بازگشت

این دو عکس، آینه ایست که مهم ترین تحلیل و تفسیرها، درباره کودتای 28 مرداد در آن ها نهفته است. نیمه شب 25 مرداد، اولین خیز کودتای دربار سلطنتی و ارتش شاهنشاهی که سرنخ آن به مخفیگاه های سرلشکر زاهدی و ماموران سازمان های جاسوسی امریکا و انگلیس در تهران وصل بود، در خانه مصدق در هم کوبیده شد. سرهنگ نصیری که بعدها ارتشبد و رئیس ساواک شاه شد، در همین ماجرا و در خانه مصدق بازداشت شد. او سوار بر جیپ ارتش و به همراه چند تانک پیام شاه را برای عزل مصدق آورده بود. افسران وابسته به حزب توده ایران نقش آفرین مستقیم برای درهم کوبیدن این خیز بودند. شاه از ایران گریخت و مردم مجسمه های شاه را پائین آوردند. 26 و 27 روزهای پیروزی بر کودتاست، اما غرور ناشی از این پیروزی و غفلت از پیگرد قاطع کودتاچی ها، که خوش بینی دکتر مصدق از جمله دلائل آن بود، بزرگترین فرصت را برای کودتاچیان فراهم ساخت تا تجدید قوا کرده و قاطع تر و منسجم تر وارد مرحله بعدی شوند. عکس بالا مربوط به روز 27 مرداد که شادروان دکتر حسین فاطمی، وزیر خارجه دولت مصدق، که از دیگر اعضای کابینه او قاطع تر و پیگیرتر بود کاخ های سلطنتی را به امید بازگشت ناپذیر ساختن سلطنت لاک و مهر کرد. او شرح این ماجرا را زیر عکس نوشته است. عکس در مجله ترقی به تاریخ 30 مرداد 1334 منتشر شده است.

عکس دوم نیز در همان تاریخ در مجله ترقی منتشر شده است. این عکس نشان می دهد که ستاد کودتا با پیش بینی شکست دوباره - شبیه 25 مرداد- و تزلزل در صفوف ارتش و نقش نظامی های توده ای و مصدقی، این بار علاوه بر سازماندهی اوباشی نظیر شعبان جعفری که با هیات های سینه زنی و مذهبی در ارتباط بود و از همان اماکن نیز عده ای را به طرفداری از شاه به خیابان های کشانده بود، فاحشه های معروف تهران مانند ملکه اعتضادی، عده ای غیر نظامی را نیز این بار بسیج کرده بود. در اختیار آن ها سلاح گذاشته شده و به تهران منتقلشان کرده بودند تا با مردم وارد جنگ خیابانی شوند.