سرمقاله 928

سیاست "نگاه متوازن"

درجهان امروز، خودکشی است

نه تنها در میان غربگرایان بلکه در میان برخی از حامیان گردش به شرق نیز نظریه ایجاد توازن میان قدرت ها و ضرورت "نگاه متوازن" به روابط بین المللی دارای حامیان جدی است.

نظریه سیاست موازنه در ایران به دوران ناصرالدین شاه باز می گردد. یعنی زمانی که ایران به عنوان یک قدرت مستقل مطرح نبود، کشوری نبود که متحد یا دشمنان خود را خود تعیین و انتخاب کند، بلکه در نتیجه ضعف و فتور سیاسی و اقتصادی، ناگزیر بود برای حفظ خود به بند بازی و ایجاد توازن میان قدرت های وقت یعنی روسیه تزاری و انگلیس بپردازد.

این وضع تا انقلاب ۵۷ و پس از آن هم ادامه پیدا کرد و بندبازی میان قدرت ها تحت عنوان "نگاه متوازن" جزئی لاینفک از سیاست خارجی ایران و بتدریج ابزار روسیه ستیزی و چین گریزی شد. با اینحال برخی غیرغربگرایان ایرانی نیز اخیرا این به اصطلاح "نگاه متوازن" را تحت عنوان نظریه "نظم شبکه ای" یا نظم مبتنی بر رقابت و همکاری توجیه می کنند.

براساس این نظریه عصر جنگ سرد و بلوک بندی ها به پایان رسیده است. جهان در حال گذار به جهانی چند قطبی است که در آن قطب های مختلف هرکدام خود یک قدرت مستقل هستند که می توانند و باید تلاش کنند این قدرت را با ایجاد شبکه ای از ارتباطات با کشورهای مختلف و بهره گیری از فرصت های هر کشور تقویت کنند. بنابراین بحث نه بر سر تشکیل بلوک و اتحاد با این یا آن کشور یا قرار گرفتن در این یا آن جبهه جهانی، بلکه استفاده از ظرفیت همه کشورها در جهان برای تحکیم موقعیت ایران است.

بخش هایی از این نظریه درست است، اما نوع تکیه به آنها و مبانی و نتایجی که از آن گرفته می شود حداقل دارای مشکل است. اینکه عصر جنگ سرد به پایان رسیده، اینکه جهان به سمت شکل گیری قطب های مختلف حرکت می کند، اینکه کشورها ممکن است در برخی مسائل با هم اشتراک نظر و در برخی دیگر اختلاف داشته باشند، اینکه می توان در روابط با کشورهای جهان براساس منافع ملی عمل کرد و از ظرفیت های هر کدام استفاده کرد و ... همه بطور کلی و بعنوان یک گرایش، درست هستند ولی هیچکدام مبنای جزم گرایانه یک سیاستگذاری عملی نمی توانند قرار بگیرند.

تضادهای این دوران گذار به جهان چند قطبی را باید درک کرد. اینکه عصر جنگ سرد به پایان رسیده درست است ولی شاهدیم که این جنگ سرد باصطلاح تمام شده، در جهت جنگ گرم در جریان است. نمادهای آن را در اوکراین، غزه یا تحرکات در اطراف چین و تایوان و کره شاهدیم.

عصر جنگ سرد مبتنی بر پذیرش توازن میان آمریکا و اتحاد شوروی بود. از زمان سقوط اتحاد شوروی رهبران آمریکا و غرب گمان کردند جهان دیگر تک قطبی شده و این توازن برای همیشه از میان رفته است. آنها گام به گام سیاست قرار دادن روسیه در برابر انتخاب میان فروپاشی و ورود به جنگ گرم را در پیش گرفتند، سیاستی که بنظر آنها باید با انتخاب روسیه برای پذیرش فروپاشی خاتمه می یافت که چنین نشد... ادامه