آمریکا دریافت که در این منطقه نمی تواند فقط  به اسرائیل متکی باشد، می کوشد تا برای همراه کردن دوباره جهان عرب، که گرچه اصولا حاضر به همکاری با آمریکا هست ولی  بدلیل سیاست تجاوزکارانه  اسرائیل از آمریکا دور شده است از ترکیه، یا بهتر بگوئیم، از سیاست نو عثمانیسم  کمک بگیرد. " (4) رفتار خشم آگین اردوغان در همایش اقتصادی داووس از نظر این نویسنده مارکسیست "نمایشی بود ساخته و پرداخته آمریکا برای آن که ورود  ترکیه  را به جهان عرب آسان تر سازد.(5) در واقع هم پس از سخنان سخت اردوغان علیه اسرائیل – باستثنای باز پس گرفتن دعوت از اسرائیل برای حضور در مانورنیروی هوائی در "عقاب آناتولی" – ترکیه گام دیگری علیه اسرائیل برنداشته است. همکاری نظامی بین دوکشور، با وجود آن که خلاف قوانین ترکیه است،همانطور که بود ادامه دارد. دوازده قرار داد در باره همکاری های نظامی بین ترکیه و اسرائیل،  که در دوران حکومت حزب رفاه، در سالهای 90 منعقد شده بود، بجای آن که به امضای وزیر دفاع برسد، با امضاء ژنرال اسماعیل حقی قره داغی فرمانده ارتش ترکیه تمدید شد  و بدلیل محرمانه بودن مفاد قرار داد به تصویب مجلس هم نرسید. بنظر نورالدین اقدس، نماینده سابق مجلس از حزب آ ک ، که در سال 2002 این پرسش را در مجلس ترکیه مطرح ساخت "کلیه قرار داد ها با اسرائیل ناقض قانون اساسی هستند و اگر دولت بخواهد می تواند آنها را لغو کند."(6)

تر کیه بعنوان داور

آمریکا در کنار  ترکیه به اسرائیل بعنوان متحد اصلی در منطقه نیاز دارد ولی بیم آن می رود که دولت ماوراء راست اسرائیل با ادامه خانه سازی در کرانه غربی اردن و ادامه محاصره غزه و تهدید صریح ایران به جنگ، تلاش دولت اوباما را برای همراه ساختن محافل اسلامی حاضر به همکاری با آمریکا  عقیم سازد. از آنجا که دولت آمریکا – از جمله بدلیل حضور لابی صهیونیستی  در خود آمریکا – مشکل می تواند اسرائیل را مستقیما به تغییر سیاست خود مجبور سازد، اینکار را بدست ترکیه، همپیمان منطقه ای اسرائیل سپرده است. بنظر اوکویان "تحلیل فشرده  التهاب کنونی در روابط ترکیه و اسرائیل  می تواند این باشد که آمریکا می خواهد به کمک ترکیه اسرائیل را مهار کند." اردوغان پس از بازگشت از واشنگتن در نهم دسامبر 2009 به اسرائیل هشدار داد که برای حمله احتمالی به ایران حق ندارد از آسمان ترکیه بگذرد. آنکارا اجازه نخواهد داد " اسرائیلی ها از مناسبات خود با ما برای حمله به کشور سوم استفاده کنند و از ما انتظار داشته باشند که دست روی دست بگذاریم."

دولت آمریکا در آخرین بحرانی که میان همپیمانانش در خاور نزدیک پدید آمد بیطرفی در پیش گرفت. از انتقاد از رفتار تحریک آمیز  اسرائیل در مورد دعوت از سفیر ترکیه چشم پوشید و علیرغم هشداری که در مورد اتخاذ سیاست غربگرائی به ترکیه داد، در عین حال از کار مهم ترکیه در ایفای نقش داوری در خاور نزدیک که باید ادامه یابد ستایش کرد. منظور از این سخن  در درجه اول داوری میان اسرائیل و سوریه  است. از زمان راندن عبدالله اوچالان از دمشق در سال 1998، مناسبات ترکیه و سوریه پیوسته رو به بهبود بوده است و قرار دادهای اقتصادی و امنیتی میان دوکشور منعقد شده است. اردوغان هنگام دیدار از سوریه در آوریل 2008 گفت: "دمشق برای آنکارا دروازه ورود به جهان عرب است، در حال که آنکارا برای دمشق دروازه ورود به اروپاست". پیشنهاد این " داور صدیق" به سوریه و اسرائیل   انعقاد قرار داد صلح با اسرائیل در برابر باز پس گرفتن ارتفاعات جُولان است . سیاست نزدیکی میان اردوغان، المرت نخست وزیر اسرائیل و بشار اسد رئیس جمهور سوریه که در دسامبر 2008 اغاز گردید در اثر جنگ غزه یکباره قطع شد. ولی در طی سفر اردوغان به واشنگتن در 7 دسامبر 2009 دولت آمریکا خواستار ادامه نقش ترکیه بعنوان میانجی شد. سوریه باید با حل مشکل خود با اسرائیل پیوندش با غرب را نیرومند ترسازد،  با هدف منزوی ساختن  ایران.

