از غفلت های غم انگیز گذشته
هنوز هم نباید برای امروز درس گرفت؟

 

در ادامه مرور مطالب و مواضع راه توده، طی 18 سالی که از انتشار آن می گذرد، رسیده ایم به کارزار دفاع از معدود رهبران زنده مانده در زندان های جمهوری اسلامی – پس از قتل عام 67- یعنی کیانوری، مریم فیروز و محمدعلی عموئی. راه توده دراین عرصه هرآنچه از دستش بر آمد انجام داد. آیا دیگران نیز سهم خود را به میزان مسئولیتی که دراین عرصه داشتند انجام دادند؟ مرور غفلت ها، نه برای ادامه اسارت در گذشته، بلکه برای یافتن راهی برای عبور به آینده است و این ممکن نیست، مگر با نگاهی صادقانه به گذشته.

 

پس از مسایل مربوط به انتشار مصاحبه و خاطرات نورالدین كیانوری كارزار آزادی محمد علی عمویی، نورالدین كیانوری و مریم فیروز دومین برخورد میان راه توده و نامه مردم را بوجود آورد. در جریان این برخورد یك بار دیگر دو نگرش نسبت به حزب، كار حزبی، رهبران زندانی حزب، درك از اوضاع ایران و میزان ظرفیت و اعتماد به نفس منتشركنندگان نامه مردم برای برقراری گفتگو با توده ای‌ها خود را نشان داد. این كارزار را از روی اسناد دنبال كنیم.
در آذرماه 1371 بستگان محمد علی عمویی نامه ای خطاب به گالیندوپل گزارشگر وقت كمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد ارسال كردند. در این نامه خطاب به گالیندوپل گفته می شود:

"1- پس از دومین دیدار شما از ایران و زندان اوین و گفتگو با "محمد علی عمویی"، او بدلیل افشاگری ها و بیان مشاهدات و اطلاعاتش درباره اعدام ها، شكنجه ها و ... در برابر ماموران زندان، بار دیگر تحت فشار قرار گرفته است.
2- اخیرا (پیش از انتشار گزارش اخیر شمار، خطاب به سازمان ملل متحد) به او اطلاع داده اند، كه برای بار دوم و پس از گذراندن 12 سال زندان، به دادگاه برده خواهد شد و در صورت تایید حكم اول، اعدام خواهد شد.
3- محمد علی عمویی 25 سال عمر خود را در زندان های رژیم گذشته (سلطنتی) و 12 سال را در زندان جمهوری اسلامی گذرانده است و با سابقه 37 سال زندان، در حقیقت قدیمی ترین زندانی سیاسی جهان است. او علاوه بر فعالیت سیاسی، مترجم برخی آثار ادبی به زبان فارسی است و ما بارها از مجامع فرهنگی جهان نیز برای نجات او از زندان، طلب استمداد كرده ایم.
(بستگان محمد علی عمویی)" (راه توده چاپی شماره 5)

نسخه ای از این نامه به كلیه نشریات خارج از كشور از جمله نامه مردم و راه توده فرستاده شده بود و تا انجا كه می دانیم راه توده تنها نشریه ای بود كه آن را منتشر كرد. در ادامه همین امر، راه توده در شماره 10 "نامه خانواده محمد علی عمویی به وزیر دادگستری"، در شماره 16 بیانیه عفو بین الملل در مورد نگرانی نسبت به جان عمویی و امیرانتظام و در شماره 20 مجددا مطلبی را با عنوان"عمویی را از یاد برده اید؟" منتشر كرد.
با آغاز كارزار، نامه مردم نیز نامه ای را به امضای علی خاوری خطاب به دبیركل سازمان ملل متحد منتشر كرد، اما مسئله اصلی در این نامه چیزی دیگر بود. راه توده در مقاله "آزادی همه جانبه رهبران زندانی حزب را خواهانیم" می نویسد: (راه توده 21)

