اقتصاد سیاسی
اضافه ارزش تولید
تضاد کار و سرمایه
در همین نکته است
ف. م. جوانشیر
(18)
 

فصل چهارم – ماهیت بهره كشی سرمایه داری
 

5- نرخ و حجم اضافه ارزش درجه بهره كشی از نیروی كار
اضافه ارزشی كه در روند تولید، از كاربرد سرمایه پیش ریخته زاده می شود، قبل از همه به صورت تفاوت ارزش محصول تولید شده نسبت به مجموع ارزشی كه برای تولید آن بكار رفته تجلی می كند. درحالی كه اضافه ارزش، چنانكه می دانیم از همه سرمایه زاده نمی شود بلكه تنها از بخش متغیر سرمایه كه صرف خرید نیروی كار شده است به وجود می آید.
فرض می كنیم سرمایه داری یك میلیون ریال سرمایه در رشته نخ ریسی پیش ریخته باشد. این سرمایه به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم می شود، مثلا" 200 هزار ریال سرمایه متغیر و 800 هزار ریال سرمایه ثابت.

ریال 200.000 + 800.000 = K = C+V سرمایه پیش ریخته

هنگامی كه این سرمایه به كار افتاد محصولی به وجود می آورد كه ارزش آن نسبت به سرمایه پیش ریخته اضافه ای دارد:

T = c+v+m ارزش محصول

فرض كنیم اضافه ارزش m برابر 200 هزار ریال باشد. سرمایه پیش ریخته K پس از یك دور گردش به صورت سرمایه K بدست صاحبش برخواهد گشت كه 200 هزار ریال اضافه دارد.

200.000 + 200.000 + 800.000 = K = c+v+m

اضافه ارزش ،m كار پرداخت نشده كارگر است و بخش متغیر سرمایه – V، كار پرداخت شده كارگر، نسبتی كه میان این دو وجود دارد بیانگر درجه بهره كشی از نیروی كار است كه آن را نرخ اضافه ارزش می نامیم:
           m
m=         x 100 نرخ اضافه ارزش
          V
                                         200.000
كه در مثال ما 100 % = 100 ×      = m
                                        200.000

نرخ اضافه ارزش در هر كارخانه و یا كارگاهی درجه متوسط بهره كشی از هر كارگر را بیان می كند. مثلا اگر سرمایه دار ما با 200 هزار ریالی كه به دست آورده، حاصل بهره كشی از مجموع آن ها است، ممكن است كارگری بار آورتر كاركرده و اضافه ارزش بیشتری تولید كرده باشد و كارگر دیگر كمتر. اما برای سرمایه دار مهم این است كه نرخ بهره كشی دركارگاه او 100% است. یعنی هر یك از كارگران او به طور متوسط برابر دستمزدی كه می گیرد، اضافه ارزش تحویل می دهد. و اگر به یاد بیاوریم كه اضافه ارزش در زمان اضافی تولید می شود و سرمایه متغیر بیانگر زمان لازم است: می توانیم نرخ اضافه ارزش رابه صورت رابطه زمان اضافی به زمان لازم بنویسیم:
         زمان اضافی
100.      =    m
          زمان لازم

اگر نرخ اضافه ارزش 100% باشد خواهیم داشت:

                    زمان اضافی
100% = 100.       = m
                     زمان لازم
 

زمان لازم = زمان اضافی

 
به عبارت دیگر در كارگاهی كه نرخ اضافه ارزش 100% باشد، هر یك از كارگران به طور متوسط نصف مدت روزانه كارش را برای جبران دستمزد و نصف دیگر را به رایگان برای سرمایه دار كار می كند. و اگر به فرض روزانه كار كارگر هشت ساعت باشد، او مدت چهارساعت برای خود و چهارساعت دیگر به رایگان برای سرمایه دار كاركرده است. به طوری كه می بینید، نرخ اضافه ارزش با دقت تمام درجه بهره كشی از كارگر را بیان می كند. مجموعه اضافه ارزشی كه سرمایه دار از جمع كارگرانی كه در خدمت دارد به چنگ می آورد حجم اضافه ارزش نامیده می شود.
بدون تردید سرمایه دار به تشدید بهره كشی و بالابردن نرخ اصافه ارزش علاقمند است. اما آنچه بیشتر نظر سرمایه دار را جلب می كند حجم اضافه ارزش است. او می خواهد در مجموع، از همه كارگرانی كه در خدمت دارد مقدار بیشتری اضافه ارزش به دست آورد. حجم اضافه ارزش با دو عامل رابطه مستقیم دارد اول نرخ اضافه ارزش، دوم مقدار سرمایه متغیر:
M = m.V
از جانب دیگر سرمایه متغیر مساوی است با ارزش متوسط نیروی كار یك كارگر ضرب در تعداد كل كارگران یعنی v = k.n
كه در آن k ارزش متوسط نیروی كار یك كارگر و n تعداد كل كارگرانی است كه در آن واحد استثمار می شوند. بنابر این می توان گفت: M= k.m.n
كه در آن:
M – حجم اضافه ارزشی كه سرمایه دار به دست می آورد.
K- ارزش متوسط یك نیروی كار (نیروی كار یك كارگر)
n- تعداد كارگرانی كه سرمایه دار در آن واحد استثمار می كند
m- نرخ اضافه ارزش
اگر نرخ ارزش را به صورت رابطه زمان اضافه به زمان لازم بنویسیم و زمان اضافی را a و زمان لازم را a´ بنامیم، خواهیم داشت:

     
a

k= n. M

 a´

 

به عبارت دیگر حجم اضافه ارزش، كه مورد علاقه سرمایه دار است، تابعی است از تعداد كارگرانی كه در آن واحد استثمار می كند و نسبت زمان اضافی به زمان لازم. سرمایه دار برای به دست آوردن حجم هر چه بیشتری از اضافه ارزش یا باید بر تعداد كارگرانش بیفزاید و یا نسبت زمان اضافی به زمان لازم را به سود زمان اضافی تغییر دهد. راه اول عملا" بسته است . زیرا در هر صنعتی بسته به درجه تكامل آن نسبت معینی میان سرمایه ثابت و سرمایه متغیر برقرار است و با تكامل صنعت – چنان كه خواهیم داد – این نسبت به زیان سرمایه متغیر تغییر می كند و سرمایه داران مجبور می شوند بخش هر چه بیشتری از سرمایه خود را صرف خرید ماشین آلات كرده و از تعداد كارگران به طور نسبی بكاهند. بنابر این درهر لحظه معین و در هر جامعه معین تعداد كارگرانی كه با سرمایه مفروض می توان استخدام كرد تقریبا" معلوم است و آن را نمی توان كم یا بیش كرد. راهی كه برای افزایش حجم اضافه ارزش باقی می ماند عبارت است از تشدید بهره كشی از كارگران كه آن نیز دو شیوه اصلی دارد:

1- افزودن بر زمان اضافی
2- كاستن از زمان لازم.

راه توده 187 28.07.2008