علائق پیوند دهنده

آخرین بحران سیاسی در روابط ترکیه و اسرئیل - فعلا – برطرف شده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، از اینکه سفیر ترکیه تحقیر شده است، کتبا پوزش خواست و اهود باراک، وزیر دفاع اسرائیل روز 17 ژانویه 2010 بآنکارا سفر کرد و پس از گفتگوئی سه ساعته با داود اغلو، وزیر خارجه ترکیه، برای انجام مذاکرات شغلی، به دیدار همتای ترک خود، وجدی گونول رفت. باین صورت ترکیه، بدون سر وصدا ، باسرائیل سفارش هواپیماهای بی سرنشین داد که قرار است در شمال عراق علیه چریک های حزب کار کردستان  بکار گرفته شود. گونول بعد از این دیدار گفت "ما در یک منطقه زندگی می کنیم. گرچه مرز های مشترک نداریم ولی علائق مشترک داریم" .

این که دولت اسرائیل پوزش می خواهد، یعنی کاری می کند که برای اسرائیل غیر عادی است - آنقدر غیر عادی که روزنامه مآریف حتی سخن از کاپیتولاسیون بمیان می آورد- نشان میدهد که ترکیه – با پشتیبانی امریکا- در موقعیت بهتری قرار دارد.

اسرائیل در موقعیتی نیست که بتواند یگانه همپیمان نظامی خود را در منطقه برای همیشه از خود برنجاند. گرچه، سرتیپ آموس یالدین، رئیس ضد جاسوسی اسرائیل پس از برطرف شدن بحران اخیر، علائق استراتژیک مشترک را مطرح ساخت ولی تاکید کرد که " مشارکت استراتژیک " با  ترکیه مربوط به گذشته است و دیگر وجود خارجی ندارد، بر عکس ترکیه از سکولاریسم دور می شود و در جهتی افراطی تر گام بر می دارد".(8) سرهنگ یوهان هورنونگ، تحلیلگر نظامی و معاون آتاشه نظامی اتریش در ترکیه و اسرائیل می نویسد: "اورشلیم و آنکارا  هیچگاه با هم " ازدواج " نکرده اند، مناسبات آنها با یکدیگر روشن و طبق قرار داد مشخص است. عامل مرکزی و پیوند دهنده  برای هر دو کشور سیاست امنیتی و اقتصادی است که حاصل این همکاری ست.

مشترکات ساختاری نیز بر عوامل پیش گفته افزوده می شود. هر دو کشور بنا بر تعریفی که از خود می کنند، نژاد پرستند. یکی خود را " کشور یهودیان " می داند و دیگری " کشور ترک ها " یعنی بخش عمده ساکنان خود، کردها در ترکیه و اعراب در اسرائیل بحساب نمی آیند. از نظر اوری آونری، فعال صلح اسرائیلی، خطرجدائی در میان نیست. "روابط سران نظامی دو کشور چنان بهم نزدیک است که نزدیک تر از آن ممکن نیست."  "نه تنها نوعی همبستگی ایده ئولوژیک بین فرمدهان دوارتش وجود دارد – هر دو خود را حافظ ارزش های ملی می دانند وبه سیاستمداران  به چشم تحقیر می نگرند- ژنرال های دو کشور خود را رفیق یکدیگر می دانند.(...) ترکیه به لابی هوادار اسرائیل در واشنگتن نیاز دارد. ( در گذشته آیالون  را به واشنگتن فرستادند تا کمک کند که قتل عام ارامنه توسط ترک ها بعنوان خلق کشی برسمیت شناخته نشود). اسرائیل به ترکیه بعنوان همپیمان و خریدار سلاح نیاز دارد."

احتمالا مناسبات میان اسرائیل و ترکیه  دوباره توازن خود را باز خواهد یافت. و ترکیه علیرغم جهت گیری های خود به سود غرب، بخاطر حفظ منافع خود بعنوان قدرت منطقه ای در خاور نزدیک و میانه خواهد کوشید تا به ظاهر توازنی بین اسرائیل و کشور های عربی برقرار سازد. ممکن است از نظر سیاستمداران راست گرای افراطی اسرائیل ترکیه به اردوگاه اسلامی لغزیده باشد. ولی درواقع ترکیه امروز همچون گذشته برای آمریکا و ناتو نقش اسب تروا در جهان اسلام را ایفا می کند. داود اغلو، وزیرخارجه ترکیه، در دسامبر 2009 حتی علنا به ایفای این نقش اعتراف کرد و سیاست خارجی ترکیه را چند بعدی و قابل مقایسه با سیاست آلمان در دوران جنگ سرد توصیف کرد . یعنی ایجاد تغییر از طریق نزدیکی .

1 Ofra Bengio, The Turkish-Israeli Relationship: Changing Ties of Middle Eastern Outsiders, zit. Nach Hürriyet Daily News,4.Januar 2010

2 Jerusalem Post, 16.November 1993

3 The Ostrovsky Files, Report of Middle East Affairs, April/May 1999, page 60,102

4 Kemal Okuyan: id Turkey challenging Israel ?, Oktober 2009 auf English.sol.org.tr

5 ebd.

6 Sunday,s Zaman ,6.Dezember 2009

7 1pn-Meldung vom 17.Januar 2010

Die Tageszeitug Junge Welt 29.01.2010 / Thema / Seite 10Nichts als starke Worte