"نشریه نامه مردم در شماره 428 خود، متن نامه ای را با امضای صدر كمیته مركزی حزب توده ایران، "علی خاوری"، خطاب به دبیركل سازمان ملل متحد چاپ كرده است، كه مضمون آن، پس از 11 سال تاخیر، باید دفاع از معدود رهبران زنده مانده حزب توده ایران در زندان های جمهوری اسلامی باشد. زندانیانی، كه سرانجام دیگر نیروها و شخصیت های ملی و غیروابسته به حزب توده ایران، پیش از نشریه نامه مردم و نویسنده نامه مورد بحث، از آنها با نام و نشان به دفاع برخاسته اند ...
علل و انگیزه های این تاخیر تاریخی، كه تا مرز دنباله روی از دیگر نیروهای میهن دوست در دفاع از بازماندگان رهبری حزب در زندان های رژیم ادامه یافت، بحثی است درون حزبی، كه سرانجام باید ان را در یك مجمع صلاحیتدار حزبی بررسی كرد و نتایج لازم را از آن گرفت.
اما درباره مضمون و محتوای این نامه، "راه توده" وظیفه خود می داند، در عین دفاع از خواست آزادی بدون قید و شرط رهبران زندانی حزب و دیگر میهن دوستان زندانی، با اتكا به اطلاعاتی، كه در اختیار دارد، اعلام دارد:
1- در هیچیك از جلسات صلاحیتدار حزب توده ایران، كه در سال های پس از یورش جمهوری اسلامی به حزب توده ایران تشكیل شده، عضویت رهبران زندانی حزب توده ایران، كه در زندان بودند و یا هنوز زنده مانده و زندانی هستند، از تركیب رهبری حزب توده ایران لغو نشده است. بنابراین، فرمول بندی "عضو هیئت سیاسی حزب توده ایران تا هنگام دستگیری" در نامه مردم شماره 428 فرمولبندی خود ساخته ایست، كه نه مستند است و نه اعتبار حزبی دارد، در تمام جلسات صلاحیتدار حزبی، از جمله در پلنوم نوزدهم كمیته مركزی حزب توده ایران، در سال 1364 كه بصورت مصوبه پلنوم، در كنفرانس ملی نیز اعلام شد، رای و نظر اكثریت حاضران، پیوسته، حفظ بقاء انها درسمت های حزبی و بررسی رویدادهای منجر به یورش و حوادث داخل زندان با حضور خود زندانیان (درصورت حیات) بوده است.
2- بورش به حزب توده ایران در 17 بهمن ماه سال 1361 شروع شد و جمع زیادی از رهبران حزب، (از جمله مریم فیروز، نورالدین كیانوری و محمد علی عمویی، كه در نامه فوق الذكر از آنها نام برده شده است)، در این تاریخ به اسارت درآمدند. بنابراین تاریخ یورش به حزب، كه در نامه منتشره در "نامه مردم"، 1362 اعلام شده است، صحیح و دقیق نیست و بدین وسیله اصلاح می شود.
3- این نامه، در صورت نداشتن پشتوانه عملی و عدم بسیج سازمانی و همه جانبه، صرفا اقدامی ارزیابی می شود در حد رفع مسئولیت....
ما اعتقاد داریم، كه دفاع از رهبران زندانی حزب توده ایران و دیگر زندانیان سیاسی را باید با خواست آزادی بیان و اعلام نظر و عقایدشان، در گسترده ترین شكل ممكن سازمان داد و در این راه آماده همه نوع همكاری بوده و هستیم.
"راه توده - 5 خرداد 1372"
 

