اقتصاد سیاسی- 21
قانون کار
کارگران ایران برای
بند بند آن چند دهه
مبارزه کرده اند
ف. م. جوانشیر

فصل پنجم – تولید اضافه ارزش مطلق
 

 نظری به تولید اضافه ارزش مطلق در ایران

پ – روزانه كار در بخشی كه مشمول قانون كار است.
ماده 11 قانون كار، ساعات كار كارگران را در كارگاه های مشمول 8 ساعت در شبانه روز و 48 ساعت در هفته تعیین می كند "جز در مواردی كه در قانون ذكر شده است " كارفرما می تواند مدت كار روزانه را در یك روز كمتر و روز دیگر بیشتر كند. به شرطی كه در روز از 9 ساعت و هفته 48 ساعت تجاور نكند. موافق ماده 12 قانون "كاراضافی با موافقت طرفین" مجاز است. "كار اضافی نباید از چهارساعت در روز تجاوز نماید". برای كار اضافی باید 35% اضافه دستمزد پرداخت. موافق ماده 14 قانون "روزهای جمعه تعطیل با استفاده از مزد می باشد" و موافق ماده 15 "هر كارگر به ازاء 12 ماه حق دوازده روز مرخصی با استفاده از مزد دارد". ده روز در سال نیز تعطیل رسمی است. (با استفاده از مزد) تبصره ماده 13 حاكی است "هر گاه با موافقت كارگر" تعطیل جمعه داده نشود "135 درصد اضافه بر مزد روزانه پرداخت خواهد شد".
روزانه كار "كارگران ماهیگیر، ملاحان، كاركنان كشتی ها و فرودگاه ها وخلبانان و كارگرانی كه كارشان به نحوی است كه قسمتی و یا كلیه مزد و درآمد آن ها به وسیله مشتریان و یا مراجعین تامین می شود و كارگران بنادر كه مامور تخلیه كشتی ها هستند و همچنین كارگرانی كه كار آن ها نوعا در ساعات متناوب انجام می گیرد به موجب آیین نامه های جداگانه است".
تاكنون دو آیین نامه جداگانه در این مورد تصویب شده كه در یكی از آن ها ساعات كار "كارگرانی كه كار آن ها متناوب است با در نظر گرفتن اضافه كار حداكثر 14 ساعت تعین شده است".
در آیین نامه دیگری كه مربوط به "مدت كار، تعطیلات، مرخصی ها و مزد و یا حقوق كارگران ماهیگیر و ملاحان و كاركنان كشتی هاست" مدت كار 48 ساعت درهفته و 24 ساعت كار اضافی در هفته است.
به این ترتیب در مواقعی كه قانون اجرا می شود برای 10-11 درصد از كارگران ایران كه مشمول قانون كارند، روزانه كار قانونا از 8 تا 12 و گاه 14 ساعت در روز است و كارفرما می تواند با پرداخت مزد كمی بیش از معمول روزهای جمعه نیز كارگر را به كار وا دارد. و چون دستمزد عادی تامین كننده زندگی كارگر نیست، هر وقت كه كارفرما به صرفه خود بداند می تواند "موافقت" كارگر را برای اضافه كاری و كار روزهای جمعه جلب كند.

