راه توده                                                                                                                                                        بازگشت

یک بورس کوچولو

روی پرده سینما

آنکه مهاجرشد و آنکه تن به مهاجرت نداد

فرزان فروزنده

"یک بورس کوچولو" جدیدترین ساخته ی بهمن فرمان آرا چند روزی است که در تهران به نمایش عمومی در آمده است. داستان فیلم ماجرای دو نویسنده است، اسماعیل شبلی که در ایران زندگی می کند و محمدرضا سعدی که 38 سال است دور از خانواده و به خواست خود در ژنو سویس اقامت دارد. هر دو هفتمین دهه زندگی را پشت سر می گذرانند و بیماری گریبان هر دو را گرفته، یکی را سرطان و دیگری را آلزایمر. داستان فیلم حول دو محور اصلی تر جریان دارد "مرگ" و "ارتباط تاریخی نسل ها". سعدی پس از 38 سال سرزده به خانه ی دوست قدیمی خود می آید و این در حالیست که شبلی داستان آخر خود به نام "نبش قبر" را می نویسد. اختلاف نظر دو نویسنده در طول فیلم به شیوه های مختلف و در موقعیت های متفاوت مطرح می شود. شبلی معتقد است در هر شرایطی می توان نوشت حتی در اختناقی سیاه. اما برای سعدی مهاجرت از وطن بهترست تا آنکه آثارش را سانسور کنند. و این سرآغاز انفعال است. آخرین اثرش را 40 سال پیش به سینه چاپ سپرده اما شبلی همچنان می نویسد. سعدی نمونه روشنفکر خود شیفته و متفرعنی است که به قول همسرش در این 40 سال تنها به کار دیگران ایراد گرفته و این و آن را کوبیده.  سعدی حتی نمی دانسته که پسرش شعر می سروده. قطع ارتباط تاریخی نسل ها نه تنها آفت، که یکی از خطرناکترین عواقب ناشی از دوران استبداد و دیکتاتوریست و این خود مقدمه ی تکرار اشتباهات تاریخی ست و فرسوده شدن انسان ها در این گذر. مهاجرتی از این دست که به انفعال می انجامد همان چیزیست که هنوز هم اکثریت روشنفکران بویژه روشنفکران سیاسی بدان گرفتارند. گویی تنها در شرایطی از هر جهت مهیا و آزاد می توان کار کرد که این خود نقض غرض است. همه هنر، کار کردن و ادامه دادن در هر شرایطی است و شبلی این را می آموزد، کار کردن حتی در گیر و دار بیماری. نسل جدید باید از گذشته ی تاریخی خویش آگاه شود تا محکوم به تکرار آن نشود. "اگر وجدانت آسوده باشد، مرگ مثل یک بوس کوچولوست" این را در خلال یکی از دیالوگ های فیلم می شنویم. این وجدان آسوده در پیوند با عمل اجتماعی انسان معنا می شود و آثار مثبتی که برای نسل های بعد به جا می گذارد هر کس به شیوه ی خویش. زندگی تمام می شود این داستان زندگی انسان است که می ماند.

"زندگی صحنه ی یکتای هنرمندی ماست

هر کسی نغمه ی خود خواند و از صحنه رود

صحنه پیوسته بجاست

خرم آن نغمه که مردم بسپارند به یاد"

                                                                                                                                                                     بازگشت