راه توده در شماره بعد (22 تیرماه 1372) در چارچوب ضرورت كارزار بسیج برای آزادی رهبران زندانی حزب چنین خبر می دهد:
"منابع مطلع از رویدادهای درون زندان های جمهوری اسلامی، از ایران اطلاع داده اند كه در ماه های اخیر، مسئولان زندان های حكومت، طی چند ملاقات و گفتگوی حضوری با "محمد علی عمویی" قدیمی ترین زندانی سیاسی جهان، از او خواسته اند "مرگ ماركسیسم" را اعلام كند، تا حكم اعدام او به دادگاه تجدید نظر ارجاع شود."
راه توده سپس با اعلام اینكه محمد علی عمویی این درخواست را رد كرده است و برای آزادی خود طلب یاری كرده "از كلیه ایرانیان مهاجر، از هر حزب و سازمان، با هر نوع گرایش فكری، انتظار دارد، تا امدادخواهی این قدیمی ترین زندانی سیاسی جهان را، در هر كجا كه زندگی می كنند، تكرار كنند."
راه توده همچنین اطلاعیه ای "بر ای اطلاع احزاب كمونیست" جهان منتشر كرد. در این اطلاعیه با اشاره به وضعیت محمد عملی عمویی، نورالدین كیانوری و مریم فیروز از جمله آمده است:
" ما بدین وسیله خواهان اعلام حمایت علنی شما و بویژه مجامع بین‌المللی برای دفاع از زندانیان ساسی و حقوق بشر این زندانیان هستیم. با كمال تاسف، بسیاری از تشكل هایی، كه برای دفاع از زندانیان سیاسی ایران و یا دیگر كشورهای جهان بوجود آمده اند، بدلیل مخالفت با ایدئولوژی حزب توده ایران، از اعلام اخبار مربوط به این زندانیان و حمایت از آنها خودداری می كنند. این سیاستی است، كه مطبوعات كلیه كشورهای سرمایه‌داری جهان، طی 12 سال گذشته، پیگیرانه ادامه داده اند.
راه توده - 27 خرداد 1373"

در این میان نامه مردم در شماره 429 در توضیحی با هدف اصلاح تاریخ یورش به حزب كه راه توده آن را تذكر داده بود، بار دیگر فرمولبندی خودساخته ای را در ارتباط با اعضای رهبری حزب توده ایران، كه در زندان بسر می بردند، تكرار کرد و آنها، یعنی نورالدین كیانوری، مریم فیروز و محمد علی عمویی را با صدور یك بیانیه از مسئولیت های خود خلع کرد.

 
"راه توده یكبار دیگر باطلاع می رساند:
1- در پلنوم 18، كه پس از یورش به حزب توده ایران و به منظور تكمیل كادر رهبری حزب توده ایران تشكیل شد، برخی پیشنهادها در خصوص خلع عنوان و مسئولیت رهبران زندانی با عكس العمل حاضران در احلاس روبرو و رد شد.
2- در اجلاس پلنوم 19 (در آستانه تشكیل كنفرانس ملی)، نیز پس از رد برخی پیشنهادها، پلنوم به اتفاق آراء این فرمولبندی را تصویب كرد : "اعضا و مشاوران كمیته مركزی حزب، كه در زندان بسر می برند، تا آزادی و رسیدگی به مسایل مطروح در زندان با حضور و شركت خود آنها، همچنان در مقام های حزبی خود باقی می مانند."
3- محتوای مصوبه پلنوم 19 در خصوص موقعیت رهبران زندانی حزب، در آخرین روز برگزاری كنفرانس ملی و پیش از رای گیری برای انتخاب اعضای كمیته مركزی جدید، توسط صدر كمیته مركزی رسما به اطلاع حاضران در جلسه رسانده شد.
4- در پلنوم های پس از كنفرانس ملی نیز اصولا چنین فرمولبندی و یا طرحی مطرح نشده است.
بنا بر این شواهد، كه مدارك آن در اسناد حزبی موجود است، لغو مصوبه پلنوم 19 حزب توده ایران، تحت هر عنوان، فاقد اعتبار اساسنامه ایست و پایه حقوقی نیز ندارد. بمنظور رفع هر گونه شبه ای، كه می تواند فرمولبندی خودخواسته مندرج در نامه به "دبیر كل سازمان ملل متحد" در میان اعضا و هواداران حزب توده ایران و دیگر علاقمندان به موضوع بوجود آورد، مراتب بدینوسیله اعلام می شود."
(راه توده 22 تیر 1373)
 