ت – روزانه كار درقانون كار كشاورزی
درخرداد ماه سال 1353 قانون كار كشاورزی به تصویب دو مجلس رسید. این قانون تنها شامل آن دسته از كارگران كشاورزی است كه "در واحدهای کشت و صنعت و مزارع دولتی با مزارع كشاورزی مكانیزه به كار اشتغال داشته باشند".
كارگرانی كه برای شركت های سهامی زراعی یا شركت های تعاونی روستایی یا كشاورزی و یا اراضی متعلق به خرده مالكان واقع در مناطق روستائی كشور "كار می كنند از شمول این قانون معافند" به این ترتیب این قانون اگر هم اجرا شود بخش بسیار كوچكی از كارگران كشاورزی را دربرخواهد گرفت. در مورد این بخش كوچك مشمول قانون روزانه كار "10 ساعت در شبانه روز و یا 60 ساعت در هفته است. كارفرما می تواند ساعات كار را در روزهائی كمتر و در سایر روزها ساعات كار را افزایش دهد. مشروط بر این كه جمع ساعات كار در چهار هفته متوالی از 240 ساعت تجاوز ننماید" "كار اضافی با توافق طرفین مجاز خواهد بود" "تعطیل هفتگی در مشاغل كشاورزی و نحوه استفاده از آن به موجب آئین نامه است" مرخصی به ازاء یك سال كار "مجموعا" از 9 روز تجاوز نخواهد كرد". "تعطیلات رسمی سالانه 8 روز است" "موقع استفاده از مرخصی با موافقت طرفین است"
بطوری كه از مواد قانون دیده می شود، كارگران كشاورزی به طور عمده خارج از قانون كارند و محدودیتی در مدت كارشان نیست. اما آن جزء بسیار كوچكی از كارگران هم كه مشمول این "قانون" می شوند باید حداقل 60 ساعت در هفته "قانونا" كار كنند. برای كار اضافی آن ها "با موافقت طرفین" محدودیتی نیست. به علاوه كارفرما می تواند در روزهائی كه كاری ندارد. كارگران را بیكار بگذارد. كه عملا" وقت كشتن است و درعوض روزهای دیگر كه كار دارد از كارگر تقریبا بدون محدودیت كار بكشد. بطوری كه در ماه پیش از 240 ساعت نباشد! تعطیل هفتگی موكول به آئین نامه ای است كه هنوز وجود ندارد.


ث – روزانه كار در بخشی كه مشمول قانون كار نیست
در بخش عمده صنایع و موسسات سرمایه داری ایران و در كشاورزی محدودیت قانونی برای روزانه كار وجود ندارد. از نمونه های فراوان و اظهارات رسمی مقامات مسئول می توان دریافت كه در این بخش كه قریب 90 درصد كارگران و مزدوران ایران را در بر می گیرد: روزانه كار تا 16 و 17 ساعت و بدون تعطیل هفتگی و مرخصی سالانه ادامه می یابد. در اجتماع اطاق اصناف تهران رئیس بازرسی اطاق می گوید: "افراد واحدهای صنفی پر كارترین مردم شهر هستند. این افراد سحرگاه محل كار می روند و شامگاه باز می گردند. افراد ما هنوز طلوع و غروب آفتاب را در خانه خود ندیده اند. این افراد در روز بیش از 17 ساعت پشت ترازو هستند.
افراد واحدهای صنفی تهران بخشی پیشه ور خرده پا و یا صاحب كارند، و بخش بزرگتر كارگر مزدور، درتهران 200 هزار واحد صنفی وجود دارد كه بیش از یك میلیون نفر در آن ها كار می كنند یعنی در هر واحد به طورمتوسط 5 نفر، یك صاحب كار و چهار نفر كارگر و سخن درست بر سر كارگران مزدور و پیشه وران خرده پاست كه روزانه كارشان 16-17 ساعت است. وگرنه صاحب كار معمولا" بیشتر استراحت می كند و كارگاه را به سركارگرش می سپارد.
طرحی كه برای تنظیم ساعات كار اصناف تهران در آذرماه 1355 (دسامبر 1976) تهیه شده مقرراتی برای ساعاتی كه مغازه ها باید به روی مشتری باز باشند تعیین كرده، ولی محدودیتی برای ساعات كار كارگران اصناف قائل نشده است. كارگران بعضی از صنف ها مثلا" نانوایان از ساعت 4 تا 5 صبح كار خود را آغاز می كنند و به طور مقطع تا ساعت ده شب به كار مشغولند. برخی از كارگران مجبورند شب ها هم دركارگاه به مانند تا آن را دزد نزند.
وضع در كشاورزی و در صنایع دستی روستائی از این هم دردناك تر است شاید ساعات كار در مزرعه و صحرا را طلوع و غروب آفتاب "تنظیم" كند. اما كار در كارگاه های كوچك، از جمله قالی بافی به كمك چراغ های كم نور ساعت ها از شب رفته ادامه می یابد.
چنین است تصویر ناقصی از وضع روزانه كار در كشور ما. این تصویر نشان می دهد كه در جامعه عقب افتاده ما هنوز تكیه بر تولید اضافه ارزش یعنی تمدید هرچه بیشتر روزانه كار كارگر جای برجسته دارد.

 

راه توده 190 18.08.2008