بدینسان نامه مردم كارزار آزادی عمویی، كیانوری و مریم فیروز را از مسیر واقعی خود، یعنی مبارزه جدی و واقعی برای آزادی زندانیان نامبرده به وسیله ای برای اعلام اخراج آنان از تركیب رهبری حزب منحرف كرد. در واقع كارزار دفاع از آزادی عمویی و كیانوری و مریم فیروز با همان نامه تمام شد و برای آنكه به هیچ عنوان نامی از رهبران زندانی حزب برده نشود شعار جدیدی تحت عنوان "آزادی برای همه زندانیان سیاسی" مطرح گردید. شعاری كه واكنش بعدی در برابر آزادی نامبردگان میزان وفاداری و جدی بودن نامه مردم در طرح آن را نشان داد.
در این میان توده ای ها همچنان به مبارزه خود ادامه دادند. چنانكه مجددا در گردهمایی برای دفاع از زندانیان سیاسی كه در 2 تیر 1372 در نیویورك تشكیل شده هوادران حزب در این زمینه فعال بودند و راه توده بیانیه مربوط به امداد جهانی برای نجات عمویی را در میان حاضران در جلسه كه از احزاب و گروه های مختلف اپوزیسیون خارج از كشور ایران بودند توزیع كرد. كه گزارش آن در راه توده شماره 22 انتشار یافت.
راه توده در شماره 24 نیز مجددا در مطلبی تحت عنوان "كارزار دفاع از "عمویی" را گسترش دهیم!" به ادامه مبارزه جهانی و راه های مختلفی كه می توان برای آزادی وی تلاش كرد اشاره كرده و از جمله خبر داد كه

"سازمان فداییان خلق ایران (اكثریت)، شاخه امریكا، طی نامه ای خطاب به سازمان عفو بین‌الملل، بعنوان بخشی از اپوزیسیون دمكراتیك ایران نسبت به ادامه زندان "محمد علی عمویی" با 37 سال سابقه زندان، در دو نظام شاهنشاهی و جمهوری اسلامی، اعتراض كرده است."

راه توده در شماره 26 ضمن انتشار "اخبار مربوط به كارزار دفاع از عمویی" می نویسد:

"از كشورهای مختلف به راه توده اطلاع رسیده است كه توده ای ها، اغلب به ابتكار خویش فعالیت هایی را برای دفاع از محمد علی عمویی عضو رهبری و قدیمی ترین زندانی سیاسی كشور و جهان را اغاز كرده اند. در برخی از این فعالیت ها، یاران اكثریتی (از سازمان فداییان خلق ایران) از هیچ نوع همیاری و كمك دریغ نداشته اند. ... در هفته های گذاشته، گزارش هایی از اسپانیا، پرتقال و امریكا دریافت داشته ایم، كه مضمون همه آنها، گسترش باز هم بیشتر كارزار دفاع از عمویی است."

در همین مطلب از تماس با احزاب كمونیست دومینكن، افریقای جنوبی و لسوتو در این مورد خبر داده شده است.
سرانجام در آبان ماه 1373 محمد علی عمویی پس از 12 سال از زندان جمهوری اسلامی آزاد شد. فوق العاده شماره 7 راه توده 5 آبان 1373 در این مورد چنین می نویسد:

"محمد علی عمویی، عضور رهبری حزب توده ایران و قدیمی ترین زندانی سیاسی جهان، سرانجام پس از 12 سال از زندان جمهوری اسلامی آزاد شد.... راه توده، در طی دو سال گذشته اخبار مربوط به كارزار دفاعی را پیوسته منعكس كرده و به سهم خود در سازمان دادن آن نقش موثر خویش را ایفا كرد. در تداوم همین تلاش، در بسیاری از كشورهای جهان، توده ای ها - حتی به ابتكار شخصی خود - به احزاب و سازمان های مترقی و آزادیخواه مراجعه كرده و ضمن شرح حال و موقعیت محمد علی عمویی، مسئله لزوم دفاع از وی را تشریخ كرده بودند. حاصل این كارزار، ارسال نامه‌ها و تلگراف‌‌های متعدد از سوی مراجع مختلف جهانی و همچنین احزاب و شخصیت‌های مترقی جهان به مقامات جمهوری اسلامی ایران در دفاع از آزادی عمویی بود. محمد علمی عمویی پس از آزادی از زندان، ضمن تاكید بر عدم پذیرش هیچ نوع شرطی از سوی مقامات زندان برای آزادی و بازگشت به خانه، طی یک گفتگوی كوتاه تلفنی، به راه توده گفت:
"... وضع من به این ترتیب است، كه من یكبار به دادگاه رفتم، ولی پرونده‌ام سیر قضایی خودش را طی نكرد، فقط حكم اعدام به من داده شد. البته همین حكم هم رسما به من ابلاغ نشد، بلكه بصورت غیرمستقیم به من گفته شد. یعنی شفاها. یكی دو بار توسط وزارت اطلاعات و یكبار هم توسط دادگاه، وقتی كه خانوده‌ام مراجعه كرده بودند، به آنها گفته بودند، كه حكم ایشان اعدام است. اما می بینید، كه اجرا نكرده ایم. ....
در همین فرصت، من وظیفه خود می دانم از همه دوستان و همه كسانی كه برای ازادی من تلاش كردند تشكر كنم."

با آزادی محمد علی عمویی بسیاری از احزاب برادر با ابراز خوشحالی، خبر آزادی عمویی را منتشر كردند. از جمله حزب كمونیست افریقای جنوبی، كشوری كه رهبر آن نلسون ماندلا نقش بسزایی در ازادی محمد علی عمویی داشت، با ارسال نامه ای نوشت:

"خبر خوشحال كننده آزادی محمد علی عمویی دریافت شد. سلامت ایشان آرزوی ماست. لطفا بهترین سلام های رفیقانه و برادرانه ما را به ایشان برسانید. به پیوست نامه اعتراضی دریافتی (كیانوری - امیرانتظام) امضا و ارسال شد. لطفا آن را برای ریاست جمهوری (آقای علی اكبر هاشمی رفسنجانی) و دیگر مقامات جمهوری اسلامی ارسال دارید." (راه توده 29 - بهمن 1373)
 

بدینسان محمد علی عمویی آزاد شد. در این میان ظاهرا تنها نشریه احزاب برادر كه خبر آزادی وی را منتشر نكرد همانا "نامه مردم" بود. شعار "آزادی برای همه زندانیان سیاسی" ظاهرا شامل محمد علی عمویی نمی شد! ایكاش به همین مقدار اكتفا شده بود و از خبر آزادی عمویی بعنوان "توطئه حزب سازی رژیم" استقبال نمی شد، توطئه ای كه گردانندگان نامه مردم در خلوت خویش، بی خبر از اوضاع حاکمیت و کشور، آن را بارها كشف كرده اند و هنوز پس از 15 سال پاسخ نداده اند حكومتی كه وجود احزاب اصلاح طلب مذهبی را نیز تحمل نمی كند چگونه می خواسته است به كمك عمویی یك حزب توده بسازد و آن را تحمل كند؟ و چرا در این 15 سال این كار را نكرد؟
با آزادی محمد علی عمویی فصل غم انگیز دیگری در از دست دادن همه فرصت‌ها، رواج تهمت و شایعه، بی‌مسئولیتی و سطحی نگری آغاز شد كه اكنون جای بیانش نیست و باید آن را بجای خود و پابه پای راه توده در آینده دنبال كرد.

 

راه توده 260 15.03.2010